"Profilowanie to dochodzenie do krótkiej,
dynamicznej, charakterystyki zwięźle
ujmującej najważniejsze cechy nieznanego sprawcy i przejawy jego
zachowań."
-
Pierwsza
charakterystyka, którą można określić jako profil nieznanego sprawcy to
portret zabójcy powszechnie znanego jako „Kuba Rozpruwacz" (1888),
poza tym amerykańscy specjaliści na zamówienie Biura Służb Strategicznych
USA sporządzili portret psychologiczny Adolfa Hitlera.
-
Pierwsze
profilowanie nieznanego przestępcy zamówione przez organy ścigania to sprawa
„Szalonego Bombowca", gdzie ekspertem profilującym był psychiatra dr
James Brussel, wydał on następującą opinię:
"Szukajcie
mocno zbudowanego mężczyzny w średnim wieku, katolika, cudzoziemca, mieszkającego z bratem lub siostrą, a gdy go znajdziecie, może nosić garnitur zapięty na
guziki."
-
W 1978
roku Wydział Badań nad Zachowaniem FBI wprowadził Program Profilowania
Psychologicznego, program ten okazał się bardzo efektywnym narzędziem zwłaszcza w typowaniu sprawców przestępstw na tle seksualnym.
-
Przebieg
profilowania (wg Roberta Resslera):
- Ocena
aktu przestępczego.
- Szeroka,
wyczerpująca ocena i analiza szczegółów miejsca zdarzenia.
- Opis i wieloaspektowa analiza ofiary.
- Ocena
raportów policyjnych (zdjęcia, badania laboratoryjne).
- Ocena
protokołu sekcji zwłok i innych badań medyczno-sądowych.
- Opracowanie
profilu z najważniejszymi cechami charakteryzującymi sprawcę.
- Sugestie
dla prowadzących śledztwo.
KTO zrobił TO
w TAKI sposób?
— Charakterystyka ofiary pod względem jej właściwości psychologicznych i analiza jej stanu po śmierci (m.in. obrażenia, stan w jakim pozostawiono zwłoki i gdzie je
odnaleziono) |
— Ustalenie motywu |
— Charakterystyka sprawcy ze względu na motyw |
|
— Ustalenie modus operandi |
|
— Analiza miejsca, w którym dokonano zabójstwa (pozostawione ślady) |
— Ustalenie kryterium doboru ofiar |
— Charakterystyka sprawcy ze względu na stopień zorganizowania |
Jak
widać na powyższym diagramie, profilowanie jest czynnością, która posiada
określoną strukturę proceduralną i nie jest umiejętnością czysto
heurystyczną, która objęta jest jakąś tajemnicą, znaną tylko
„wtajemniczonym" znawcom z FBI — jak to można zauważyć w większości
filmów, z których najczęściej pochodzą wyobrażenia o profilowaniu
nieznanych sprawców zabójstw (jak i innych przestępców). Na początku
procesu konieczne jest zebranie wszystkich możliwych informacji jakie związane
są z przestępstwem, można je wstępnie podzielić na: dane
techniczno-medyczne — a więc te, które pochodzą od ekspertów
kryminalistycznych i patologa sądowego, dane wiktymologiczne (kim była ofiara
przed śmiercią, czym się zajmowała, jaki prowadziła tryb życia, dane
demograficzne etc.) oraz informacje o miejscu przestępstwa (lub pozostawienia
zwłok, gdyż, nie zawsze miejsce, w którym dokonano zabójstwa jest tym samym, w którym pozostawiono zwłoki) — te najlepiej zebrać samemu będąc na
miejscu. Generalnie chodzi o to, że te informacje dostarczają profilującemu
innych informacji, które są wynikiem wnioskowania dokonywanego na podstawie
specjalistycznej wiedzy, dzięki której możliwe jest skorelowanie danych śladów i faktów ze sposobem postępowania przestępcy. Wspomniana wiedza pozwala
(przynajmniej z reguły) skojarzyć następujące fakty:
-
Dane
wiktymologiczne i medyczno-sądowe z kryterium doboru ofiary i po części
z modus operandi [ 1 ],
-
Dane wiktymologiczne
z motywem przestępstwa,
-
Wszystkie
powyższe wraz z oględzinami miejsca z modus operandi.
Skojarzenia takie są możliwe, dlatego że
kryminalistyczno-psychologiczne koncepcje teoretyczne wskazują na to, iż:
-
Wszyscy
sprawcy zabójstw (i innych przestępstw) dają się podzielić na
charakterystyczne podgrupy (np. ze względu na motyw),
-
Sprawcy z określonych podgrup popełniają charakterystyczne przestępstwa,
-
Dokładna
charakterystyka przestępstwa umożliwia scharakteryzowanie sprawcy — a więc
sporządzenie profilu.
Spośród zabójców można wyodrębnić około pięciu
podgrup sprawców, które można wyodrębnić ze względu na motyw i są nimi
zabójcy dokonujący przestępstwa z powodów:
-
emocjonalnych (tu najwięcej tzw. morderstw w afekcie),
-
seksualnych,
-
patologicznych (lub urojeniowych — akt jako wynik rozwiniętej
psychozy),
-
ekonomiczno-rabunkowych,
-
z zemsty.
Każde z zabójstw, które zostały popełnione z danych powodów wygląda inaczej, ma
inną strukturę dynamiczną, inne jest kryterium doboru ofiary i inny jest modus
operandi.
Dla
przykładu przedstawię najpierw charakterystyki osób, które stają się
ofiarami zabójstw popełnionych z dwóch najbardziej charakterystycznych motywów:
emocjonalnego i seksualnego.
CHARAKTERYSTYKA OFIARY ZABÓJSTWA NA TLE EMOCJONALNYM:
-
Ofiara pod względem cech psychofizycznych jest podobna do
sprawcy.
-
Ciało znalezione na miejscu zabójstwa.
-
Obrażenia rozległe, na głowie, tułowiu, brzuchu, plecach i rękach,
przypadkowe.
-
Nie widać, aby zabójca realizował inne cele, poza samym zabójstwem.
-
Ofiara była w złej sytuacji społeczno-ekonomicznej.
-
Ofiara charakteryzowała się tendencją do inicjowania konfliktów, kłótni.
-
Nadużywała alkoholu, sama mogła być wcześniej karana.
-
Na ciele ofiary widać rany, które sugerują, że broniła się przed
napastnikiem.
-
Ofiara nie była wiązana ani kneblowana.
-
Ofiara
znała zabójcę, w 55% przypadków był to członek jej rodziny lub partner.
Jak widać, z powyższej charakterystyki można wysnuć
wniosek dotyczący motywu popełnienia zabójstwa. Dla porównania przedstawię
charakterystykę ofiary zabójcy działającego z pobudek seksualnych:
CHARAKTERYSTYKA
OFIARY ZABÓJSTWA NA TLE SEKSUALNYM:
- Obrażenia ciała mają
swoisty charakter, np. cięcia w okolicach genitaliów.
- Ofiary są dobierane,
nieprzypadkowe, mogą mieć jakieś znaki szczególne.
- Są to osoby albo wyjątkowo
uległe, depresyjne, albo impulsywne, silne.
- Mają wyraźnie
zmniejszony zakres kontaktów społecznych.
- Ofiara nie znała zabójcy.
- Obrażenia powstają w wyniku tortur, znęcania się, są celowo zadawane.
- Zwłoki są przemieszczane i starannie ukrywane.
- W znacznej większości
przypadków zwłoki odnajdowane są częściowo rozebrane.
- Ofiara ginie najczęściej w wyniku uduszenia.
-
Ciało jest wyjątkowo
zmaltretowane, często wycinane są genitalia, które sprawca zabiera ze sobą.
Należy jeszcze nadmienić, że trzy spośród
zaznaczonych czynników okazały się zdecydowanie najlepszym predyktorem służącym
do zakwalifikowania przestępstwa jako zabójstwa na tle seksualnym.
Drugim podstawowym źródłem, na podstawie którego
można wywnioskować poszczególne cechy zabójcy składające się na profil,
jest charakterystyka modus operandi, która także opiera się na opisie
stanu ofiary po śmierci, danych wiktymologicznych i oględzin miejsca. Dokładny
opis modus operandi daje nam także przesłanki do wnioskowania o motywie.
CHARAKTERYSTYKA
MODUS OPERANDI ZABÓJSTWA NA TLE EMOCJONALNYM:
-
Zabójstwo nie było planowane.
-
Zabójstwa dokonano przypadkowym narzędziem, które znajdowało się w domu ofiary.
-
Relacja w chwili zabójstwa ma charakter dynamiczny, zachowanie ofiary
mogło wpłynąć na działanie sprawcy.
-
Zabójstwo jest wynikiem rozładowania silnych, negatywnych
emocji.
-
Sprawca zadał wiele ran, które nie musiały służyć uśmierceniu
ofiary, ale były rozładowaniem nagromadzonych emocji, ich „wybuchem".
-
Sprawca w jednym miejscu zaatakował ofiarę, w tym samym miejscu ją
zabił i w tym samym miejscu pozostawił zwłoki.
-
Sprawca znał ofiarę, pozostawał z nią w stanie konfliktu przed zabójstwem.
-
W przebiegu wydarzenia widać ślady wybuchu niekontrolowanej bezcelowej
agresji, pozostawiono wiele śladów na miejscu zabójstwa.
I
dla porównania charakterystyka modus operandi zabójstwa na tle
seksualnym:
CHARAKTERYSTYKA
MODUS OPERANDI ZABÓJSTWA NA TLE SEKSUALNYM:
- Przestępstwo jest zaplanowane.
- Ofiara mogła być zabrana do zaplanowanego miejsca, tam zabita,
ale zwłoki są przemieszczane i ukrywane.
- Występują oznaki działań, które miały na celu zdobycie nad
ofiarą absolutnej kontroli i dominacji:
- Stosunek seksualny (jeżeli w ogóle do niego dochodzi) odbyty po
śmierci ofiary.
- Sprawca w różnorodny sposób manipuluje ciałem, umieszcza w nim przedmioty, przewozi ofiarę żyjącą lub/i martwą, rozbiera ją i ubiera etc.
Najczęściej
nie dochodzi do normalnego stosunku płciowego, tylko do jakiejś formy jego
substytutu, u sprawców silnie sadystycznych w ogóle nie ma oznak aktywności
seksualnej, ponieważ same tortury są formą kontaktu seksualnego.
Kiedy mamy już ustalony motyw zabójstwa, możemy go
pośrednio skorelować z typem sprawcy — jak już zostało to wcześniej
wspomniane sprawcy przestępstw popełnianych z różnych motywów różnią się
od siebie i można ich przyporządkować do danej charakterystyki. Wracając do
naszych dwóch typów przestępstw można przedstawić dwa typy zabójców: -
tych działających na tle emocjonalnym i działającym na tle seksualnym:
Sprawcy
zabójstw
NA TLE EMOCJONALNYM:
-
Środowisko wychowawcze umiarkowanie niekorzystne, za to częste objawy
antysocjalnych zaburzeń osobowości typu impulsywnego.
-
Niekonsekwentne metody wychowawcze i ambiwalentne stosunki emocjonalne między
członkami rodzin.
-
Matka odgrywająca pozytywną rolę, akceptująca dziecko.
-
Wyraźne nasilenie zaburzeń neuropsychicznych: impulsywność, nadmierna
drażliwość, wybuchy agresji, znaczne nasilenie zaburzeń samokontroli
emocjonalne, cechy osobowość eksplozywnej już od młodości.
-
Tendencja do rzutowania wrogości na otoczenie, podejrzliwość.
-
Silna tendencja do reagowania agresją na nieadekwatnie rozpoznane zagrożenie
ze strony innych.
-
Częste nadużywanie alkoholu, sporadycznie kontakty z subkulturą przestępczą.
-
Niekorzystne warunki materialno-społeczne.
Sprawcy
zabójstw
NA TLE SEKSUALNYM:
-
Zdecydowanie złe warunki socjalizacji w dzieciństwie i młodości.
Rodzina dysfunkcjonalna, niekonsekwentne metody wychowawcze, duża ilość stresów i frustracji.
-
Brak akceptacji ze strony rodziców, więzi emocjonalnej.
-
Znaczne nasilenie kar fizycznych i psychologicznego znęcania się.
-
Matka pełniąca rolę osoby karzącej, stosującej przemoc psychiczną i fizyczną.
-
Nasilenie objawów neuropsychiatrycznych: nadpobudliwość, moczenie
nocne, labilność emocjonalna o charakterze neurotycznym.
-
Epizody dręczenia zwierząt w dzieciństwie.
-
Liczne objawy dysfunkcji seksualnych: zaburzenia popędu, różnorodne
parafilie, niedojrzałość psychoseksualna. Negatywne wspomnienia z pierwszych
kontaktów seksualnych.
-
Tendencje autodestrukcyjne (próby samobójcze,
samookaleczenia).
-
Częste, introwertyczne uciekanie w świat fantazji i wyobrażeń, z reguły o patologiczno-seksualnej treści.
-
Chłód emocjonalny zbliżony do subklinicznych lub klinicznych form
psychopatii kalkulacyjnej.
-
Osobowość wykształcona głównie w oparciu o tłumienie emocji,
rzutowania stanów lęku i wrogości na innych.
-
Zabójstwo seksualne takiego sprawcy ma zaspokoić jego głęboko
sfrustrowane potrzeby:
-
dominacji,
kontroli nad kimś,
-
zaspokojenie
przez to potrzeb uznania własnej
wartości, uznania.
-
Wysoki poziom agresji jako cechy osobowości.
-
Z reguły dobrze funkcjonujące procesy poznawcze.
Kiedy mamy już powyższe charakterystyki możemy
przejść do sformułowania wniosków dotyczących stopnia zorganizowania
sprawcy. Ta dychotomiczna typologia została zaproponowana przez specjalistów z FBI, głównie przez największą postać wśród ekspertów profilowania -
Roberta Resslera [ 2 ].
Najkrócej rzecz ujmując, chodzi o połączenie „zorganizowanego sposobu
działania" z zorganizowanym typem zabójcy i na odwrót. Najczęściej możliwe
jest przyporządkowanie sprawcy do którejś z kategorii na podstawie dwóch
czynników: 1. motywu, 2. modus operandi.
Charakterystyki sprawcy polegające na nadaniu im
określenia zorganizowany / zdezorganizowany są jedną z ostatnich czynności
jakie są podejmowane przed ostatecznym sporządzeniem indywidualnego profilu
nieznanego zabójcy.
PODZIAŁ
SPRAWCÓW ZE WZGLĘDU NA STOPIEŃ ZORGANIZOWANIA ZACHOWANIA
(WG.
ROBERTA RESSLERA)
SPRAWCA ZORGANIZOWANY:
-
Mężczyzna w wieku około 35 lat, żonaty, lub związany z partnerką,
ukończona szkoła średnia lub kilka lat studiów wyższych, średni poziom
zamożności, posiada samochód, mógł być wcześniej karany za akty przemocy i przestępstwa seksualne.
-
Dobrze zbudowany, zadbany, inteligencja przeciętna, lub powyżej przeciętnej, z reguły bez zaburzeń psychotycznych.
-
Dostosowany społecznie, pozornie przyjaźnie nastawiony, bez problemów z nawiązywaniem kontaktów.
-
Przejawia wyraźne nastawienie makiawelistyczne, wykorzystuje innych,
potrafi udawać emocje, jest dobrym aktorem, łatwo przystosowuje się do różnych
okoliczności, jest elastyczny. Często kłamie i składa obietnice, których
nie dotrzymuje.
-
Jest osobą „zimną emocjonalnie", potrafi być doskonale
opanowany, kontroluje sytuacje, dba o porządek (w mieszkaniu, czysty samochód,
dobrze dobrane ubrania).
-
Niski poziom lęku, niskoreaktywny.
-
Ma wiele partnerek seksualnych, chętnie opowiada o swoich licznych
„podbojach" seksualnych.
-
Nie znosi krytyki, bywa impulsywny, gdy zostanie urażony, nie cierpi
sprzeciwu.
-
Nie ma poczucia winy, innych wini za swoje problemy; choć stara się
robić wrażenie osoby moralnej, w rzeczywistości gardzi powszechnymi wartościami
etycznymi, nie zmienia swojego zachowania pod wpływem kary.
-
W dzieciństwie poddawany niespójnym oddziaływaniom wychowawczym, mogły
zaistnieć incydenty wykorzystywania seksualnego lub/ bicia.
-
Już w dzieciństwie występowały akty agresywne i sadystyczne
dokonywane na zwierzętach.
-
Ma szczególne zainteresowania i fantazje, w których dominują wyobrażenia o charakterze sadystycznym i seksualnym, kolekcjonuje twardą pornografię. Poza
tym interesuje się makabrycznymi przestępstwami, prawdopodobnie zna pewne
aspekty pracy policji, fascynuje się bronią i różnymi niebezpiecznymi
obiektami (np. materiały wybuchowe).
-
Dokładnie planuje zbrodnie, dokonuje ich z pełną premedytacją,
specjalnie dobiera ofiary, może mieć zestaw przyrządów, którymi się posługuje w trakcie przestępstwa, który ma przy sobie i zabiera po morderstwie.
-
Kolekcjonuje „trofea" po swoich ofiarach, w tym części ciała,
aby podtrzymywać wspomnienie o morderstwie może powracać na miejsce przestępstwa,
interesuje się pracą policji i śledzi relacje w mediach dotyczące jego zabójstw.
-
Może sam kontaktować się z policją, nawet pozornie niosąc jej pomoc w sprawie.
-
Manipuluje ciałem ofiary, przewozi je, ukrywa, czasem rozczłonkowuje,
atakuje ofiary zwabione w odpowiednie miejsce, rozmawia z ofiarą, jest w stanie
patrzyć jej w oczy w trakcie zabijania.
-
Pozostawia po sobie bardzo mało śladów na miejscu
zbrodni.
-
Ma często charakterystyczne dla siebie modus operandi, przebieg
morderstwa może mieć cechy rytualne i analiza tego rytuału wiele mówi o innych właściwościach psychologicznych sprawcy.
SPRAWCA ZDEZORGANIZOWANY:
-
Mężczyzna w wieku od 16 do trzydziestu kilku lat, stanu wolnego, poziom
ekonomiczny poniżej średniego, mieszka sam lub z rodzicami.
-
Nie pracuje, nie ma samochodu, nie odbywał służby wojskowej,
zaniedbany, bez ukończonej szkoły średniej.
-
Z wyglądu raczej szczupły, często cierpiący na dolegliwości fizyczne
wpływające na wygląd zewnętrzny.
-
Mógł być wcześniej aresztowany za kradzieże, żebractwo,
ekshibicjonizm.
-
Poziom intelektualny poniżej przeciętnej lub niski.
-
Tendencje schizoidalne, jest odludkiem, odrzuca innych ludzi, prowadzi
nocny tryb życia, nie ma przyjaciół, ludzie, którzy go znają uważają go
za dziwaka.
-
Niezdolny do prawidłowego współżycia seksualnego, nie ma partnerki,
ewidentnie uwikłany w substytuty seksu (onanizowanie się, pornografia, podglądactwo).
-
W domu rodzinnym był deprecjonowany, znęcano się nad nim
psychicznie.
-
Nie planuje przestępstwa z taka dokładnością jak przestępca
zorganizowany, nie jest tak pomysłowy i sprytny, napaść jest spontaniczna,
popełnia zbrodnie w ataku szału, wściekłości, nie torturuje ofiary przed śmiercią.
Gdy ofiara jest już martwa sprawca dokonuje czynów seksualnych przy zwłokach,
ale nie ma to charakteru normalnego stosunku (onanizowanie się, umieszczanie różnych
rzeczy w ciele), manipuluje ciałem po śmierci, także po śmierci dokonuje
wielu zranień łącznie z zupełnym wypatroszeniem ofiary. W trakcie zajścia
silnie wzburzony emocjonalnie.
-
Miejsce zdarzenia może być zupełnie przypadkowe, pozostawia wiele śladów,
narzędzie zbrodni jest przypadkowe pozostawione na miejscu, ciało pozostawione
na miejscu. Może dojść do depersonalizacji ofiary, dużo ran twarzy. Nie
ukrywa zwłok
-
Również zabiera coś z miejsca przestępstwa, w tym części ciała
ofiary.
-
Po zajściu przejawia różne szczególne zachowania, np. nadużywanie
alkoholu lub narkotyków, wzmożona gorliwość religijna.
-
Nie jest zainteresowany przebiegiem pracy policji ani rozgłosem swoich
dokonań.
-
Może okresowo przejawiać zaburzenia psychotyczne, przede wszystkim
urojeniowe i paranoiczne.
-
Nie jest mobilny, mieszka lub pracuje (jeśli pracuje) w pobliżu miejsca
przestępstwa. W domu ma różnego rodzaju skrytki.
-
Pozostawia wiele śladów na miejscu zbrodni, nie widać w nim planowania i starań o zatarcie śladów swej obecności.
Jak
można już zauważyć, dysponując wszystkimi przedstawionymi modelami
teoretycznymi i zestawami cech poszczególnych typów przestępców możemy
przystąpić do końcowego etapu jakim jest nakreślenie profilu. Jak pisałem,
profil jest zawsze indywidualny, gdyż mimo pewnych ogólnych wzorców, nie ma
nigdy dwóch dokładnie takich samych przestępstw, ani dwóch takich samych
przestępców. Aby móc wnioskować o wszelkich indywidualnych cechach zarówno
sprawców jak i samych przestępstw należy zanalizować wszystkie detale dotyczące
dwóch wspomnianych aspektów. Każde przestępstwo ma indywidualne „znaki
szczególne", które wpasowują się w ogólne psychologiczne prawo mówiące,
że każda aktywność człowieka zawiera ślady niepowtarzalnej osobowości jej
wykonawcy.
Wśród
potencjalnie nieskończonej listy poszczególnych aspektów czynu i czynności
jakie wchodzą w skład modus operandi można zaproponować wybrane takie jak:
"ZNAKI
SZCZEGÓLNE"
Szczególne
czynności po dokonaniu zabójstwa:
- Zainteresowanie postępami śledztwa,
- Obserwowanie odkrycia ciała,
- Odwiedzanie miejsc zabójstwa,
- Próby uczestnictwa w śledztwie.
Personalizacja
sprawcy:
- Zespół takich zachowań sprawcy podczas zdarzenia, które nie mają
bezpośredniego związku z zabójstwem i motywacją jego popełnienia,
wykraczające poza czynności związane z dokonaniem zabójstwa. — zabójstwa z elementami rytualizmu, którego forma przedstawia indywidualne właściwości
zabójcy.
Personalizacja
ofiary:
- Zespół zachowań sprawcy polegający na dążeniu do nadawania
ofierze cech, których ona nie posiada. — częste w zabójstwach seksualnych, polega na
nadaniu ofierze cech osoby, która występowała we wcześniejszych
fantazjach, np. przebranie ofiary, inny makijaż etc.
Depersonalizacja
ofiary:
- Mechanizm polegający na dążeniu sprawcy do pozbawienia ofiary
pewnych cech — podobnie — występuje w zabójstwach seksualnych, również ma na
celu nadanie ofierze cech osoby, która występowała we wcześniejszych
fantazjach; częsty powód okaleczeń twarzy przy zabójstwach seksualnych.
Świadectwa
emocjonalnego „zadośćuczynienia":
- Umycie ofiary,
- Ułożenie zwłok jak do snu,
- Podkładanie poduszki pod głowę,
- Postawienie przy ciele napoju i jedzenia,
- Złożenie rąk ofiary jak do trumny.
Takie czynności występują w przypadku gdy między
ofiarą a zabójcą istnieją więzi pokrewieństwa (tzw. zabójstwa w rodzinie), lub gdy zabójca dobrze znał ofiarę o ona jego.
Powracając do naszych wybranych przykładów przestępców,
można zauważyć, że i jedni, i drudzy podejmują nierzadko bardzo swoiste
czynności — i tak, przestępcy seksualni nadają ofierze pewne określone cechy
(jest to związane z faktem, iż zaplanowane przestępstwa seksualne, są w głównej
mierze realizacją in vivo bardzo długo rozwijanych fantazji
seksualnych, które nabierają konkretnego wymiaru i wielu powtarzających się
szczegółów, przestępca dąży do nadania ofierze tych cech, lub przynajmniej
depersonalizacji danej ofiary, kiedy okazuje się ona nie pasować do fantazji.
Analiza szczegółów personalizacji i depersonalizacji daje bardzo ważne
informacje o fantazjach erotycznych sprawcy). Podobnie, w przypadku zabójstw na
tle emocjonalnym, które najczęściej dokonywane są w środowisku osób dobrze
się znających, czynności dokonywane po zabiciu pozwalają na określenie
stopnia znajomości — lub pokrewieństwa zabójcy i ofiary.
***
Przedstawione mechanizmy postępowania, które ma na celu sporządzenie
ostatecznego, indywidualnego profilu nieznanego sprawcy zabójstwa są oczywiście o wiele bardziej złożone. Dzieje się tak dlatego, że w dużej części zabójstwa
dokonywane są z wielu motywów jednocześnie (np. emocjonalno-seksualne z chęcią
zemsty; rabunkowo-seksualne etc.), poza tym zdarza się, że sprawca działający z motywów emocjonalnych postępuje tak jak sprawca zorganizowany (tak się
czasem dzieje w zabójstwach na tle zazdrości erotycznej i zabójstwach z zemsty). Niemniej w zaskakującej większość zabójstw sprawcy dają się
przyporządkować do którejś grupy i sporządzenie trafnego profilu okazuje się
możliwe.
Jak
można wywnioskować z całej powyższej części tekstu profilowanie jest
czynnością, w której największa rolę pełni bardzo szeroka wiedza eksperta,
który powinien doskonale operować pojęciami i modelami teoretycznymi z dziedzin takich jak psychopatologia, psychologia osobowości i różnic
indywidualnych, psychiatria, seksuologia i seksiatria, kryminalistyka i kryminologia. Profilowanie jest bardziej złożone niż tylko wpasowanie sprawcy w daną grupę, ponieważ najważniejsze jest podanie indywidualnych właściwości i wskazówek dla policji prowadzącej konkretne śledztwo — wszystkie podgrupy
opisów są tylko podstawowymi matrycami, na których nadbudowuje się szczegółowe
cechy sprawcy.
Należy
zadać jeszcze jedno istotne pytanie: czy profilowanie jest użyteczne?
Źródła
podają, że zdecydowanie najwięcej zabójstw (około 70%) popełnia się z powodów emocjonalnych a sprawców takich przestępstw jest stosunkowo łatwo
schwytać bez pomocy eksperta profilującego. Nie jest to jednak takie oczywiste z wielu przyczyn. Po pierwsze, znaczna ilość przestępców zorganizowanych
działających z pobudek seksualnych przejawia tendencje do useryjniania się
(podstawowym powodem jest fakt, iż przestępcy ci cierpią na różnorodne
parafilie, w tym takie jak skrajne postacie sadyzmu włącznie z tzw. lustmord — zabójstwem z lubieżności. Ponieważ popęd seksualny takich sprawców nie
może być zaspokojony bez udziału ofiary, popełniają oni przestępstwa
seksualne ilekroć wzmaga się napięcie seksualne, często przez to stając się
zabójcami seryjnymi), co powoduje, że ilość ofiar tych sprawców jest
znacznie większa niż ilość samych sprawców. Poza tym, w przypadku zabójców
zorganizowanych są takie przypadki, gdzie sprawca w zasadzie nie zostawia żadnych
śladów kryminalistycznych i wówczas profil psychologiczny jest jedynym źródłem
wiedzy o tymże sprawcy i dopiero on może ukierunkować całe śledztwo. Wracając
jeszcze do zabójstw seryjnych — należy pamiętać, że są to często przestępstwa
najbardziej makabryczne i społeczeństwo domaga się najsilniej schwytania
sprawcy tych zabójstw, wówczas dobrze sporządzony profil może być głównym
czynnikiem postępów w śledztwie i później biegły psycholog profilujący
jest bardzo cennym źródłem informacji o sprawcy w trakcie procesu sądowego,
już po schwytaniu zabójcy.
Na
koniec trzeba jeszcze wspomnieć o tym, że ekspert profilujący musi być osobą
gotową do spędzania niewiarygodnie dużo czasu nad wszelkimi źródłami
wiedzy o zabójcach, zabójstwach, głębokich zaburzeniach seksualnych, bywa i tak, że musi dokładnie obejrzeć miejsce przestępstwa, ciało ofiary,
uczestniczyć w sekcji zwłok etc. — a to oznacza, że aby być dobrym ekspertem
profilującym, poza ogromną wiedzą należy dysponować też mocnym żołądkiem...
*
Jest to tekst referatu wygłoszonego 13
maja 2004r. w trakcie II serii uniwersyteckich wykładów otwartych na temat:
"Psychologia i neuropsychologia sądowa" organizowanych przez
Koło Naukowe Psychologów przy Instytucie Psychologii UMCS w Lublinie.
*
LIRTERATURA:
Ambrozik W., Zieliński F. (red.) (2003) Młodociani
mordercy. Studia nad agresją i zbrodnią. Wyd. PTPN, Poznań.
Czerwiński A., Gradoń K. (2001) Seryjni mordercy.
Wyd. Muza SA, Warszawa.
Gierowski J. K., Jaśkiewicz-Obydzińska T. (red.)
(2002) Zabójcy i ich ofiary. Psychologiczne podstawy profilowania nieznanych
sprawców zabójstw. Wyd. Instytutu Ekspertyz Sądowych, Kraków.
Ressler
R. i in. (1986) Sexual killers and their victims. Identifying patterns through
crime scene analysis. Journal of Interpersonal violence, 3, 288 -
308.
Ressler R. i in. (1995) Sexual homicide.
Patterns and motives. Lexington Book.
Sitarczyk M. (2004) Nieletni sprawcy zabójstw.
Sylwetki psychologiczne. Wyd. UMCS, Lublin.
Wolska A. (2001) Model czynników popełnienia zabójstwa.
(Rozprawy i Studia T. 374) Wyd. Naukowe US, Szczecin.
Przypisy: [ 1 ] Modus operandi -
wszystkie charakterystyki postępowania sprawcy, które określają sposób
popełnienia przestępstwa; od samego początku - np. zobaczenia ofiary,
przez sposób zadania ran (w przypadku zabójstw), aż po postępowanie z
ciałem po śmierci. [ 2 ] R. Ressler i in. (1986) Sexual killers and their victims. Identifying
patterns through crime scene analysis. Journal of Interpersonal
violence, 3, 288 - 308. Oraz:
R. Ressler i in. (1995) Sexual homicide. Patterns and motives.
Lexington Book. |