Błogosławieństwo Jakuba (Ks. Rodzaju 49.1-28)

Kolejny mit zodiakalny odnajdujemy w miejscu dla wielu niespodziewanym, pod koniec Księgi Rodzaju, kiedy to Jakub na łożu śmierci błogosławi swych dwunastu synów, większość z nich przeklinając. Stary Testament jest zbiorem mitów wyjątkowo cennym, choć mocno przeczesanym rękami jahwistycznych cenzorów; zawierającym szereg odniesień nie tylko kosmogonicznych, ale również astronomicznych i matematycznych. Gdyby nie olśnienie, czy też udar słoneczny, który stał się udziałem pewnego podróżnika wędrującego w spiekocie do Damaszku, być może w dniu dzisiejszym nie mielibyśmy pod ręką kwintesencji śródziemnomorskiej i bliskowschodniej mitologii, zawierającej co najmniej trzy opowieści zodiakalne i szereg pomniejszych mitów nawiązujących do zjawiska precesji. Robert Graves pisze, że Księga Rodzaju jest ściślej związana z korpusem mitów greckich, fenickich, hetyckich, ugaryckich, sumeryjskich i innych, niż to przyznaje większość pobożnych żydów i chrześcijan. Tyle, że Jakub czy Ezaw traktowani są jak postaci historyczne, natomiast Herakles i Autolikus już nie...

Jakub doczekał się dwunastu synów, w tym dwóch wyjątkowo porywczych braci, Symeona i Lewiego, oraz jednej córki. Przedostatni z nich, Józef nazirejczyk, przyszedł na świat z niewielką pomocą niebian, podobnie jak wielu wcześniejszych (Izaak) i późniejszych (Samson, Samuel) biblijnych herosów, nie wspominając o Janie Chrzcicielu i Jezusie, których narodziny były równie cudowne. W końcowych partiach Genesis Jakub obdziela swych synów błogosławieństwami.

Dwunastu mężczyzn, z których część zostaje porównana do zwierząt, oraz jedna kobieta stanowią idealne odzwierciedlenie zodiaku z jego parą bliźniąt (mityczni synowie burzy) oraz wojowniczą Isztar. Z podobną analogią zodiakalną spotkamy się jeszcze raz, kiedy to pewien rabbi przyjmie do grona swych uczniów dwunastu mężczyzn, w tym dwóch bene regesz, oraz na poły mityczną kobietę z dzbanem maści nardowej...

Abraham usłyszał z ust El Szaddaja: twoje potomstwo niczym gwiazdy!, i chociaż zwrot ten miał charakter symboliczny, w przypadku błogosławieństw jakubowych potraktować go możemy w sposób dosłowny.

Tak jak w przypadku większości omawianych mitów problemem jest nie tylko do nich dotarcie, ale również, lub może przede wszystkim, poprawny przekład, bez którego rzeczowa analiza traci sens. Specyfika języka hebrajskiego powoduje to, że szereg wersów oraz słów Błogosławieństwa Jakuba tłumaczony jest w sposób dowolny, czasami ocenzurowany, w arbitralny sposób konserwując w społeczeństwie mylne interpretacje. W przypadku języka polskiego, i nie tylko, zdecydowanie najlepszym przekładem, choć już niemal nieznanym, jest studium religioznawcze Artura Sandauera Bóg, Szatan, Mesjasz i...?, którego stosowny fragment zamieszczony został w Dodatkach [Appendix 1]. W dzisiejszych czasach pewnych pozycji już się nie wznawia, a szereg publikacji zagranicznych ma marne szanse na ujrzenie swych polskich wersji. Cenzura obejmuje wszelkie formy życia intelektualnego od telewizji zaczynając, a na sztuce kończąc. Jedynym w miarę wolnym medium pozostaje internet, choć już dzisiaj konserwatyści wszelkich maści biadolą nad tym jakby ograniczyć zło szerzące się w sieci...

W przypadku języka angielskiego warto sięgnąć po przekłady żydowskie (jewish bible), nieskażone myślą chrześcijańską.

Dla potrzeb niniejszego opracowania wykorzystano przekład interlinearny Anny Kuśmirek wydawnictwa Vocatio, bliski stylistycznie, czasami aż nazbyt, Biblii Warszawskiej, który poddano drobnym korektom gramatycznym i stylistycznym (zaznaczonych kursywą).

RUBEN — ŻYWIOŁ WODY

Pierwszy z synów przyrównany zostaje do wzburzenia wód, kammajim, wody występującej w liczbie mnogiej, podobnie jak w opisie stworzenia. Ruben jest kolejnym, po Kainie czy Ismaelu, pierworodnym pozbawionym swych praw. Byt kształtuje świadomość, a polityka — baśnie dla pospólstwa. Być może odtrącanie pierworodnych lub skazywanie ich na zagładę związane było ze składaniem ofiar z pierworodnych synów, zarówno dzieci, jak i z osób dorosłych w momentach kryzysowych dla danego narodu (por. 2 Ks. Królewska 3.26-27).

SYMEON I LEWI — BLIŹNIĘTA (BRACIA GROMU)

O ile pierwszy syn zawinił tym, że przespał się ze swoją macochą, a mandragorę podsuwał swojej matce, kolejni dwaj wymordowali całe miasteczko mszcząc się w podstępny sposób za zhańbienie swej siostry. Pozostali bracia również nie próżnowali plądrując dobytek Sychema i uprowadzając jego bydło, trzody, osły i kobiety.

Dwaj bracia połączeni zostają w parę, astralnych braci gromu.

Zamordowali męża i okaleczyli byka — w obu przypadkach mamy do czynienia z liczbą pojedynczą, a nie mnogą, czego nie zauważa większość tłumaczy. Tym samym słowem „szor" nazywano również konstelację Byka, być może więc passus ten odzwierciedla bliskie położenie Bliźniąt w stosunku do Byka i Oriona. Bardziej prawdopodobne jest to, że skoro znak Bliźniąt zastąpił na niebie Bykołaka, mąż ten został zamordowany, usunięty z nieboskłonu, a byk okaleczony, przesunięty na inną pozycję. Warto również zauważyć, że na niebie widnieje jedynie tors byka, a nie cała postać zwierzęca.

JUDA — LEW

Juda przyrównany zostaje do Lwa. W wersecie 10 Anna Kuśmirek tłumaczy „aż przyjdzie, którego ona", podobnie jest w innych przekładach, gdzie Sziloh ustępuje miejsca „władcy jego". Warto zaznaczyć, że nazwa ta jest tożsama z imieniem syna Judy, Szelaha.

ZEBULON — RYBOŁAK

Zebulon odzwierciedla mitycznego rybołaka (syrena), konstelację ryb nad niebiańskim akwenem, marynarza z krukiem dłoni.

ISSACHAR — KOŃ (OSIOŁ)

Issachar porównany zostaje do osła, Asellus, obecnie zwanego konstelacją Raka.

DAN — WĄŻ

Dan tożsamy jest z Adonisem i Dionizosem, Ophiuchusem, trzymającym w dłoniach węża. Przyrównany zostaje do pary węży leżących obok siebie na Mlecznej Drodze, tuż obok jeźdźca z łukiem w ręku. Podobnie w Enuma Elisz w zodiakalnej armii pojawia się „wąż i wąż [smok] rogaty". Wąż z rogami jak kleszcze (żmija Pseudocerastes fieldi) zmieni się w skorpiona z kleszczami.

Dan i Dina, Adonis i Atena...

GAD — SMOK (SKORPION)

Gad jest wojownikiem, jest tym, który napadnięty uderza w piętę, jest kąsającym w piętę wężem / skorpionem z szeregu mitów, pozbawiającym tchnienia bohaterów.

ASZER — BYK

Aszer jest tym, który daje tłuste pokarmy. Jest to w zasadzie jedyne niezbyt czytelne porównanie. Identyfikować możemy go z bykiem, Szorem, na zasadzie rejekcji. Po zapełnieniu wszystkich znaków pozostaje tylko Byk i Panna.

NAFTALI — KOZICA

Wers ten często tłumaczy się "dająca przepowiednie dobre". Mając do wyboru łanię, która daje dobre przepowiednie albo też małe sarnięta nie trudno uznać pierwszy przekład za pozbawiony sensu. W midraszach dotyczących Jakuba również mówi się o łani i sarniątkach.

JÓZEF- STRZELEC

W przekładzie tradycyjnym usuwa się jakikolwiek kontekst erotyczny, syn i córki zmieniają się w gałązkę i gałązki nad strumykiem:

22. Gałązką płodną Józef, gałązką płodną
nad źródłem, gałązki pną się po murze.
23. I prześladują go, i godzą,
gnębią go [mężowie] łucznicy,
24. I osadzony mocno łuk jego,
i sprawne ramiona rąk jego
z rąk Mocarza Jakuba, stamtąd
Pasterz, Skała Izraela.

Wersety 22-24 odnoszą się do incydentu z żoną Potifara, która zrywa z Józefa ubranie, a później oskarża o gwałt (Rdz 39.6n, BW):

Powierzył więc całe swoje mienie Józefowi i o nic się już nie troszczył, tylko o chleb, który spożywał. A Józef był pięknej postawy i miał piękny wygląd. Po tych wydarzeniach żona pana jego zwróciła uwagę na Józefa i rzekła: Połóż się ze mną! Ale on nie chciał...

Wersy te można również ująć jeszcze dosłowniej:

22. Synem dorodnym Józef,
synem pociągającym dla oczu,
dziewczęta biegną jak do byka.[szor]
...
24. Żądzę swą powstrzyma,
lecz nasienie rozleje.
(za: Yerushalmi, Horayoth 2:5; Pirkey Rabbi Eliezer 39; Rashi)

Józef porównany zostanie do byka również w błogosławieństwie mojżeszowym.

W Mitach hebrajskich Graves cytuje następujący fragment midraszowy dotyczący Józefa:

"Główne błogosławieństwo zachował dla Józefa, którego porównał do młodego, krzepkiego byka nad źródłem, pogardliwie spoglądającego na wyrzucane z proc kamienie i strzały. Dodał, że Bóg zniszczy wrogów Józefa i pobłogosławi go obfitym deszczem, wiecznymi wiosnami, bogatymi stadami, płodnymi żonami oraz dumą przodków".

BENIAMIN — WILK

Ostatni z braci jest wilkiem wyruszającym na żer.

STRUKTURA

Spójrzmy jak przedstawia się struktura opowieści:

Brakującą postać wojowniczki stanowić może Dina, niewymieniana w błogosławieństwie córka Lei.

Wąż Rogaty (Smok, dzisiejszy Skorpion z Wagą) rozciąga się na dwa segmenty ekliptyki, przez co wzmiankowany jest dwukrotnie na kole zodiaku.

W porównaniu do 12 prac Heraklesa oraz Enuma Elisz widzimy wyraźne zmiany: Bliźnięta zastępują Bykołaka, Byk pojawia się w miejsce Dzika. Pozostałe znaki są identyczne, przy czym część z nich nie występuje w zodiaku babilońskim (Wąż, Wąż Rogaty, Wilk) co sprawia szereg trudności osobom próbującym przyrównać Błogosławieństwo Jakuba z zodiakiem współczesnym. Część 'klasycznych' porównań zamieszczono w Dodatkach [Appendix 2].

***

APPENDIX 1: Tłumaczenie Artura Sandauera

1. Wezwał Jakub swych synów i rzecze:
Zgromadźcie się, a powiem wam,
co się wam przydarzy na ostatku czasów:
2. Jakuba zbierzcie się synowie!
Słuchajcie co Izrael powie!
3. Rubenie, synów mych pierwszyzno!
Jędrności moja i tężyzno!
Wzrostem nad innych wybujały,
4. Jak woda bystry i zuchwały.
Starszeństwaś swego się pozbawił,
Gdyś wszedł w me łoże i splugawił.
5. Ty, Simeonie, i ty, Lewi!
Równi w chytrości, równi w gniewie!
6. Dusza ma od ich zmowy stroni
I wejść w naradę ich się boi.
Gniewem unieśli się pospołu,
Tnąc męża i kalecząc wołu.
7. Niechże przeklęta złość ich będzie,
Iż folgowali jej w zapędzie.
Rozpędzę ich po miejscach wielu,
I porozpraszam w Izraelu.
8. Któż przeciw Judzie judzić waży?
Dłonią za karki wziął mocarzy.
A bracia biją mu pokłony.
9. Lwi szczeniak — łupem wykarmiony,
Legł jako stary lew na straży.
Któż jeszcze ruszyć się go waży?
10. Ni berło z rąk wypuści Juda,
Ni kostur wyrwać mu się uda
Spomiędzy nóg aż przyjdzie Sziloh
I przed nim ludy się pochylą.
11. Pod winny szczep uwiąże osła,
Źrebię — pod gałąź co urosła.
Odziany — w winie się wykąpie.
Soku na kąpiel nie poskąpi.
12. Winnym mu blaskiem lśni powieka,
A zęby bielą się od mleka.
13. Zebulon mieszka, gdzie przystanie
I sięga pokąd Fenicjanie.
14. Kościsty muł, co legł na boku,
Isaskhar; że zaś w smak mu spokój
15. I w smak mu cały kraj przyjemny,
Więc juki dźwiga rab najemny.
16. Danowi niechaj będzie danem,
Jak innym być u siebie panem.
17. Jak żmija w drodze, wąż na szlaku,
W stopę ugodzi cię, rumaku,
Aż się twój jeździec w tył zachwieje.
18. (W tobie tę Panie mam nadzieję!)
19. Na Gada, kiedy huf napadnie,
On w piętę go ugodzi snadnie.
20. Aser tłustością napęczniały,
Królom na stoły śle specjały.
21. Naftali jako chyża łania,
A za nią w trop jelonek gania.
22. Józef urasta jak u zdroju,
A wnet i córki się wyroją.
23. Choć strzelec trapi go i nęka,
Łuk w jego rękach się rozpęka.
I nadwątlone ramię strzelca
Jakubowego mocą cielca,
Izraelskiego mocą głazu.
25. Błogosławionyś ty od razu
(Pan twoich ojców ci pomoże
I ty dopomóż, święty Boże!)
Błogosławieństwem nieb wysokich
Błogosławieństwem den głębokich.
Darami piersi i żywota.
26. Wszystkie te klątwy na cię miota
Ojciec i wszystkie dobra da ci,
Boś nie strzyżonym jest wśród braci.
27. Beniamin — wilk, łup z rana bierze,
A dzieli jeszcze na wieczerzę.
28. Oto dwanaście pokoleń Izraela
i oto, co mówił im ojciec, błogosławiąc ich;
błogosławił zaś innym błogosławieństwem każdego.

APPENDIX 2: Fragment z „Sekretnej Doktryny" Heleny Bławatskiej

So patent is the fact, that the Roman Catholic writers -- especially among the French Ultramontanes -- have tacitly agreed to connect the twelve Jewish Patriarchs with the signs of the Zodiac. This is done in a kind of prophetico-mystic way, which would sound to pious and ignorant ears like a portentous sign, a tacit divine recognition of the „chosen people of God," whose finger has purposely traced in heaven, from the beginning of creation, the numbers of these patriarchs. For instance, these writers (De Mirville among others) recognise curiously enough all the characteristics of the 12 signs of the Zodiac, in the words addressed by the dying Jacob to his Sons, and in his definitions of the future of each Tribe. (Vide Genesis, ch. xlix.) Moreover, the respective banners of the same tribes are claimed to have exhibited the same symbols and the same names as the signs, repeated in the 12 stones of the Urim and Thummim, and on the 12 wings of the cherub. Leaving the proof of exactitude in the alleged correspondence to the said mystics, it is as follows: Man, or the Aquarius, is in the sphere of Reuben, who is declared as "unstable as water" (the Vulgate has it, to be „rushing like water,"; Gemini, in the strong fraternal association of Simeon and Levi; Leo, in that of Judah, "the strong Lion" of his tribe, „the lion's whelp"; the Pisces, in Zabulon, who „shall dwell at the haven of the sea"; Taurus, in Issachar, because he is „a strong ass couching down," etc., and therefore associated with the stables; Virgo-Scorpio, in Dan, who is described as "a serpent, an adder in the path that biteth," etc.; Capricornus in Naphtali, who is "a hind (a deer) let loose"; Cancer, in Benjamin, for he is „ravenous"; Libra, the „Balance," in Asher, whose "bread shall be fat"; Saggitarius in Joseph, because „his bow abode in strength." To make up for the twelfth sign, Virgo, made independent of Scorpio, is Dina, the only daughter of Jacob. (See Genesis xlix.) Tradition shows the alleged tribes carrying the 12 signs on their banners. But the Bible is, besides these, full of theo-cosmological and astronomical symbols and personifications.

Porównanie prezentowane przez H. Bławatską jest niemal identyczne z prezentowanym w niniejszym tekście za wyjątkiem czterech synów: Aszera (Libra), Gada (Aries), Issachara (Taurus) i Beniamina (Cancer). Co wspólnego ma wilk z rakiem trudno mi dociec...

Greg Killian w pracy "The Mazzaroth (Zodiac)" prezentuje również inne próby korelacji dokonywane przez rabinów, np. w wersji Rabbiego Yoela (Joela) C. Dobina:

...których porządek ma przeważnie niewiele wspólnego z treścią Błogosławieństwa Jakuba.