Uwagi prof. Michała Pietrzaka o projekcie zmiany ustawy o gwarancjach wolności sumienia i wyznania, przedstawionym przez Ministra-Szefa URM w piśmie z 17 listopada 1994 r.
(21 listopada 1994 r., Warszawa)

Projekt uwzględnia, ale nie w pełni, postulaty niekatolickich kościołów i związków wyznaniowych. Ocenić jego propozycje należy pozytywnie. Szkoda, że nie mają one charakteru sformułowań artykułowych. Wskazanym byłoby zwrócenie się do Rządu o przedstawienie wszystkich projektów nowelizujących ustawy, będących konsekwencją konkordatu.

Ponieważ proponowane zmiany nie mają charakteru przepisów prawnych a są jedynie ich opisem, trudno jest ocenić ich przydatność praktyczną. Wątpliwości budzi nowy art. 19¹ wprowadzający dwustronne umowy, zawierane między rządem a władzami kościoła. Nie wiadomo, czy umowy te miałyby zastąpić ustawy czy je jedynie uzupełniać a także czy dotyczyłyby kościołów i związków wyznaniowych nie mających regulacji ustawowej. Nowy art. 19² rozstrzygnąłby wątpliwości dotyczące chowania na cmentarzach katolickich zwłok niekatolików.

Proponowany ust. 5 w art. 25 powinien przyznać niekatolickim kościołom i związkom wyznaniowym prawo do zakładania radiostacji według przepisów zawartych w ustawie o łączności z 1990 r. a nie ustawy o radiofonii i telewizji z 1993 r. (powinno być: ustawy o radiofonii i telewizji z 1992 r.).

Proponowany art. 42¹ powinien zostać uzupełniony o prawo bezpłatnego nabywania nieruchomości rolnych z Państwowego Funduszu Ziemi, położonych na ziemiach zachodnich i północnych przez wszystkie kościoły i związki wyznaniowe.

Poza proponowanymi zmianami — nowelizacja ustawy o gwarancjach wolności sumienia i wyznania powinna uwzględnić:
1. uprawnienia do odliczania od podstaw opodatkowania osób fizycznych — darowizn na działalność charytatywno-opiekuńczą wszystkich kościołów i związków wyznaniowych,
2. wyłączenie spod przepisów o zbiórkach publicznych zbierania ofiar na cele religijne, charytatywne, opiekuńcze, naukowe, oświatowe, wychowawcze oraz utrzymanie duchownych i osób zakonnych przez wszystkie kościoły i związki wyznaniowe,
3. materialne wspieranie przez państwo konserwacji i remontów zabytków sakralnych i budynków towarzyszących, należących do wszystkich kościołów i związków wyznaniowych,
4. udzielanie pomocy finansowej uczelniom prowadzonym przez wszystkie kościoły i związki wyznaniowe,
5. prawo niekatolickich alumnów i nowicjuszy zakonnych do odraczania służby wojskowej a duchownych i zakonników do przeniesienia do rezerwy,
6. zrównanie w prawach z kapelanami katolickimi kapelanów niekatolickich, także w zakresie finansowania przez państwo ich działalności.

Nowelizacja ustawy — Kodeks rodzinny i opiekuńczy i ustawy Prawo o aktach stanu cywilnego winna uwzględnić prawo wyznawców wszystkich kościołów i związków wyznaniowych do zawierania małżeństw wyznaniowych ze skutkami cywilnymi.
Nowelizacją powinny zostać objęte także inne ustawy:
1. ustawa z 7 września 1991 r. o systemie oświaty,
2. ustawa z 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela,
3. ustawa z 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym,
4. ustawa z 12 września 1990 r. o tytule naukowym i stopniach naukowych,
5. ustawa z 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej,
6. ustawa z dnia 29 stycznia 1993 r. o radiofonii i telewizji, (powinno być: z dnia 29 grudnia 1992 r.)
7. ustawa z 12 lipca 1984 r. o planowaniu przestrzennym.

Odrębną sprawą jest ewentualna nowelizacja obowiązującej konstytucji, wprowadzająca możliwość regulacji sytuacji prawnej kościołów i związków wyznaniowych w drodze umów wewnętrznych (rządu z władzami kościoła lub związku wyznaniowego) bądź umów międzynarodowych.

*

Tekst publikowany w: „Konkordat Polski 1993. Wybór materiałów źródłowych z lat 1993-1996". Wybór tekstów: Czesław Janik, Uniwersytet Warszawski, Instytut Nauk Politycznych, Warszawa 1997, przygotowany na zlecenie Komisji Nadzwyczajnej do rozpatrzenia projektu ustawy o ratyfikacji Konkordatu między Stolicą Apostolską a Rzecząpospolitą Polską.