23 maja 1997 r., Warszawa
Notatka
niniejsza ma charakter wprowadzający do tematu „Koszty finansowe
Konkordatu", gdyż istnieją aż trzy bardzo ważne powody, które uniemożliwiają
odpowiedź wprost na bardzo często zadawane przez wyborców pytanie o te
koszty:
1) Szereg postanowień Konkordatu
przewiduje możliwość wydatków z funduszów publicznych, nie przesądzając sprawy. Ten problem omówiony jest niżej w części I notatki.
2) Powstaje zasadniczy problem
metodologiczny przy odpowiedzi na to pytanie: czy liczyć wszystkie wydatki
bezpośrednio lub pośrednio związane z postanowieniami konkordatu, także te,
które dotychczas już ponosi Skarb Państwa. Jeżeli chodzi o konkretne
postanowienia Konkordatu nakładające nowe
zobowiązania na Skarb Państwa, to odpowiedź jest bardzo prosta: jedynym
postanowieniem Konkordatu, wyraźnie wprowadzającym nowy obowiązek na Skarb Państwa,
jest art. 15 ust. 3 w części dotyczącej finansowania przez Państwo
Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie. Uzasadnienie do projektu ustawy w tej sprawie (druk sejmowy nr 2311) zawiera szczegółowe wyliczenie tego
wydatku, które całorocznie w warunkach tegorocznych szacuje się na 5.148 tys.
zł.
3) Dokładne obliczenie wydatków już
ponoszonych funduszów publicznych wymagałoby uzyskania bardzo dokładnych
danych o wysokości tych wydatków, liczby etatów, przeciętnego wynagrodzenia
od Ministerstw: Finansów, Edukacji Narodowej, Zdrowia i Opieki Społecznej,
Obrony Narodowej, Kultury i Sztuki.
Jedyną taką próbę podjął ówczesny dyrektor generalny w Urzędzie Rady
Ministrów Marek Pernal w dniu 27 stycznia 1994 r. Opracowanie to stanowi załącznik
do niniejszej notatki. Krytyczną ocenę tego opracowania podałem niżej w części
II notatki.
I
Art. 15 ust. 3 w związku z ust. 1: „Państwo rozważy
udzielanie pomocy finansowej odrębnym wydziałom wymienionym w ust. 1". Są
to Papieskie Wydziały Teologiczne w Poznaniu, Warszawie i Wrocławiu oraz
Wydział Teologiczny Towarzystwa Jezusowego w Krakowie.
Art. 22 ust. 2: „Przyjmując za punkt wyjścia w sprawach finansowych
instytucji i dóbr kościelnych oraz duchowieństwa obowiązujące ustawodawstwo
polskie i przepisy kościelne Układające się Strony stworzą specjalną
komisję, która zajmie się koniecznymi zmianami. Nowa regulacja uwzględni
potrzeby Kościoła biorąc pod uwagę jego misję oraz dotychczasową praktykę
życia kościelnego w Polsce".
Deklaracja Rządu w sprawie Konkordatu wyjaśnia, że Komisja ma tylko opiniować, a nie decydować.
Obydwa te przepisy zostawiają więc nieograniczoną swobodę organom państwowym,
zatem zależnie od składu polityczno-światopoglądowego
kolejnych rządów i parlamentów wysokość wydatków państwowych może rozciągać
się od zera do sum gigantycznych.
II
Opracowanie dyr. generalnego M. Pernala z przyczyn
praktycznych załączam w postaci kserokopii z książki „Konkordat polski
1993, Wybór materiałów źródłowych z lat 1993-1996",
Warszawa 1997 -
potwierdzając, że jest on identyczny z posiadaną przeze mnie kserokopią
oryginalnego tekstu opracowania.
Dyr. generalny Pernal w swych uwagach do art. 12, 16 i 17 uchylił się od
podawania konkretnych liczb, które mógł uzyskać z właściwych resortów.
Jak już powiedziałem w pkt 3 wstępu niniejszej notatki, aby odpowiedzieć na
pytanie o koszty już ponoszone przez Skarb Państwa, trzeba uzyskać
odpowiednie dane z właściwych resortów.
Podstawową różnicą pomiędzy stanem prawnym obecnym a stanem po ewentualnym
ratyfikowaniu Konkordatu jest to, że obecnie Państwo może w drodze ustawy
zmniejszyć lub nawet znieść te wydatki. Po ratyfikacji Konkordatu nie będzie
to możliwe.
Odnośnie art. 12 Konkordatu można przyjąć, że liczby etatów
nauczycielskich (około 20 tys.) podane przez dyr. generalnego Pernala nie
obejmowały nauczycieli religii katolickiej będących księżmi lub diakonami,
gdyż oni dotychczas nie otrzymują wynagrodzenia. Jak wiadomo, mają to
wynagrodzenie otrzymywać od 1 września 1997 r. Ustawa budżetowa na rok 1997
przewiduje na ten cel rezerwę celową w wysokości 17 milionów zł, co w przeliczeniu na skalę całoroczną daje 51 milionów zł.
Konkretne liczby podane odnośnie art. 15 i 22 wymagają przeliczenia przy uwzględnieniu
inflacji w okresie od 1993 r.
Są wreszcie dwa problemy, czy konkretne wydatki można zaliczyć do kosztów
Konkordatu. Wydatki na dotowanie niepublicznych szkół, przysługują obecnie w wysokości 50% wydatków w analogicznych szkołach publicznych bez względu na
to, czy właścicielami dotowanych szkół jest Kościół, niekościelne osoby
prawne czy osoby fizyczne. Gdyby nie było takich szkół niepublicznych, to budżet
Państwa lub samorządów terytorialnych musiałby wydawać na odpowiednie szkoły
publiczne dwa razy tyle, ile wynosi obecna dotacja. To samo dotyczy prowadzenia
zakładów charytatywno-opiekuńczych
itd. o których mówi art. 22 ust. 1 Konkordatu. Dotacja państwowa dla takich
kościelnych zakładów w bardzo małym stopniu jest dochodem kościelnych osób
prawnych (wydatki na płace personelu zakonnego oraz na utrzymanie budynków
stanowiących własność kościelną). Zdecydowana większość dotacji to
wydatki na chorych i podopiecznych, które budżet Państwa i samorządu
terytorialnego i tak musiałby ponieść.
Zał.: 1
(-)
Aleksander Merker
[Dokument Nr 59, 1994 r., styczeń 27, Warszawa.
Opracowanie Marka Pernala pt. „Ocena skutków finansowych wejścia w życie
Konkordatu" (w:) „Konkordat polski 1993. Wybór materiałów źródłowych z lat 1993-1996",
Warszawa 1997, s. 405-409]
Notatka przygotowana dla I. Sierakowskiej. Kopia z prywatnego zbioru Czesława Janika.
|