Racjonalista - Równość kościołów w aspekcie praw człowieka

W tej części raportu przedstawiamy wyniki ankiety socjologicznej, rozesłanej do kościołów, związków wyznaniowych, wspólnot duchowych oraz organizacji i stowarzyszeń światopoglądowych ^{[ 1 ]}. Celem ankiety było poznanie ich opinii na temat przestrzegania zasady równości wyznań i światopoglądów w Polsce.

Ze względu na specyfikę i różnorodność poruszanych problemów zdecydowano się na skonstruowanie dwóch kwestionariuszy ankiety, składających się z bloku wspólnych pytań, ale też zawierających (w każdej z nich) pytania i problemy bardziej specyficzne. Pierwszy z kwestionariuszy dotyczył problemów kościołów, związków wyznaniowych i wspólnot duchowych (w sumie rozesłano 138 kwestionariuszy, z czego zostało wypełnionych i odesłano z powrotem 37). Druga wersja kwestionariusza adresowana była do stowarzyszeń i organizacji o charakterze światopoglądowym (wysłano 4 ankiety, otrzymano z powrotem 2).

Wszystkie ankiety, które otrzymano po wypełnieniu, pochodziły od kościołów bądź związków wyznaniowych o uregulowanym statusie prawnym ^{[ 2 ]}. Większość z nich została zarejestrowanych po 1989 r. (24 kościoły i związki wyznaniowe), 8 zostało zarejestrowanych między 1980 r. a 1989, a tylko 5 datuje swoją działalność przed rokiem 1980. Proporcje te odzwierciedlają (jeśli chodzi o okres działania) proces instytucjonalnej pluralizacji życia religijnego w Polsce po roku 1980, a zwłaszcza 1989 roku. Pod względem założeń religijnych dominowały wśród nich kościoły i związki wyznaniowe o charakterze chrześcijańskim, ale wypełnione ankiety odesłały też wspólnoty i kościoły o orientacji niechrześcijańskiej (m.in. buddyjskiej, judaistycznej i islamskiej).

Pod względem liczebności członków około jednej trzeciej stanowiły kościoły i związki wyznaniowe liczące kilkunastu lub kilkudziesięciu członków, jedną trzecią stanowiły kościoły i związki wyznaniowe liczące od stu do tysiąca członków i jedną trzecią - liczące od tysiąca do dziesięciu tysięcy członków. Tylko jedna ankieta pochodziła od związku wyznaniowego liczącego powyżej 10 tys. członków.

Większość ankietowanych kościołów i związków wyznaniowych, pomimo stosunkowo niewielkiej (zwłaszcza w porównaniu z kościołem rzymskokatolickim) liczby członków deklarowała, że pod względem zasięgu działania ma charakter ogólnopolski (26 deklaracji) lub regionalny (7 odpowiedzi), a tylko 3 kościoły i związki wyznaniowe deklarowały, że zasięg ich działania ma charakter ściśle lokalny.

[ 1 ] Kwestionariusze ankiet rozesłano pocztą i dołączono do nich obszerne wyjaśnieniem dotyczące zarówno celu ankiety jak i sposobu wypełniania kwestionariusza. W wyjaśnieniu tym zawarta była informacja, że otrzymane odpowiedzi będą traktowane jako wyrażające stanowisko Kościoła/związku wyznaniowego. Umieszczono w niej również dyspozycję, by w sprawach, w których kościół/wspólnota wyznaniowa nie posiada uzgodnionego zdania lub opinie są podzielone, osoba wypełniająca ankietę wyraźnie to zaznaczyła. We wszystkich otrzymanych ankietach znalazło się zaledwie kilka takich zastrzeżenie (i to nie w odniesieniu do całej ankiety, ale do poszczególnych pytań).

[ 2 ] Lista kościołów, związków wyznaniowych i wspólnot duchowych, do których została rozesłana ankieta, została ustalona na podstawie rejestru Departamentu Wyznań URM oraz uzupełniona danymi pochodzącymi od dr T. Doktóra z Ośrodka Badania Młodzieży ISNS UW (dane te dotyczyły grup nieformalnych i ruchów para religijnych, na ogół czerpiących inspiracje z religii i filozofii Wschodu i określających się jako "wspólnoty duchowe". Rozesłano ankiety do ośmiu z takich grup - od żadnej z nich nie otrzymano odpowiedzi).