Notatka Jerzego Bąka z Biura Legislacyjnego Kancelarii Sejmu RP dla posła Stanisława Rogowskiego w sprawie realizacji uchwały Sejmu RP z dnia 1 lipca 1994 r.
(3 stycznia 1995 r., Warszawa)

Sejm RP uchwałą z dnia 1 lipca 1994 r. powołał Komisję Nadzwyczajną do rozpatrzenia projektu ustawy o ratyfikacji Konkordatu między Stolicą Apostolską, a Rzeczpospolitą Polską. Zadania Komisji zostały precyzyjnie sformułowane i polegać one mają na ocenie skutków prawnych, jakie nastąpią w przypadku uchwalenia ustawy ratyfikacyjnej w świetle obowiązujących przepisów konstytucyjnych oraz innych ustaw. Termin do złożenia sprawozdania upływa z dniem 31 stycznia 1995 r. (aktualnie złożony został wniosek do Prezydium Sejmu RP o przedłużenie terminu opracowania sprawozdania). Zadanie Komisji dokonania oceny zgodności Konkordatu z uchwaloną przez Zgromadzenie Narodowe Konstytucją nie jest objęte stanowiskiem niniejszego opracowania z uwagi na okoliczność, iż prace nad Konstytucją nie zostały jeszcze zakończone.

Na posiedzeniu Podkomisji w dniu 16 grudnia 1994 r. sformułowano pytanie pod adresem Biura Legislacyjnego o wypowiedzenie się w jakim kierunku powinny zmierzać prace związane z nowelizacją przepisów prawa krajowego i jakie powinny obejmować ustawy w pierwszej kolejności, tak ażeby relacje między Konkordatem jako umową międzynarodową, a ustawodawstwem polskim były zgodne, bowiem umowa międzynarodowa po jej ratyfikacji dokonuje transformacji normy międzynarodowej w normy prawa wewnętrznego.

Przy opracowaniu przedmiotowych kwestii Biuro Legislacyjne oparło się na opracowaniach i ekspertyzach rządowych jak również na opiniach ekspertów powołanych przez komisję sejmową, a w szczególności na stanowisku Rządu sprecyzowanym na piśmie przez Ministra Spraw Zagranicznych z dnia 26 października 1994 r. i Jego wystąpieniu na posiedzeniu Komisji w dniu 13 grudnia br. Wykorzystano ponadto precyzyjnie sformułowane stanowisko Rządu wyrażone w piśmie Szefa Urzędu Rady Ministrów z dnia 17 listopada 1994 r. Rząd RP reprezentuje pogląd, iż niezbędne zmiany wynikające wprost z postanowień Konkordatu winny w pierwszej kolejności obejmować:

1. Nowelizację ustawy Prawo o aktach stanu cywilnego jedynie w zakresie dotyczącym zawierania małżeństw w związku z art. 10 Konkordatu. Przepis art. 10 Konkordatu stanowi bowiem, że od chwili zawarcia małżeństwa kanonicznego wywiera ono takie skutki, jakie pociąga za sobą małżeństwo zawarte zgodnie z prawem polskim jeżeli między nupturientami (nowożeńcami) nie istnieją przeszkody wynikające z prawa polskiego, a ponadto złożą oni przy zawieraniu zgodne oświadczenie woli dot. wywarcia takich skutków. Zachodzi zatem potrzeba dokonania nowelizacji ustawy prawo o aktach stanu cywilnego (art. 12 ust. 1, art. 17 ust. 2, art. 53, art. 61 i 62). Niezbędnym jest również dokonanie nowelizacji Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego art. 1, 5, 6, 9, 22 oraz 56. Dokonanie ww. zmian skutkuje również na potrzebę nowelizacji Kodeksu postępowania cywilnego a konkretnie art. 43⁴. Nowelizacja tych ustaw powinna objąć nie tylko uznanie skutków cywilnych małżeństwa kanonicznego zawartego według formy obowiązującej w kościele katolickim, ale można by również rozważyć przy tej okazji uznanie skutków cywilnych także małżeństw zawartych w innych kościołach i związkach wyznaniowych o ile kościoły te posiadają prawną formę do zawarcia małżeństw religijnych.

2. Konieczność wprowadzenia nowego zapisu ustawowego przewidziana jest w art. 15 ust. 3 Konkordatu odnośnie dotacji Papieskiej Akademii Teologicznej. Tego rodzaju zobowiązanie państwa może nastąpić w ustawie budżetowej na rok po ratyfikacji Konkordatu.

3. W celu rozszerzenia gwarancji wolnościowych, jakie zostały wpisane do Konkordatu również na inne kościoły i związki wyznaniowe działające legalnie w Polsce, należy dokonać nowelizacji ustawy o gwarancjach wolności sumienia i wyznania. Jak wynika z informacji Ministra Szefa Urzędu Rady Ministrów z dnia 17 listopada 1994 r. projekt nowelizacji tej ustawy został w maju br. omówiony i zaakceptowany przez Komitet Społeczno-Polityczny Rady Ministrów. Obecnie ocenie resortów poddawana jest wersja uwzględniająca wniesione uwagi, postulaty i poprawki. Nowelizacja powinna obejmować w katalogu praw podmiotowych obywateli potwierdzenie prawa obywateli do otrzymania pochówku zgodnego z wyznawanymi zasadami religijnymi lub przekonaniami w sprawie wiary (art. 2 pkt. 7 projektu). W art. 13 projektu proponowane jest ustawowe rozwiązanie aby wszystkie kościoły i związki wyznaniowe działające w Polsce mogły korzystać z takiego samego zakresu praw związanych z majątkiem i przychodami kościelnymi. Proponowane przez Rząd inne zmiany zmierzają do sformułowania i wypracowania zasad odnośnie stałych form współdziałania z poszczególnymi kościołami. Zamierzeniem Rządu jest by ustawa potwierdziła istniejący stan faktyczny w zakresie funkcjonowania od 1992 r. Komisji Wspólnej Rządu i Polskiej Rady Ekumenicznej.

Inne propozycje dotyczą:
— ochrony dóbr kultury i zasad postępowania,
— zasad działalności innych kościołów jako podmiotów umów dwustronnych między Rządem, a kierownictwem organów wykonawczych innych kościołów lub związków wyznaniowych,
— zasad udzielania pomocy finansowej uczelniom innych kościołów, które mogą być powołane w przyszłości.

Stanowisko Biura Legislacyjnego w przedmiocie konieczności dokonania nowelizacji wymienionych ustaw w związku z wejściem w życie Konkordatu jest zbieżne ze stanowiskiem Rządu.
Jednocześnie propozycje w zakresie szczegółowych zapisów w poszczególnych ustawach mogą być sprecyzowane dopiero na posiedzeniach Komisji po otrzymaniu projektów ustaw, które wpłyną do laski marszałkowskiej.

*

Tekst publikowany w: „Konkordat Polski 1993. Wybór materiałów źródłowych z lat 1993-1996". Wybór tekstów: Czesław Janik, Uniwersytet Warszawski, Instytut Nauk Politycznych, Warszawa 1997, przygotowany na zlecenie Podkomisji ds. okołokonkordatowych w sprawie realizacji uchwały Sejmu RP z dnia 1 lipca 1994 r. (tzw. podkomisja S. Rogowskiego).