Ocena zgodności konkordatu z konstytucją z 2 kwietnia 1997 r. dokonana przez prof. Jerzego Wisłockiego
(24 kwietnia 1997 r., Poznań)

Podstawową przesłanką dopuszczalności zawierania konkordatu jest wyrażona odpowiednia zgoda w tekście konstytucji, ponieważ zawarcie konkordatu narusza równouprawnienie wyznań. Zgoda taka została wyrażona w konstytucji w art. 25 ust. 4 czyli ustała podstawowa przeszkoda w ratyfikacji konkordatu.
Kolizję norm konkordatu z tekstem konstytucji dostrzegam w artykule 12 ust. 1 konkordatu w związku z art. 48 i 53 konstytucji.

Organizowanie nauczania religii
Art. 12 ust. 1 konkordatu brzmi:
Uznając prawo rodziców do religijnego wychowywania dzieci oraz zasadę tolerancji Państwo gwarantuje, że szkoły publiczne podstawowe i ponadpodstawowe oraz przedszkola, prowadzone przez organy administracji państwowej i samorządowej, organizują zgodnie z wolą zainteresowanych naukę religii w ramach planu zajęć szkolnych i przedszkolnych.
Zgodnie z powyższą normą administracja szkolna, w przypadku gdy rodzice wyrażą odpowiednią wolę, jest zobowiązana zorganizować nauczanie religii. Może się to odbyć wyłącznie na życzenie rodziców, czyli muszą oni odpowiednie życzenie wyrazić.
Konstytucja w art. 53 ust. 7 stanowi:
Nikt nie może być obowiązany przez organy władzy publicznej do ujawnienia swojego światopoglądu, przekonań religijnych lub wyznania.
W tej sytuacji administracja szkolna nie może zbierać deklaracji rodziców w sprawie nauczania religii.

Wola pobierania nauki religii
Konkordat przesądza, że wolę pobierania nauki religii przez dziecko wyrażają rodzice (jw. art. 12 ust. 1) czyli pozbawia dzieci możliwości decydowania w tej sprawie. Konstytucja natomiast stanowi:

Art. 48 ust. 1 - Rodzice mają prawo do wychowywania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami. Wychowanie to powinno uwzględniać stopień dojrzałości dziecka, a także wolność sumienia i wyznania oraz jego przekonania.
Ta norma jest recepcją Konwencji o prawach dziecka (Dz. U. 120, poz. 526 z 1991 r.), która stanowi:
Art. 14 ust. 1 - Państwa-Strony będą respektowały prawo dziecka do swobody myśli, sumienia i wyznania.
ust. 2 - Państwa-Strony będą respektowały prawa i obowiązki rodziców .. odnośnie do ukierunkowania dziecka w korzystaniu z jego prawa w sposób zgodny z rozwijającymi się zdolnościami dziecka.
Konwencja została ratyfikowana przez RP 30 IV 1991 r. z następującą deklaracją:

Rzeczpospolita Polska uważa, że wykonania przez dziecko jego praw określonych w konwencji, w szczególności praw określonych w artykułach od 12 do 16, dokonuje się z poszanowaniem władzy rodzicielskiej, zgodnie z polskimi zwyczajami i tradycjami dotyczącymi miejsca dziecka w rodzinie i poza rodziną..
Ta deklaracja została uściślona w ustawie O systemie oświaty z 7 IX 1991 r. (Dz. U. Nr 95, poz. 425), która wyjaśnia:
Art. 12. 1. Uznając prawo rodziców do religijnego wychowania dzieci, szkoły publiczne podstawowe organizują naukę religii na życzenie rodziców, szkoły publiczne ponadpodstawowe - na życzenie bądź rodziców, bądź samych uczniów, po osiągnięciu pełnoletności o pobieraniu nauki religii decydują uczniowie.
Z analizy norm wynika, że konkordat uznaje prawo wyłącznie rodziców do decydowania o pobieraniu nauki religii przez ich dzieci, Konwencja o prawach dziecka wraz z polską deklaracją w tej sprawie dopuszcza uwzględnianie życzeń dzieci z zastrzeżeniem, iż może to mieć miejsce zgodnie z polskimi zwyczajami. Ustawa O systemie oświaty wyraźnie przyznaje odpowiednie uprawnienie dzieciom (w szkołach ponadpodstawowych) co znalazło swój wyraz w tekście konstytucji.
Tej kolizji norm nie da się łatwo usunąć. Rząd w preambule do konkordatu potwierdził, że
.. Rzeczpospolita Polska uwzględniła swe zasady konstytucyjne i ustawy ..
czyli zgodził się na to, aby w przypadku ratyfikacji konkordatu ustała moc obowiązująca art. 12 ustawy O systemie oświaty (lex posterior derogat priori), natomiast usunięcie tej kolizji całego systemu norm, łącznie z międzynarodową konwencją, nie wydaje się możliwe.
Pozostaje do rozważenia jeszcze dodatkowa trudność. Ratyfikowanie konkordatu spowoduje, że dzieci katolickie zostaną pozbawione swoich uprawnień, a utrzymają je dzieci niekatolickie i bezwyznaniowe.
Ratyfikowanie konkordatu narusza w sprawie nauczania religii w szkołach następujące artykuły konstytucji:
art. 9. Rzeczpospolita Polska przestrzega wiążącego ją prawa międzynarodowego.
art. 25. 1. Kościoły i inne związki wyznaniowe są równouprawnione.
art. 48. 1. Rodzice mają prawo do wychowania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami. Wychowanie to powinno uwzględniać stopień dojrzałości dziecka, a także wolność jego sumienia i wyznania oraz jego przekonania.
art. 53. 1. Każdemu zapewnia się wolność sumienia i religii..
7. Nikt nie może być obowiązany przez organy władzy publicznej do ujawnienia swojego światopoglądu, przekonań religijnych lub wyznania.

* * *

Uwagi powyższe dotyczą wyłącznie odpowiedzi na pytanie na temat zgodności konkordatu z konstytucją z 2 IV 1997 r., a nie na temat wadliwości tekstu konkordatu.