W czwartek 17 listopada w Warszawie można było spotkać wiele światowej sławy badaczek zajmujących się Holocaustem i odznaczających się włączaniem do swoich badań perspektywy płci kulturowej. Wiele z nich w gmachu Polskiej Akademii Nauk przebywało także w piątek oraz sobotę 18 i 19 listopada. Wszystko za sprawą międzynarodowej konferencji naukowej „Women and Holocaust. New Perspectives and Challenges", którą w przedostatnim miesiącu 2011 roku zorganizowała Fundacja Gender Center wraz z partnerami.

Genderowe ujmowanie badań nad Holokaustem okazało się przełomem rodzącym wiele wyzwań metodologicznych, ale i niezwykle istotnych wniosków. Konsekwencje wprowadzenia perspektywy płci kulturowej do badań na Zagładą stały się głównym tematem trzydniowej konferencji, na którą złożyło się sześć bloków tematycznych: pamięć i trauma (1), ocaleni i ocalający (2), przemoc seksualna podczas Holokaustu (3), wizualne i literackie przedstawienia Holokaustu (4), biografie i autobiografie (5) oraz strategie przetrwania Holokaustu (6). O szczególnym, kobiecym doświadczeniu Zagłady, w trakcie konferencji mówiły m.in. profesor Leonore Weitzman oraz profesor Dalia Ofer, które w swoim kończącym pierwszy dzień paneli i dyskusji wykładzie opowiedziały historie sześciu kobiet.

Pionierki genderowego ujęcia badań nad Holokaustem - Leonore Weitzman i Dalia Ofer, szerokiemu gronu czytelników interesujących się literaturą dotyczącą Zagłady dały się poznać przede wszystkim jako autorki książki „Kobiety podczas Holokaustu". Za pomocą tej przełomowej pozycji jej autorki zanegowały zasadność uznawania męskiej perspektywy za uniwersalną i jedyną właściwą. Jak wskazały, płeć, orientacja seksualna, wiek, klasa społeczna i wygląd fizyczny, są czynnikami kształtującymi doświadczenie Zagłady i dlatego kobiece przeżywanie Zagłady nie będzie identyczne przeżywaniu męskiemu. Bez poznania doświadczenia kobiecego pełny obraz Holokaustu będzie więc dla nas niedostępny.

Obok Weitzman i Ofer w konferencji udział wzięły także autorki pierwszej anglojęzycznej książki, w której został podjęty temat przemocy seksualnej podczas Holokaustu. Rochelle Seidel oraz Sonja Hegdepeth, autorki książki „Przemoc seksualna wobec kobiet żydowskich podczas Holokaustu", przeanalizowały w kontekście II wojny światowej zjawiska gwałtu, przymusowej prostytucji, niewolnictwa seksualnego, przymusowej aborcji i sterylizacji.

Te i jeszcze inne — często uznawane za bardzo trudne — wątki związane z Zagładą, które zostały poruszone podczas konferencji, po raz kolejny uświadamiają, że ofiary Holokaustu nie były jednorodną grupą, na którą można patrzeć jedynie przez pryzmat rasy — najważniejszego powodu prześladowania Żydów, a także, jak zostało już powiedziane, że bez kobiecego doświadczenia Holokaustu, w tym doświadczenia związanego z seksualnością, nie możemy mówić o kompletnym, naukowym opisie Zagłady.

Choć wprowadzenie perspektywy genderowej do badań nad Holokaustem okazało się wydarzeniem niezwykle inspirującym, które trwale zmieniło oblicze tych badań, to jednak nie zawsze i nie wszędzie spotyka się ono z należytą uwagą i przychylnością. Jak możemy przeczytać na stronie internetowej konferencji, kwestie cielesności, seksualności, doświadczenia kobiecego i ich zapisu rozpatrywane w kontekście problematyki obozowej oraz Holokaustu dopiero teraz stały się w Polsce przedmiotem uwagi badaczy i badaczek. Celem organizatorek konferencji „Kobiety i Holokaust" jest ukazanie potencjału badawczego perspektywy genderowej w badaniach nad Holokaustem i zaprezentowanie stanu prowadzonych w naszym regionie badań, które uwzględniają tę perspektywę.

Dla osiągnięcia celu zaproszenia do udziału w konferencji zostały wysłane do specjalistek reprezentujących historię, filozofię, kulturoznawstwo, literaturoznawstwo, czy historię sztuki z Czech, Izraela, Litwy, Rumunii, Węgier, Słowacji, Szwajcarii, USA, Niemiec i Kanady. Oczywiście, nie mogło zabraknąć także badaczek z Polski. Bożena Umińska, Kazimiera Szczuka i Agnieszka Weseli, to tylko niektóre z ich.

Różnorodność doświadczenia i dyscyplin naukowych zaowocowała zderzeniami uznawanych za fakty wydarzeń historycznych z tym co zapamiętane, słowa pisanego ze sztuką, czy narracji podejmujących temat działalności pojedynczych osób (takich jak Irena Sendler) z pragnieniem pamięci o milionach. Zderzenia te, możliwe dzięki konferencji podejmującej tak zróżnicowane wątki, z pewnością okażą się inspirującymi dla kolejnych pokoleń badaczy i badaczek, którym nieobca będzie perspektywa genderowa.

Organizatorki konferencji planują wydanie pokonferencyjnej publikacji.

------

Organizacja konferencji była możliwa dzięki wsparciu finansowemu: Funduszu Wyszehradzkiego, American Jewish Joint Distribution Committee , Fundacji Beit Warszawa i Heinrich-Böll-Stiftung Warszawa.

Patronat honorowy nad konferencją objął: Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego oraz Ambasada Stanów Zjednoczonych w Warszawie.

Patronat medialny nad konferencją objęły: Przegląd, Zadra, Midrasz, Cwiszn, Gazeta.pl Historia, Femka, Feminoteka i Radio dla Ciebie.