Raport ten zawiera wyniki badań zrealizowanych przez Stowarzyszenie na rzecz Państwa Neutralnego Światopoglądowo „Neutrum" w ramach grantu „Równość kościołów, wyznań i światopoglądów w Polsce w aspekcie praw człowieka" finansowanego przez program Phare Dialog Społeczny.

Celem projektu było określenie stanu przestrzegania zasady równości kościołów w Polsce oraz równości obywateli ze względu na ich wyznanie lub światopogląd. Zdiagnozowanie stanu rzeczy nie było jednak celem samym w sobie: jedną z funkcji zrealizowanego projektu badawczego było także sformułowanie wniosków praktycznych służących poprawie sytuacji w interesującym nas aspekcie praw człowieka.

Program realizowany był w kilku etapach i składa się na niego kilka opracowań.

Po pierwsze, w celu rozeznania się w analizowanej problematyce, w październiku 1996 r. Stowarzyszenie „Neutrum" zorganizowało konferencje, na której zaproszeni przedstawiciele związków wyznaniowych i przedstawiciele środowisk osób niewierzących mówili o swojej sytuacji prawnej, stosunkach z administracją państwową i samorządową, sytuacji społecznej, oczekiwaniach i zagrożeniach. Materiały z konferencji stały się podstawą do skonstruowania kwestionariusza pogłębionych wywiadów socjologicznych.

Informacje udzielone przez przedstawicieli 38 kościołów i związków wyznaniowych zostały opracowane i przedstawione w rozdziale I. Rozdział ten zawiera socjologiczną charakterystykę sytuacji mniejszościowych kościołów i związków wyznaniowych (a dokładniej — tych, które objęto badaniami) oraz ich opinie na temat przestrzegania zasady równości kościołów i związków wyznaniowych w Polsce.

W projekcie postanowiliśmy uwzględnić także punkt widzenia Kościoła Rzymskokatolickiego. Ze względu na socjologiczną złożoność tej instytucji istnieje tu oczywiście problem „reprezentatywności" podmiotu wyrażającego katolicki punkt widzenia. W opracowaniu tym przedstawiamy stanowisko Konferencji Stowarzyszeń Katolickich (z lipca 1995 r.), reprezentatywnej — naszym zdaniem — dla tej części Kościoła, która podziela pogląd o dyskryminacji osób wierzących w Polsce.

W rozdziale II przedstawiamy wyniki analizy informacji prasowych dotyczących problematyki równości kościołów, wyznań i światopoglądów. Analizą objęto 129 artykułów i z lat 1990-1997, które ukazały się w gazetach i czasopismach o zasięgu ogólnokrajowym (oraz, dodatkowo, kilka artykułów z prasy lokalnej). W rozdziale tym przedstawiamy opisane w prasie fakty naruszania zasady równości kościołów i związków wyznaniowych oraz opinie, komentarze i wypowiedzi przedstawicieli dyskryminowanych społeczności odnoszące się do tej problematyki. W rozdziale III przedstawiamy wyniki ekspertyzy prawnej dotyczącej normatywnych uregulowań omawianej problematyki. Aspekt prawny jest tu ważny m.in. dlatego, że wiele problemów dotyczących naruszania zasady równości kościołów i związków wyznaniowych generowane jest przez konkretne rozstrzygnięcia administracyjno-prawne, a tym samym negocjowanie sposobów ich rozwiązania również przebiegać musi na tej płaszczyźnie.

Część pierwszą projektu, tzn. badanie socjologiczne, zrealizował zespół badawczy kierowany przez dr Wojciecha Pawlika z Instytutu Stosowanych Nauk Społecznych Uniwersytetu Warszawskiego. Autorką opracowania poświęconego analizie informacji prasowych jest Agnieszka Glegolska-Pękala ze Stowarzyszenia na rzecz Państwa Neutralnego Światopoglądowo „Neutrum". Ekspertyzę prawną przygotował Ernest Zienkiewicz prawnik z Fundacji Helsińskiej.