5 grudnia 1994 r. Warszawa

1. Uwaga wstępna. Prace nad projektem nowelizacji ustawy o gwarancjach wolności sumienia i wyznania ocenić należy bardzo pozytywnie. Zawarte w piśmie propozycje zmian są celowe i wychodzą na spotkanie oczekiwań mniejszości wyznaniowych, chociaż katalog oczekiwanych zmian jest szerszy.

2. Zakres uregulowań. Szczególnie należy cenić proponowany nowy art. 19¹, wprowadzający instytucję dwustronnej umowy między państwem a kościołami i innymi związkami wyznaniowymi. Jest to instytucja funkcjonująca w innych państwach, np. w Republice Włoskiej, i spełniająca tam doniosłą rolę. W moim zrozumieniu instytucja powinna się nawet stać jednym z konstytucyjnych źródeł prawa. Celowe są również zmiany dotyczące: pochówku i cmentarzy, spraw majątkowych i przychodów Kościołów oraz uzyskiwania nieruchomości na cele kultowe, wychowawcze i charytatywne, współdziałania z Polską Radą Ekumeniczną, ochrony dóbr kultury, nauczania religii i ocen z religii na świadectwie (przewidywane jest nawet wydanie nowej ustawy o nauczaniu religii w szkołach i przedszkolach, co wydaje się sprawą bardzo pozytywną, gdyż rozporządzenie MEN w tej sprawie wymaga zmian), prowadzenia szkół i tworzenia wyższych uczelni, działalności humanitarnej i innej, spraw dostępu do radia i telewizji, itp.

3. Uwagi uzupełniające. W pracach nad nowelizacją proponowałbym uwzględnienie następujących jeszcze postulatów:

1. Przyznanie kościołom i związkom wyznaniowym prawa do zakładania radiostacji — według przepisów ustawy o łączności z roku 1990, a nie ustawy o radiofonii i telewizji z roku 1993 (która tworzy trudne do przekroczenia dla mniejszości bariery formalne czego nie czyni ustawa poprzednia).

2. Przyznanie kościołom i związkom wyznaniowym prawa do bezpłatnego nabywania nieruchomości rolnych na Ziemiach Zachodnich i Północnych.

3. Udzielanie przez Państwo kościołom i związkom wyznaniowym pomocy finansowej na konserwację i remont zabytków sakralnych i kościelnych oraz prowadzenie szkół i uczelni.

4. Zrównanie w prawach kapelanów również wszystkich kościołów i związków wyznaniowych, w zakresie finansowania ich działalności.

5. Rozciągnięcie na wszystkie kościoły i związki wyznaniowe prawa do zwolnienia od podatku od spadków i darowizn oraz opłaty skarbowej w przypadkach określonych w art. 55 ust. 6 ustawy o stosunku Państwa do Kościoła katolickiego.

6. Stwierdzenie, że publiczne sprawowanie kultu może się odbywać także w miejscach udostępnianych przez osobę dysponującą nimi (analogia do art. 15 ust. 6 i do zapisu w ustawie o zgromadzeniach).

4. Sprawa nowych zasad rejestracji kościołów i związków wyznaniowych. Słuszne wydają się proponowane postulaty, dotyczące rejestracji nowo powstających kościołów i związków wyznaniowych, mające zwłaszcza na uwadze zapobieganie nadużyciom dla celów pozareligijnych, nie naruszające jednakże zasad wolności religii i przekonań.

5. Metodologia nowelizacji ustawy. Pozytywnie oceniam metodologię nowelizacji, polegającą na skupieniu jej całokształtu właściwie w dwóch aktach prawnych: w ustawie o gwarancjach wolności sumienia i wyznania (z równoczesnym dokonaniem zmian w przedmiotowych aktach prawnych) oraz w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym (z tym, że prawo do zawierania małżeństw ze skutkami cywilnymi powinno być przyznane wszystkim kościołom i związkom wyznaniowym na określonych warunkach, zapewniających publiczne interesy państwa).

6. Uwaga końcowa. Ocena moja posiada charakter ogólny, ponieważ szczegółowa ekspertyza będzie możliwa dopiero po otrzymaniu tekstu zmian.

*

Tekst publikowany w: „Konkordat Polski 1993. Wybór materiałów źródłowych z lat 1993-1996". Wybór tekstów: Czesław Janik, Uniwersytet Warszawski, Instytut Nauk Politycznych, Warszawa 1997, przygotowany na zlecenie Komisji Nadzwyczajnej do rozpatrzenia projektu ustawy o ratyfikacji Konkordatu między Stolicą Apostolską a Rzecząpospolitą Polską.