Informacja prawna dotycząca zmian w prawie związanych z ratyfikacją Konkordatu
przygotowana przez Joannę M. Karolczak na zlecenie posła J. Budkiewicza
(Bez daty, Warszawa)
Odpowiadając ściśle na postawione w zleceniu przez
Pana Posła pytanie („jakie modyfikacje prawne są konieczne dla uchwalenia
konkordatu"), należy stwierdzić, że dla ratyfikacji konkordatu, będącego
umową międzynarodową między Polską a Stolicą Apostolską (podmiotem prawa
międzynarodowego uznanym przez kraje i organizacje międzynarodowe), modyfikacje
prawne nie są potrzebne.
Konieczne jest natomiast dokonanie pewnych zmian w ustawodawstwie
polskim tak, aby prawo wewnętrzne było zgodne z umową międzynarodową. To
właśnie fakt konieczności wprowadzenia zmian w ustawodawstwie powoduje,
że na ratyfikację niezbędne jest wyrażenie upoważnienia ustawowego,
dokonanego przez Sejm, a nie może tej umowy ratyfikować Prezydent. Zastosowanie
będzie tu miał ustęp 2 art. 33 Małej Konstytucji, a nie ustęp 1 tegoż artykułu.
Ponadto sam konkordat w swej treści (art. 29) postanowił, że podlega on
ratyfikacji. Jego wejście w życie uzależnione jest od wymiany dokumentów
ratyfikacyjnych oraz upłynięcia miesięcznego terminu od wymiany tych dokumentów.
Obowiązująca Mała Konstytucja (wraz z przepisami utrzymanymi w mocy) nie określa, czy umowa międzynarodowa ma prymat nad ustawodawstwem
wewnętrznym i czy obowiązuje ona ex proprio vigore, czy też wymaga
transformacji, przez wydanie przepisów wewnętrznych (tak: Michał Pietrzak,
Zmiany w ustawodawstwie jako konsekwencja ratyfikacji konkordatu, seminarium
Konkordat między Stolicą Apostolską i Rzecząpospolitą Polską, 29 czerwca
1994 r., s. 1). W orzecznictwie zarówno Sądu Najwyższego jak i Trybunału
Konstytucyjnego przeważa pogląd, że Rzeczpospolita Polska jest związana
przepisami umów międzynarodowych od chwili ratyfikacji tychże, albowiem
ustawa ratyfikacyjna dokonuje transformacji normy międzynarodowej w normę wewnętrzną (Sąd Najwyższy stwierdził, że uchwalenie ustawy o wyrażeniu zgody na ratyfikację umowy międzynarodowej oznacza transformację
traktatu w prawo krajowe o randze ustawowej. OSN 1992, z. 10, poz. 179).
Dlatego po ratyfikacji muszą nastąpić odpowiednie zmiany w przepisach obowiązujących,
tak aby zapewnić wewnętrzną spójność wszystkich przepisów. Zmiany te powinny
wejść w życie najpóźniej w chwili wejścia w życie konkordatu.
W celu rozwiązania tych problemów Sejm powołał Komisję
Nadzwyczajną do rozpatrzenia projektu ustawy o ratyfikacji Konkordatu między
Stolicą Apostolską a Rzecząpospolitą Polską. W ramach tej Komisji pracowała
Podkomisja ds. ustaw okołokonkordatowych. W jej pracach udział brali także
eksperci: ks. prof. Józef Krukowski (KUL), ks. prof. dr hab. Zachariasz
Łyko (ChAT), prof. dr hab. Ryszard Małajny (USL), prof. dr hab. Michał
Pietrzak (UW), ks. prof. Remigiusz Sobański (ATK), prof. Jerzy Wisłocki
(PAN). W sprawozdaniu Podkomisji wskazano na potrzebę nowelizacji
następujących ustaw:
— Kodeks rodzinny i opiekuńczy,
— Prawo o aktach stanu cywilnego,
— Kodeks postępowania cywilnego,
— Ustawa o gwarancjach wolności sumienia i wyznania.
Uregulowania wymaga też finansowanie przez państwo Papieskiej Akademii
Teologicznej (odrębną ustawą lub w ustawie budżetowej).
W sprawozdaniu Komisji zamieszczonym w druku sejmowym
nr 837-A wskazano na te same ustawy. Największych zmian wymagają ustawy:
Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz Prawo o aktach stanu cywilnego — nowelizacji
wymagają bowiem art. 1, 5, 6, 9, 22 i 56 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego,
dot. zawarcia małżeństwa i jego rozwiązania oraz art. 12, 17, 53, 61 i 62 Prawa o aktach stanu cywilnego. Przepisy te mają związek z kwestiami
dot. małżeństwa.
W tym miejscu należy wskazać, że wpłynął do laski marszałkowskiej
druk sejmowy nr 1292, który zawiera poselski projekt zmian w kodeksie
rodzinnym i opiekuńczym, kodeksie postępowania cywilnego i Prawie o aktach
stanu cywilnego w wyżej omówionym zakresie.
Gruntownej nowelizacji wymaga ustawa o gwarancjach
wolności sumienia i wyznania w celu zachowania zasady równouprawnienia
wyznań. Zdaniem Komisji właściwe ukształtowanie jej przepisów rozwiałoby
także wątpliwości w zakresie pochówku, nie powodując konieczności zmiany w ustawie o cmentarzach.
Komisja nie stwierdziła, ażeby potrzebne było
nowelizowanie ustaw: o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego, o cmentarzach, o dniach wolnych od pracy, o powszechnym obowiązku obrony, o fundacjach, o szkolnictwie wyższym, o systemie oświaty, o ochronie dóbr kultury i ustaw
podatkowych. Zupełnie odrębną kwestią, rozważaną wielokrotnie, jest kwestia
zgodności z Konstytucją. W związku z toczącymi się ciągle pracami
nad nowym kształtem Konstytucji należy wskazać, że ewentualne wcześniejsze
ratyfikowanie Konkordatu niż powstanie nowej Konstytucji oznaczać będzie
albo konieczność dostosowania Konstytucji do ustawy (co byłoby sprzeczne z zasadą hierarchii aktów prawnych) albo potencjalną konieczność renegocjacji
konkordatu, jeśli by stał on się sprzeczny z zasadami konstytucyjnymi wyrażonymi w nowej Konstytucji. Oczywiście, nie można wykluczyć, że żadna z tych sytuacji
nie zaistnieje, albowiem Konkordat nie będzie sprzeczny z nową Konstytucją.
„O tym, że przepisy konkordatu nie muszą przesądzać rozwiązań konstytucyjnych
może świadczyć przykład Kolumbii. Konkordat z tym państwem podpisany i ratyfikowany w 1973 r. zapewniał kościołowi katolickiemu korzystne regulacje
prawne. Uchwalona w 1991 r. konstytucja przyjęła odmienne od konkordatu
rozwiązania prawne. W 1993 r. kolumbijski Trybunał Konstytucyjny uznał,
że przepisy konkordatu sprzeczne z postanowieniami konstytucji utraciły
moc obowiązującą" (cyt. za: M. Pietrzak, op. cit., s. 3).
Konkludując, zmian w ustawodawstwie polskim należy dokonać
nie w celu ratyfikacji konkordatu, a w celu jego prawidłowej realizacji i niesprzeczności prawa wewnętrznego z umową międzynarodową.
*
Tekst publikowany w: „Konkordat Polski 1993. Wybór materiałów źródłowych z lat 1993-1996". Wybór tekstów: Czesław Janik, Uniwersytet Warszawski,
Instytut Nauk Politycznych, Warszawa 1997. |