PLATON (ok. 427–347 p.n.e.)

Filozof gr.; uczeń Sokratesa, twórca platonizmu; założyciel szkoły zw. Akademią Platońską. Głosił, iż idee, czyli pojęcia ogólne (szczególnie moralne i log.), istnieją realnie jako czyste własności (powszechniki) bądź jako niezmienne prawzory zmiennych rzeczy; w kosmologii przyjmował, że świat jest urządzony celowo i harmonijnie przez swego sprawcę (Demiurga), który go zbudował z odwiecznej materii; przejął od Sokratesa i rozwinął koncepcję duszy nieśmiertelnej jako czynnika witalnego (źródło życia), moralnego (czyniła z człowieka podmiot moralny) oraz racjonalnego (pozwalała poznać prawdy wieczne), w późniejszym okresie Platon nadał jej również znaczenie kosmologiczne; twierdząc, że człowiek to dusza władająca ciałem, przyjmował niezależność duszy od ciała, które jest jego więzieniem, i uważał, że śmierć jest wyzwoleniem dla duszy; z koncepcją preegzystencji duszy łączył pogląd o posiadaniu przez nią wiedzy wrodzonej (natywizm), uświadamianej przez przypominanie (anamneza); sądził, że jedynym poznaniem o charakterze wiedzy jest rozumowe poznanie idei (racjonalizm, idealizm), będące ujęciem powszechnie obowiązujących prawd apriorycznych; przeciwstawiał tę wiedzę mniemaniu wyrażającemu prawdy względne, tymczasowe i warunkowe; w związku z tym utożsamiał filozofię z dialektyką, stanowiącą uporządkowany system hipotez dotyczących sensu pojęć ogólnych lub bezpośrednim ogarnięciem idei przez rozum; w etyce uważał, że cnota jest ładem i harmonią duszy oraz wprowadził klasyfikację cnót; postulował stopniowe osiąganie dóbr idealnych (u ich szczytu znajduje się idea dobra), do których człowiek dochodzi przez dobra realne; Platon sformułował też koncepcję idealnego państwa, zgodnie z koncepcją ustroju autorytarno-nomokratycznego, uzasadnianego hierarchicznym zróżnicowaniem dusz ludzkich wg ich moralnej predyspozycji do rodzenia (rolnicy), walki (żołnierze) i rządzenia (mędrcy); w estetyce stawiał za wzór twórcę jako natchnionego boskim szałem pośrednika między bogami a ludźmi; pogardzał twórcą będącym jedynie naśladowcą rzeczy. Koncepcje Platona wywarły znaczny wpływ na rozwój filozofii staroż. oraz średniow. (chrześc.), stały się inspiracją późniejszych kierunków i szkół filoz.; dzieła Platona niemal w całości przetrwały do naszych czasów; mają przeważnie charakter dialogów; do najważniejszych należą: Sofista, Polityk, Uczta, Fajdros, Gorgiasz, Teajtet, Państwo, Timajos, Fedon, Prawa (liczne tłumaczenia, zwł. od XIX w., m.in. W. Witwickiego - ostatnie niepełne wyd. zbiorowe 1957-61).
E. JARRA Idea państwa u Platona i jej dzieje, Warszawa 1918. W. WITWICKI Platon jako pedagog, Warszawa 1947. [Nowa encyklopedia powszechna PWN]
Zamknij