Człowiek ma naturalną zdolność do tworzenia konstrukcji umysłowych. W przeszłości niektóre konstrukcje dotyczące umysłu (np. Berkeleya, Kartezjusza, Locke’a) przybierały postać mitów. Niekiedy teorie, nawet na zaawansowanym etapie rozwoju wiedzy naukowej, będą także spełniać rolę mitotwórczą. Zjawisko to często występowało na pograniczu psychologii i filozofii. Podobną rolę może odegrać koncepcja metaprogramów zaprezentowana w przedłożonym materiale.

Powtarzalność zdarzeń oraz siłę ich oddziaływania na psychikę badano w różnorodnych eksperymentach. Działania nawykowe badali P.I. Pawłow i B.F. Skinner, jednak nie było wiadomo, czy dotyczą one jedynie odruchów warunkowych, czy też mechanizm ten można potraktować szerzej, próbując wyjaśniać pamięć jako czynność umysłu wskutek działania bodźców. Mimo że nasza wiedza o pracy mózgu każdego roku powiększa się, to ciągle jeszcze nie wiemy, jakie czynniki i w jakim stopniu wpływają na to, co zapamiętujemy. O tym, co zapamiętujemy, decyduje świadomie nasza wola, ale zapamiętywane są również często bodźce nieuświadomione. Doświadczenia psychologów ujawniły, że pamięć człowieka może być kluczem do badania nieświadomości. Zauważono, że ludzie w niektórych sytuacjach mają tendencję do wyrażania się w sposób identyczny, nawet jeżeli sytuacje te różnią się znacznie. Nasunęło to pomysł zbadania prawidłowości i ewentualnych zależności wzajemnych pomiędzy używanymi zwrotami lingwistycznymi a podobnymi zdarzeniami. Lata obserwacji pozwoliły zgrupować podobne wyniki w trzy grupy: 1) SYTUACJE REAGOWANIA NA PIERWSZY KONTAKT Z KIMŚ LUB CZYMŚ, 2) SYTUACJE PODEJMOWANIA DECYZJI, 3) SYTUACJE WYMAGAJĄCE PRZEŁAMYWANIA WEWNĘTRZNEGO OPORU. Następnie, korzystając z inspiracji cybernetycznych zbudowano opisową teorię porządkującą zaobserwowane „skrypty" myślowe i odpowiadające im zwroty. Psycholingwistyczna teoria metaprogramów ^{[ 1 ]} rozszerza obszar naszej wiedzy o zjawiskach z pogranicza tego, co świadome, a zatem, co w pewnych sytuacjach może być kontrolowane, oraz tego, co ukryte w podświadomości.

Mózg ludzki przetwarza ogromną ilość informacji w konfiguracje, które umożliwiają nadanie sensu otaczającej nas rzeczywistości. Jego część nieświadoma rejestruje ich ok. 20 tysięcy. Organizowanie informacji na tzw. „wejściu" (termin zapożyczono z cybernetyki) wymaga początkowo przyporządkowywania ich i kategoryzowania. Badania empiryczne wykazały, że ludzie są w stanie utrzymywać świadomie w polu uwagi 7 (+2) fragmentów informacji w każdym danym momencie. W związku z tym ograniczeniem percepcji musimy wybierać informacje z ogromu ich strumienia, a tym samym znaczną ich część wypieramy, generalizujemy je i zniekształcamy tworzony przez rozum obraz rzeczywistości. Z tego względu nasz obraz rzeczywistości jest zawsze subiektywny, a ujawnia się przez cele, które pragniemy realizować.

To, co nazywamy pracowitością, poczuciem obowiązku, solidnością itp., to w gruncie rzeczy pewnego rodzaju wyobrażenia, które sami sobie narzucamy albo które kiedyś nam narzucono, a my stosujemy je, nie umiejąc odpowiedzieć, skąd i po co wzięły się w naszej psychice. Style myślenia zakorzenione zostały poprzez wydarzenia, które kiedyś się zdarzyły i uwarunkowały nasz sposób mówienia i działania. Niezależnie od zmieniających się sytuacji i subiektywnych doświadczeń istnieje tendencja do posiadania konfiguracji preferowanych stylów myślenia, które organizują w psychice jednostki myślenie, ocenianie doświadczeń, rozumienie i zachowanie.

U podstaw TEORII METAPROGRAMÓW leży przeświadczenie, iż „wewnętrzna spójność psychiki" jest jedynym, choć nie do końca rozwiniętym instynktem wyższym homo sapiens (gatunki niższe mają go w postaci bardzo ubogiej). Owa wewnętrzna „spójność psychiczna" przejawia się w tym, że ludzie mają pewne nawykowe i nieświadome wzory zachowania. Scenariusze budujące metaprogramy są właśnie tymi wzorami.

Możemy powiedzieć, że scenariusze służą filtrowaniu i porządkowaniu informacji, pomagają naszym myślom tworzyć i rozumieć rzeczywistość. Metaprogram danej jednostki jest charakterystycznym dla niej stylem sortowania informacji, składającym się z różnych zestawów scenariuszy. W dużej części działają one poza świadomością. Zatem odszyfrowany jednostkowy metaprogram umożliwia świadomy dostęp do własnych, bądź drugiej osoby, wcześniej nieuświadomionych scenariuszy myślenia.

Metaprogramy, na które składają się przeciwstawne i uzupełniające się scenariusze myślenia, są odpowiedzialne za sposób przetwarzania informacji i w konsekwencji za rozumienie rzeczywistości. Z kolei od scenariuszy zależy głównie to, na co przede wszystkim zwracamy uwagę, jak podejmujemy decyzje oraz jakie znaczenie nadajemy temu, co widzimy, słyszymy i czujemy. Wpływają one na to, co robimy, i na to, czego unikamy. Ich rolą jest decydowanie o tym, na które informacje uwaga ma być zwrócona oraz które fragmenty mają być pominięte. Znajomość scenariuszy — preferowanych stylów myślenia — służąca do kierowania celami, jest kluczem pozwalającym na tworzenie podstawowych rozróżnień, dzięki którym rozpoznajemy formy interakcji komunikacyjnej. Scenariusze po ich rozpoznaniu pozwalają skutecznie kierować procesami autokomunikacji (rozmawianie z samym sobą w myślach, po to, by dokładnie rozumieć swoje zachowania oraz wybory) i komunikacji z innymi. Poznając własne scenariusze lub scenariusze drugiej osoby, możemy porozumieć się w krótszym czasie i bez niepotrzebnych zakłóceń i nieporozumień. Praca ze scenariuszami i związanymi z nimi wyobrażeniami, solidne ich rozpoznanie, uporządkowanie i dokonywany co jaki czas ich samoświadomy przegląd — to podstawy higieny psychicznej.

Rozumiejąc, jak działają wewnętrzne style organizujące myślenie, można znaleźć reguły, określające sposób, w który należy podawać informacje, aby dotrzeć i dopasować się do struktury doświadczenia drugiej osoby. Jeżeli chcemy skutecznie komunikować się z drugą osobą, to kluczem do sukcesu jest uważna obserwacja tej osoby oraz słuchanie języka, jakiego ona używa. Ludzie nieustannie dostarczają informacji poprzez sposób, w jaki używają języka, co wskazuje na preferowane style myślenia (wybrane z poszczególnych metaprogramów scenariusze), determinujące ich myślenie, decyzje i zachowanie.

Warunkiem skutecznej komunikacji jest dopasowanie własnej komunikacji do metaprogramów drugiego człowieka, nie zaś formowanie jej zgodnie z własną percepcją i własnymi życzeniami (życzeniami, jak według nas powinien funkcjonować świat albo też jak inni powinni się zachować). Poznając własne preferencje i preferencje osób, z którymi często przychodzi nam się komunikować, lepiej pokierujemy sprawami, którym bieg nadaje rozmowa, lepiej będziemy rozumiani, a przez to łatwiej będziemy realizować założone cele i zdobywać potrzebne informacje.

Ważne jest, aby pamiętać, iż preferowane style myślenia (pary scenariuszowe złożone w metaprogramy) nie mają charakteru absolutnego. Nikt nie reaguje w taki sam sposób na ten sam bodziec. Ludzie rozwijają i modyfikują dominujący zestaw preferowanych scenariuszy myślenia (metaprogramów). Stąd też u większości osób metaprogramowe scenariusze są wyraziste i zafiksowane na dany typ postawy życiowej. Stosunkowo niewielu ludzi posiada tendencję do jednostajnego funkcjonowania na podstawie tylko jednego i tego samego scenariusza. Niektórzy nie posiadają jednoznacznie wyrazistych scenariuszy charakteryzujących ich style myślenia. Trzeba ponadto pamiętać, że rozszyfrowywane u innych metaprogramy mogą zniekształcić obraz ich systemów wartości. Dlatego też METAPROGRAMÓW NIE NALEŻY UTOŻSAMIAĆ Z SYSTEMEM WARTOŚCI JEDNOSTKI, Z KTÓRĄ PRAGNIEMY SIĘ POROZUMIEĆ.

W NASZEJ PODŚWIADOMOŚCI SCENARIUSZE NIE ŁĄCZĄ SIĘ W PARY PRZECIWIEŃSTW. Ułożone zostały w ten sposób wyłącznie dla potrzeb analizy tego, co nieświadome i świadome zarazem na poziomie meta. Może zdarzyć się, że konkretne jednostki będą używać niektórych scenariuszy w sposób przemienny, przypominający migoczące światło. Przemienność w obrębie jednego metaprogramu jest jednak dużą rzadkością, za wyjątkiem metaprogramu III PODOBIEŃSTWA — RÓŻNICE, w którym używane są tzw. scenariusze złożone — podobieństwa z różnicami w tle i różnice z podobieństwami w tle.

Każdy metaprogram będzie omawiany według następującego schematu. Najpierw omówione zostaną przeciwstawne scenariusze. Opis scenariusza zawierać będzie podpunkt SUGESTIE KOMUNIKACYJNE. Będą to wskazówki lingwistyczne dotyczące szybkiego rozpoznania osoby używającej danego scenariusza. Układy scenariuszy w świecie mentalnym każdego z nas można określić mianem powiązań wzajemnie oddziałujących. Zostaną one opisane pod wyróżnionym tytułem UWAGI O NAJCZĘSTSZYCH INTERFERENCJACH.

W psycholingwistyce jest osiem wyróżnionych metaprogramów. Pisząc o nich używam liczby pojedynczej. Natomiast scenariuszy jest tyle, ile jednostkowych reprezentacji danego typu myślenia — dlatego w odniesieniu do konkretnych scenariuszy używam liczby mnogiej. Podstawowe metaprogramy to preferowane pary scenariuszowe, służące do sortowania myśli i stylów myślenia:

• Metaprogram I: Unikanie — Dążenie.
• Metaprogram II: Wewnętrzne — Zewnętrzne (wewnętrzny autorytet — zewnętrzny autorytet).
• Metaprogram III: Podobieństwa — Różnice (w metaprogramie tym oprócz scenariuszy podobieństwa i scenariuszy różnicy występują tzw. scenariusze złożone: podobieństwa z różnicami w tle i różnice z podobieństwami w tle).
• Metaprogram IV: Ja — Inni.
• Metaprogram V: Konieczność — Możliwość.
• Metaprogram VI: Szczegółowe — Globalne.
• Metaprogram VII: Proaktywne — Reaktywne.
• Metaprogram VIII: W czasie — Przez czas.

METAPROGRAM I: UNIKANIE — DĄŻENIE

Składa się ze stylów myślenia: scenariuszy nastawionych na unikanie tego, co przykre, awersyjne i scenariuszy nastawionych na dążenie do tego, co przyjemne, satysfakcjonujące.

SCENARIUSZE UNIKANIA

Ludzie, których styl myślenia jest nastawiony na unikanie, mają tendencję do skupiania się na problemach, na tym, co kiedyś nie wyszło, może nie wyjść lub nie wyjdzie. Często sprawia im trudność zdefiniowanie i określenie celów. Są zdezorientowani i niezdecydowani, gdy dochodzi do ustalania celów. Łatwo rozprasza ich perspektywa negatywnych konsekwencji. Myślą o sytuacjach, ludziach, decyzjach tak, jakby chodziło o ich zamknięcie lub wyłączenie.

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Programowanie neurolingwistyczne a rehabilitacja Między etyką a psycholingwistyką kognitywną

Zobacz komentarze (5)..

Wyślij mailem..

Wersja do druku    PDF    MS Word

Jerzy Kolarzowski Doktor habilitowany, adiunkt w Instytucie Historyczno-Prawnym Uniwersytetu Warszawskiego (Wydział Prawa i Administracji). Współzałożyciel i rzecznik prasowy PPS (1987 - luty 1988), zwolniony z pracy w IPiP PAN (styczeń 1987), współredagował Biuletyn Informacyjny Ruchu Wolność i Pokój (1986–1987), sygnatariusz platformy Wolność i Pokój (1985), przekazywał i organizował przesyłanie m.in. do Poznania, Krakowa, Gdańska, Lublina i Puław wielu wydawnictw podziemnych. Posiada certyfikat „pokrzywdzonego” wystawiony przez IPN w 2003 r. Master of Art of NLP. Pisze rozprawę habilitacyjną "U podstaw europejskiej filozofii praw człowieka. Narodziny jednostki w sferze publicznej i prywatnej w pismach Braci Polskich". Zainteresowania: historia instytucji życia publicznego i prywatnego, myśl etyczna i religijna Europy (zwłaszcza okresu reformacji). Bada nieoficjalne nurty i idee inspirujące kulturę europejską. Hobby: muzyka poważna, fotografia krajobrazowa. Autor książki Filozofowie i mistycy  Liczba tekstów na portalu: 51  Pokaż inne teksty autora  Najnowszy tekst autora: Polski i brytyjski samorząd terytorialny - zasadnicze różnice