Racjonalista - Strona głównaDo treści


Fundusz Racjonalisty

Wesprzyj nas..
Zarejestrowaliśmy
199.557.443 wizyty
Ponad 1065 autorów napisało dla nas 7364 tekstów. Zajęłyby one 29017 stron A4

Wyszukaj na stronach:

Kryteria szczegółowe

Najnowsze strony..
Archiwum streszczeń..

 Czy konflikt w Gazie skończy się w 2024?
Raczej tak
Chyba tak
Nie wiem
Chyba nie
Raczej nie
  

Oddano 246 głosów.
Chcesz wiedzieć więcej?
Zamów dobrą książkę.
Propozycje Racjonalisty:
Sklepik "Racjonalisty"

Złota myśl Racjonalisty:
Bądź filozofem, lecz wśród całej swej filozofii pozostań człowiekiem.
 Prawo » Historia prawa

Historia powstania Konstytucji PRL [1]
Autor tekstu:

Geneza Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (PRL) z 22 lipca 1952 r. stanowi zagadnienie, które dotychczas nie zostało wyczerpująco zbadane. Zasadna jest obawa, że proces ten może nigdy nie być naświetlony w sposób całościowy. Jest to konsekwencją przede wszystkim faktycznego trybu prac ustrojodawczych, w ramach których najistotniejsze, rozstrzygające decyzje, dotyczące treści przyszłej ustawy zasadniczej były podejmowane w wąskim, nawet kilkuosobowym gronie ówczesnego ścisłego kierownictwa partyjno-państwowego Polski Ludowej. Materiały obrazujące nieoficjalny a zarazem niepubliczny nurt prac konstytucyjnych, jeżeli w ogóle zachowały się, to znalazły się w znacznej mierze w archiwach prywatnych. Na tym tle wyróżniają się dokumenty zgromadzone w Archiwum Akt Nowych (AAN), ukazujące poprawki wniesione przez Józefa Stalina do pierwotnego projektu Konstytucji. Dotychczas geneza Konstytucji z 22 lipca 1952 r. została najpełniej przedstawiona przez Mariana Rybickiego [ 1 ] , którego zasługą było przede wszystkim zaprezentowanie działalności komisji przy Sekretariacie KC PZPR w latach 1949 — 1951, oraz w opracowaniach autorstwa Andrzeja Gwiżdża [ 2 ] , koncentrujących się na parlamentarnym aspekcie prac konstytucyjnych. Rolę J. Stalina w powstaniu ustawy zasadniczej PRL uwidoczniły publikacje Andrzeja Garlickiego i Janiny Zakrzewskiej [ 3 ] a także Teresy Torańskiej [ 4 ] . Współczesne opracowania analizowanego zagadnienia bazują przede wszystkim na pracach wymienionych autorów. [ 5 ]

Oficjalne prace konstytucyjne w latach 1951 — 1952, prowadzone na forum Sejmu Ustawodawczego, jego Komisji Konstytucyjnej oraz podkomisji, miały w istocie rzeczy charakter fasadowy. Służyły one przede wszystkim nadaniu pozorów legalizmu i społecznej akceptacji decyzjom formułowanym poza parlamentem, a nawet poza Polską — w ZSRR. Ostatniemu z wymienionych celów służyła także debata publiczna w sprawie konstytucji, która w istocie rzeczy miała charakter proklamatywny. [ 6 ]

Fasadowość oficjalnych prac konstytucyjnych była odbiciem fasadowości samej Konstytucji, która nie odzwierciedlała ani rzeczywistego sposobu sprawowania władzy w państwie, ani poziomu gwarancji wolności i praw obywatelskich. Konstytucja PRL w swym pierwotnym brzmieniu zasadnie określana była jako „stalinowska". J. Stalin wpłynął bezpośrednio na szereg zawartych w niej sformułowań, a ponadto ustawa zasadnicza z 22 lipca 1952 r. w swojej systematyce oraz w szeregu postanowieniach nawiązywała do stalinowskiej konstytucji ZSRR z 1936 r.

Polska Partia Robotnicza już w początkowym okresie swej działalności, w marcu 1943 r., do pierwszorzędnych zadań po odzyskaniu niepodległości przez Polskę zaliczała podjęcie przygotowań do przeprowadzenia demokratycznych, pięcioprzymiotnikowych wyborów do Zgromadzenia Narodowego (Konstytuanty), którego jednym z zasadniczych celów winno być utrwalenie form ustrojowych i uchwalenie nowej konstytucji. [ 7 ]

Postulat ustanowienia nowej ustawy zasadniczej został zatem sformułowany dość ogólnikowo, bez określenia nawet w zarysach harmonogramu działań, mających służyć jego urzeczywistnieniu. Należy zarazem podkreślić, że w pierwszej połowie 1943 r. komuniści nie negowali jeszcze normatywnej podstawy działania polskich władz na emigracji oraz ich przedstawicielstwa w kraju — ustawy konstytucyjnej z 23 kwietnia 1935 r. Odrzucenie konstytucji kwietniowej nastąpiło jednak już w deklaracji programowej PPR pt. O co walczymy, opublikowanej w listopadzie 1943 r. Symptomatycznym było, że nastąpiło to po zerwaniu przez ZSRR stosunków dyplomatycznych z rządem polskim w Londynie, a zarazem po fiasku rozmów PPR z przedstawicielami Delegatury Rządu na Kraj i Komendy Głównej AK na temat wspólnej walki z okupantem. W świetle wspomnianego dokumentu odrzucenie konstytucji z 1935 r., określanej jako: antydemokratyczna, nielegalna, ozonowa i nie zaakceptowana przez naród, służyć miało delegitymizacji rządu emigracyjnego. [ 8 ] Powyższy zabieg propagandowy będzie pojawiał się od tej pory w kolejnych wystąpieniach programowo-politycznych polskich komunistów oraz związanych z nimi ugrupowań. [ 9 ]

Po raz pierwszy także w deklaracji O co walczymy negacja ustawy konstytucyjnej z 1935 r. łączyła się z zapowiedzią zorganizowania przez Rząd Tymczasowy demokratycznych wyborów do Konstytuanty, mającej ustalić demokratyczne formy ustrojowe poprzez uchwalenie konstytucji.

W „wyzwolonym" kraju zapowiedź opracowania i uchwalenia nowej ustawy zasadniczej publicznie sformułowano po raz pierwszy w Manifeście Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z 22 lipca 1944 r. Miał tego dokonać pochodzący z pięcioprzymiotnikowych wyborów Sejm Ustawodawczy. Krajowa Rada Narodowa oraz powołany przez nią PKWN działały na podstawie konstytucji z 17 marca 1921 r., jako jedynie obowiązującej konstytucji legalnej, uchwalonej prawnie [ 10 ]

Podstawowe założenia konstytucji marcowej miały obowiązywać, aż do zwołania Sejmu Ustawodawczego. Rząd emigracyjny oraz jego Delegaturę na kraj wprost określono jako władzę samozwańczą i nielegalną, gdyż opierającą się na bezprawnej, faszystowskiej konstytucji z kwietnia 1935 r. [ 11 ] Manifest z 22 lipca 1944 r. pozostawiał zarazem władzom nowego reżimu bardzo dużą swobodę w działalności ustrojodawczej. Poza wskazaniem jednoizbowego Sejmu Ustawodawczego jako konstytuanty nie określał bowiem ani terminu uchwalenia konstytucji, ani nie formułował wprost wytycznych co do jej treści. Analiza oficjalnych wypowiedzi lewicy komunistycznej może prowadzić do wniosku, że zapowiedź uchwalenia nowej konstytucji przez pochodzący z demokratycznych wyborów Sejm Ustawodawczy miała przynajmniej częściowo osłabić społeczną negację nowych władz (w istocie rzeczy uzurpatorskich) poprzez wskazanie postępowych, demokratycznych celów ich działalności. Odrzucenie konstytucji kwietniowej jako prawnej podstawy funkcjonowania władz emigracyjnych oraz ich przedstawicielstwa w kraju de facto musiało skutkować swego rodzaju zrównaniem ich z instytucjami powołanymi przez komunistów. W obu przypadkach nie występowałaby formalna ciągłość ustrojowa.

Postulat uchwalenia nowej konstytucji stał się jednym z podstawowych punktów programu wyborczego kontrolowanego przez PPR Bloku Stronnictw Demokratycznych [ 12 ] przed wyborami do Sejmu Ustawodawczego w styczniu 1947 r. [ 13 ]

W nowej ustawie zasadniczej zamierzano utrwalić nowe fundamenty ustrojowe. Konstytucja miała wypływać z ducha wielkich tradycji reformatorskich i wolnościowych Polski. Celem tego aktu winno być zagwarantowanie przeprowadzonych już reform społecznych, rozbudowanie samorządu terytorialnego oraz utrwalenie Demokracji Ludowej. Towarzyszyły temu zapewnienia zblokowanych stronnictw, że nowa ustawa zasadnicza będzie Wielką Kartą Wolności Obywatelskich. Miała ona gwarantować równe prawa wszystkim obywatelom oraz zabezpieczać takie fundamentalne wolności jak: wolność słowa, prasy, zrzeszeń, wolność sumienia i wierzeń religijnych, a w szczególności prawa Kościoła katolickiego. Zapowiadano, że przedmiotem ustrojowych gwarancji będzie także własność prywatna jako podstawa zdrowej inicjatywy prywatnej. W świetle tych zapowiedzi nowa konstytucja miała urzeczywistniać przede wszystkim wartości demokratyczne i socjalne, a w mniejszym stopniu także liberalne. Ustawa zasadnicza miała przede wszystkim pełnić funkcję gwarancyjną i stabilizującą. Jawiła się nie jako wyznacznik, czy instrument zasadniczych przemian politycznych, społecznych i gospodarczych lecz jako ich potwierdzenie. [ 14 ]

Przedstawione ujęcie roli ustawy zasadniczej było zbieżne ze stalinowską koncepcją konstytucji. Według niej Konstytucja jest rejestracją i ustawodawczym utrwaleniem tych zdobyczy, które już zostały osiągnięte i zabezpieczone. [ 15 ] Konstytucji nie należy utożsamiać z programem [...]. Podczas gdy program mówi o tem czego jeszcze nie ma i co musi być dopiero osiągnięte i zdobyte w przyszłości, to konstytucja, wręcz przeciwnie, powinna mówić o tem, co już jest, co już jest osiągnięte i zdobyte obecnie, w teraźniejszości. Program dotyczy przeważnie przyszłości, konstytucja — teraźniejszości. [ 16 ]


1 2 3 4 5 Dalej..

 Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też:
Konstytucja z 1952
Zasada rozdziału kościoła od państwa w polskim prawie i praktyce politycznej

 Zobacz komentarze (1)..   


 Przypisy:
[ 1 ]  Zob. M. Rybicki, Geneza i przygotowanie Konstytucji PRL z 1952 roku, „Dzieje Najnowsze", Rocznik XV, 1984, z. 4, s. 91-116.
[ 2 ]  Zob. A. Gwiżdż, Organizacja i tryb przygotowania i uchwalenia Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, w: Sejm Ustawodawczy 1947-1952, Wrocław-Warszawa 1977, s. 293-323 oraz tenże: Tryb uchwalenia Konstytucji PRL (22 lipca 1952 r.), w: Tryb uchwalania polskich konstytucji, red. M. Wyrzykowski, Warszawa 1998, s. 79 — 90.
[ 3 ]  A. Garlicki, J. Zakrzewska, Zatwierdzenie Konstytucji PRL, "Polityka", 1990, nr 28 oraz A. Garlicki, Z tajnych archiwów, Warszawa 1993, s. 187-194.
[ 4 ] Zob. T. Torańska, Oni, Warszawa 1985, s. 224-225.
[ 5 ] Por. M. Kallas, A. Lityński, Historia ustroju i prawa Polski Ludowej, Warszawa 2000, s. 91-103, Tadeusz Maciejewski, Historia ustroju i prawa sądowego Polski, Warszawa 1999, s. 377, A. Ajnenkiel, Konstytucje Polski 1791 — 1997, Warszawa 2001, s. 294 — 297.
[ 6 ] A. Gwiżdż, Tryb uchwalenia Konstytucji PRL..., jw., s. 86-87.
[ 7 ] Deklaracja Komitetu Centralnego PPR z 1 marca 1943 „O co walczymy", w: Dokumenty programowe polskiego ruchu robotniczego, red. N. Kołomejczyk i B. Syzdek, Warszawa 1986, s. 281.
[ 8 ] O co walczymy? Deklaracja programowa Polskiej Partii Robotniczej, w: Dokumenty programowe...,jw., s. 299.
[ 9 ] Por. Manifest demokratycznych organizacji społeczno-politycznych i wojskowych w Polsce z grudnia 1943 wzywający do utworzenia Krajowej Rady Narodowej, w: Dokumenty programowe..., jw., s. 319 i 323.
[ 10 ] Manifest Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z 22 lipca 1944, w: Dokumenty programowe..., 347.
[ 11 ] Jw.
[ 12 ] W skład utworzonego jesienią 1946 r. Bloku Stronnictw Demokratycznych wchodziły: Polska Partia Robotnicza, Polska Partia Socjalistyczna, Stronnictwo Ludowe oraz Stronnictwo Demokratyczne.
[ 13 ] Zob. „Głos Ludu", 1947, nr 5, s. 1.
[ 14 ] Największe ugrupowanie ówczesnej legalnej opozycji — Polskie Stronnictwo Ludowe — w zakresie ustroju politycznego zakładało przyjęcie podstawowych zasad wynikających z konstytucji marcowej (zob. L. Błędek, Wizje Polski w programie Polskiego Stronnictwa Ludowego 1945-1947, Warszawa 1996, s. 59). Parlamentarzyści PSL w Sejmie Ustawodawczym proponowali, aby do momentu uchwalenia nowej ustawy zasadniczej obowiązywały postanowienia konstytucji z 17 marca 1921 r. z niewielkimi zmianami.
[ 15 ] J. Stalin, O projekcie Konstytucji Związku SRR. Konstytucja /Ustawa Zasadnicza/ Związku Socjalistycznych Republik Rad, Moskwa 1945, s. 22.
[ 16 ] J. Stalin, jw., s. 12.

« Historia prawa   (Publikacja: 02-10-2007 )

 Wyślij mailem..   
Wersja do druku    PDF    MS Word

Paweł Borecki
Doktor habilitowany, pracownik Katedry Prawa Wyznaniowego Uniwersytetu Warszawskiego. Specjalność naukowa: prawo wyznaniowe. Autor artykułów i książek z zakresu prawa wyznaniowego.

 Liczba tekstów na portalu: 47  Pokaż inne teksty autora
 Najnowszy tekst autora: Państwo laickie w świetle dorobku współczesnego konstytucjonalizmu europejskiego
Wszelkie prawa zastrzeżone. Prawa autorskie tego tekstu należą do autora i/lub serwisu Racjonalista.pl. Żadna część tego tekstu nie może być przedrukowywana, reprodukowana ani wykorzystywana w jakiejkolwiek formie, bez zgody właściciela praw autorskich. Wszelkie naruszenia praw autorskich podlegają sankcjom przewidzianym w kodeksie karnym i ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
str. 5568 
   Chcesz mieć więcej? Załóż konto czytelnika
[ Regulamin publikacji ] [ Bannery ] [ Mapa portalu ] [ Reklama ] [ Sklep ] [ Zarejestruj się ] [ Kontakt ]
Racjonalista © Copyright 2000-2018 (e-mail: redakcja | administrator)
Fundacja Wolnej Myśli, konto bankowe 101140 2017 0000 4002 1048 6365