W 1943 roku na amerykańskim rynku wydawniczym pojawiły się prace będące apoteozą indywidualizmu ^{[ 1 ]}: „Discovery of Freedom" pióra Rose Wilder Lane ^{[ 2 ]}, „The God of the Machine" Isabel Paterson ^{[ 3 ]} i „The Fountainhead" Ayn Rand ^{[ 4 ]}. Główną ich tezą była krytyka cieszącego się popularnością programu reform ekonomiczno — społecznych określanych mianem „Nowego Ładu" ^{[ 5 ]} oraz rozwijających się w różnych formach reżimów totalitarnych, które osłabiały autonomię jednostki i jej prawa.

Niniejszy tekst prezentuje sylwetki autorek, główne tezy i problemy, jakie pojawiają się w ich pracach; pyta o kontynuację myśli i aktualność ich przesłania, a także rozważa rolę wątku feministycznego w ich pisarstwie ^{[ 6 ]}.

Postacie

Pisarki, dziennikarki i libertarianki Rose Wilder Lane (Baby Rose) i Isabel Bowler Paterson (Mrs. Paterson/Pat) przyszły na świat w ubogich farmerskich rodzinach w 1886 roku. Wilder Lane pochodziła z Południowej Dakoty, podczas gdy Paterson dorastała w Kanadzie. Alissa Zinowiewna Rosenbaum (Ayn Rand) urodziła się w 1905 w Sankt Petesburgu. Jej ojciec był właścicielem apteki, która po rewolucji bolszewickiej została znacjonalizowana. Spośród tej trójki tylko Rand zdobywa pełne formalne wykształcenie i ukończyła studia na Uniwersytecie w Piotrogradzie. Wilder Lane i Paterson były zaś uosobieniem idei samokształcenia — owego amerykańskiego ideału self — made men, czy raczej self - made women; obie zakończyły edukację na szkole podstawowej. Swój rozwój intelektualny zawdzięczały wyłącznie własnej ambicji i pracy ^{[ 7 ]}. Stephen Cox we „Wstępie" do The God of the Machine pisał, że Paterson od wczesnej młodości żarłocznie czytała wszystko, co wpadło w jej ręce: Biblię, gazety, powieści i poezję ^{[ 8 ]}. Rand uformowały lektura: Fiodora Dostojewskiego ^{[ 9 ]},Victora Hugo ^{[ 10 ]}, Jeana — Baptiste’y Saya czy Ludwiga von Misesa. René Descartesa (Kartezjusza), Immanuela Kanta i Georga Wilhelma Friedricha Hegla czytała i krytykowała za rozdzielanie przez nich świata na dwie części: racjonalną i irracjonalną ^{[ 11 ]}. Po przybyciu do Ameryki Rand zaczęła pisać scenariusze filmowe („Red Pawn"), sztuki teatralne ("The Night of January 16^th") oraz powieści i eseje: We the Living (1936) ^{[ 12 ]}, Atlas Shrugged (1957), The Virtue of Selfishness wraz z Nathanielem Brandenem ^{[ 13 ]}(1964), wreszcie Capitalism: The Unknown Ideal (1966) — zbiór esejów napisany m. in. z Alanem Greenspanem ^{[ 14 ]}.

Wilder Lane rozpoczęła swoją karierę jako dziennikarka w „The San Francisco Bulletin", „Harper's Magazine" ^{[ 15 ]} i „The Saturday Evening Post". Pod koniec lat dwudziestych XX wieku uznawana była za najlepiej opłacaną kobietą - pisarkę ^{[ 16 ]} i dziennikarkę w Stanach Zjednoczonych. Była biografką wybitnych postaci: prezydenta Herberta Hoovera (z którym się przyjaźniła), przedsiębiorcy Henry’ego Forda, pisarza Jacka Londona i aktora Charliego Chaplina. W 1926 roku wraz z Helen Dore Boylston ^{[ 17 ]} przebyła drogę z Francji do Albanii ^{[ 18 ]} po zniszczonej wojną Europie ^{[ 19 ]}. Owocem eskapady stała się seria reportaży: Travels with Zenobia: Paris to Albania by Model T Ford ^{[ 20 ]}. W autobiografii przyznała, że była zafascynowana bolszewizmem do chwili, gdy przebywając w Związku Sowieckim została aresztowana przez funkcjonariuszy CzK-a ^{[ 21 ]}. Temu zawodowi dała wyraz w pamflecie Give Me Liberty. Swoją życiową postawę i filozofię definiowała jako wolnościową, skierowaną przeciwko wszelkim paternalistycznym zakusom państwa ^{[ 22 ]}.

Isabel Paterson debiutowała jako dziennikarka w redakcji kanadyjskiej gazety „Inland Herald", na początku w dziale biznesowym, następnie w edytorskim. Po pierwszej wojnie światowej przeniosła się do Nowego Jorku. Wkrótce zaczęła pisać dla: „World" i „American". W 1921 roku została asystentką Burtona Rascoe, wydawcy „New York Tribune", gazety przemianowanej potem na „New York Herald Tribune". Tu autorka miała kolumnę „Turns With a Bookworm", którą sygnowała inicjałami „I. M. P." (Isabel Mary Paterson). Na jej łamach przez 25 lat recenzowała ciętym językiem ukazujące się na rynku księgarskim nowości. Była autorką opiniotwórczą. Ceniła twórczość Virginii Woolf, Thorntona Wildera i Sinclaira Lewisa ^{[ 23 ]}. Czytali ją wszyscy znaczący ludzie pióra, obawiając się miażdżącej krytyki, marząc o jej przychylności. Przedstawiała w kolumnie opinie na tematy, które jej doskwierały i drażniły ^{[ 24 ]}. Zapłaciła wysoką cenę za swoją nieprzejednaną postawę wobec polityki „Nowego Ładu" oraz bezkompromisową krytykę kolektywizmu, od prób cenzury ^{[ 25 ]} po ostateczne usunięcie jej z redakcji „Herald Tribune"; oficjalnie utrzymywano jednak, iż Paterson przeszła na zasłużoną emeryturę ^{[ 26 ]}.

Autorki znały się i współpracowały ze sobą. Wilder Lane pozostawała w bliskich stosunkach z Rand i Paterson ^{[ 27 ]}. W kręgu przyjaciół z „Herald Tribune" Paterson organizowała spotkania, w których uczestniczyła Rand ^{[ 28 ]}. Przyjaźń Rand i Paterson kwitła do momentu kłótni o deizm tej ostatniej. Rand jako ateistka uważała, że otwarty umysł nie może akceptować jakiejkolwiek zgody na istnienie Boga, Absolutu czy innej metafizycznej siły, która miałaby wpływać na los człowieka.

W 1968 roku zmarła Wilder Lane. Na jej grobie widnieje cytat z Thomasa Paine’a, umieszczony przez jej przyjaciela Rogera MacBride’a, podkreślający jej przywiązanie do wolności i indywidualizmu. Paterson zmarła w 1961, lecz miejsce jej pochówku pozostaje nieznane ^{[ 39 ]}. Rand umarła w 1982 roku.

Państwo minimalne

Wspólnym mianownikiem twórczości Rose Wilder Lane, Isabel Paterson i Ayn Rand ^{[ 30 ]} była obrona idei laissez faire, indywidualizmu, państwa minimalnego oraz przeciwstawienie się szeroko rozumianym doktrynom kolektywistycznym ^{[ 31 ]}. Pisarki krytykowały państwa komunistyczne, nazistowskie, jak i to, w którym przyszło im żyć, mianowicie Stany Zjednoczone wedle projektu prezydenta Franklina D. Roosevelta. Państwo opiekuńcze, uważały, ulega roszczeniom i realizuje katalog życzeń tych w społeczeństwie, którzy uzależniwszy się od pomocy państwa, trwonią właściwą ludzkiej naturze energię i przedsiębiorczość. Jest to sankcjonowanie ucieczki w tyleż wygodną, co złudną bierność ^{[ 32 ]}. Takie państwo, podkreślała Wilder Lane, opiera się na teorii, która głosi potrzebę panowania nad jednostką dla jej dobra ^{[ 33 ]}. Paterson zaś dodawała, rządy totalne swą zwierzchnością obejmują wszystkie sfery życia społecznego, odbierając jednostce samodzielność, twórczość, wolność. Poddając gospodarkę kontroli politycznej, rządy takie sankcjonują praktyki monopolistyczne ^{[ 34 ]}. Rand akcentowała napięcie powstające między wolną przedsiębiorczością, a etatyzmem tak w gospodarce i polityce, jak i w moralności. Owo napięcie to spór między jednostkami, pragnącymi żyć zgodnie ze swoimi wartościami a biurokratyczną machiną państwową kierowaną zazwyczaj, jak to oceniała, przez zwykłe intelektualne miernoty ^{[ 35 ]}. Człowiek jako istota racjonalna, myśli i działa ^{[ 36 ]}, dlatego też jednostki mają prawo do pozostawienia ich w spokoju ^{[ 37 ]}. Rand i Paterson w przeciwieństwie do Wilder Lane, która nie ufała ludziom interesu, dostrzegając w ich postawach oportunizm i cynizm poprzez bezwstydne wykorzystywanie rządu dla zaspakajania swoich potrzeb ^{[ 38 ]}, widziały w przedsiębiorcach tych, którzy są źródłem innowacji i rozwoju społecznego to oni - pisały — wznoszą cywilizacje. W Atlas Shrugged Rand kreśliła wizję świata, z którego wykluczono jednostki kreatywne. W rezultacie świat ten chyli się ku upadkowi. Charakterystyczne, że pisarki uważały, że tylko wolny rynek może wprowadzić porządek społeczny, a jego samorzutne mechanizmy pozwolą rozwijać się tak poszczególnym jednostkom, jak i całym społeczeństwom. Przyznanie rządom uprawnień do regulacji rynku oznacza centralizację władzy i zniszczenie przedsiębiorczości, argumentowały. Im bardziej rząd kontroluje życie ekonomiczne, tym bardziej kontroluje sfery życia indywidualnego. Dla pisarek wolny rynek oznacza wolność; wolność zaś jest dla nich wartością fundamentalną, dlatego też postulat wolnego rynku stał się dla nich postulatem moralnym.

Aby chronić wolność i własność, jednostki potrzebują, jak wskazywały autorki, podążając tym samym za ojcami myśli liberalnej, rządów prawa ^{[ 39 ]}. Rządy prawa przekreślają arbitralną władzę człowieka nad człowiekiem, przynosząc panowanie abstrakcyjnego prawa, niezależnego od woli władcy ^{[ 40 ]}. Według pisarek państwo będące „stróżem nocnym" ^{[ 41 ]}, najlepiej chroni własność i wolność jednostek. Przeciwstawiały się jednocześnie anarchizmowi, gdyż uważały, iż ustrój taki jest możliwy jedynie w prostych kulturach o nieskomplikowanym przepływie energii ^{[ 42 ]}, tj. o nierozwiniętym przemyśle i niskiej kreatywności jednostek, słowem tam, gdzie podejmowane są nieskomplikowane działania, czy też prosta praca na roli przy użyciu prostych narzędzi. Społeczność anarchistyczna opiera się bowiem, komentowały, na obietnicy, która może zostać złamana w sytuacji, gdy nie ma instytucji, stojących na straży kontraktu ^{[ 43 ]}. Stan ten uznawały za nieproduktywny i choć wolnościowy, to jednostki w nim narażone są zewsząd na utratę swojej wolności i własności. Zatem jest ten stan niekorzystny dla człowieka tak jak rządy totalne. W przeciwieństwie jednak do społeczności anarchicznych, rząd totalny przyczynia się do całkowitej zapaści społeczeństwa. Dzieje się tak na skutek rozpadu gospodarki i braku przepływu kreatywnych pomysłów, jak i zwyczajnej wymiany dóbr i usług ^{[ 44 ]}. Pisarki wnioskowały, iż rząd totalny pojawia się tam, gdzie brak rządów prawa, czego przykładem miała być kryminalna działalność bolszewickiego rządu w Rosji ^{[ 45 ]}. Za najlepszy z możliwych systemów uznawały demokrację liberalną, choć Wilder Lane wyraźnie artykułowała obawy wobec demokracji, które wyrażali Ojcowie Założyciele, np. tę, że rządy większości nad mniejszością mogą przerodzić się w tyranię, gdy brak poszanowania praw mniejszości ^{[ 46 ]}.

Indywidualizm

Na rozwój indywidualizmu wpłynęły zdaniem Paterson trzy wydarzenia w historii ludzkości. Pierwsze: nauka w starożytnej Grecji, która wykształciła krytyczne spojrzenie na zasady polityczne. Drugie: rozwój prawa rzymskiego ^{[ 47 ]} w szczególności zaś reguły lex rex, uosabiającej rząd abstrakcyjnego prawa ^{[ 48 ]}. Trzecie: doktryna chrześcijańska o jednostkowej, indywidualnej duszy; człowiek jako istota rozumna sam decyduje o tym, jak wykorzystać swój potencjał ^{[ 49 ]}. Pisarka charakteryzowała jednostkę jako samodzielnie działającą (ang. self — acting) i zdolną do inicjowania działań (ang. self - starting) ^{[ 50 ]}. Rand dzieliła jednostki na twórcze i te, które żyją życiem z drugiej ręki (ang. live second — hand) ^{[ 51 ]}. Człowiek, żyjący nie swoim życiem to taki, który nie myśli samodzielnie, nie podejmuje decyzji, nie weryfikuje, nie dokonuje analizy krytycznej, kieruje się tzw. „opinią publiczną" ^{[ 52 ]}, nie szuka prawdy, nie pyta o istotę rzeczy, bowiem myśli to, co inni myślą, że jest prawdą ^{[ 53 ]}. W The Fountainhead Rand afirmuje w osobie głównego bohatera jednostkę ^{[ 54 ]}, która podąża za swoimi ideałami, kierując się swoim rozumem i ponosząc konsekwencje swoich wyborów ^{[ 55 ]}. Drwi jednocześnie z przymiotnika „ludzki/humanitarny" ^{[ 56 ]}, którym posługiwali się kolektywiści, utwierdzając jednostkę w przekonaniu o jej nikłej wartości i tłumiąc w niej indywidualne aspiracje i hierarchię wartości ^{[ 57 ]}. Poręcznym narzędziem jest dla nich altruizm ^{[ 58 ]}. Tenże pojmują, pisała, jako ideę, której celem jest zniewolenie umysłów jednostek ^{[ 59 ]}. Altruista to zatem ten, który pragnie gorąco decydować o tym, co dla innych jest dobre bądź złe ^{[ 60 ]}. Tak więc napięcie między egoistą a altruistą jest napięciem między indywidualizmem a kolektywizmem, między hierarchią wartości ludzi twórczych a ludźmi, żyjącymi nie swoim życiem ^{[ 61 ]}. Paterson dodawała, że „humanitarni" kolektywiści prowadzą jednostki na szafot, zabijając ich pragnienia ^{[ 62 ]}, zapewniając człowieka o szczęściu, jakie posiądzie, gdy tylko wyrzeknie się wszystkiego tego, co go w istocie uszczęśliwia. Rand ironizowała, iż najlepiej w tym celu używać wielkich, pustych słów takich jak Uniwersalna Harmonia, Duch, Nirvana, Raj, dyktatura Proletariatu itp ^{[ 63 ]}. Co więcej, należy wmówić człowiekowi, że nie powinien korzystać ze swojego intelektu, lecz wierzyć i czuć ^{[ 64 ]}. O zniewolenie jednostek Rand oskarżała „mistycyzm ducha", który ma charakteryzować wszystkie religie oraz „mistycyzm mięśni", który w jej opinii uwidacznia się we wszelkich bytach kolektywnych. Oba pozostają z jednostką w konflikcie. Ów konflikt rozumu z mistycyzmem postrzegała jako wybór między świadomością a jej brakiem, między postępem a popadnięciem w stagnacją, wreszcie między dążeniem ku wolności a ucieczką w niewolę ^{[ 65 ]}. Obroną jednostki przed doktrynami kolektywistycznymi i przed religiami mają być jej rozum i wiedza ^{[ 66 ]}. Rand (podobnie Paterson) podkreślała, że umysł jest atrybutem jednostki ^{[ 67 ]} i nie istnieje żaden zbiorowy rozum ^{[ 68 ]}, który mówi jednostce, jak myśleć ^{[ 69 ]}. Indywiduum nie można żyć za kogoś czy współdzielić z innymi swojego umysłu, ciała, ducha czy talentów ^{[ 70 ]}. Paterson odnosiła się krytycznie do edukacji altruistyczno — religijnej, która w jej opinii jest z natury wychowaniem kolektywistycznym, prowadzącym do zniewolenia umysłu ^{[ 71 ]}. Kolektywista troszczy się bowiem o to, co myślą inni, co prowadzi do blokady niezależnego postrzegania świata ^{[ 72 ]}. Indywidualizm nakazuje, by człowiek działał i kierował się motywacją prywatną ^{[ 73 ]}. Tylko wolny człowiek jest twórczy, zaś jednostka kontrolowana przez jakiś zewnętrzny autorytet (Boga, bożki, duchownych, władców czy jakiekolwiek inny) traci swoje kreatywne i niezależne spojrzenie, trwoniąc tym samym właściwą sobie energię kreacji. Autorki definiowały jednostkę jako samoposiadającą siebie i samodzielnie myślącą ^{[ 74 ]}. Istotną rolę przypisywały wolnym umysłom, które stają się źródłem postępu ^{[ 75 ]}. Hamulcem rozwoju człowieka jest gospodarka planowa, która jak podkreślały, prowadzi do upadku cywilizacji ^{[ 76 ]}.

Jednostka — społeczeństwo

Teza o nadrzędność jednostki wobec społeczeństwa stanowi centrum rozważań prac libertarianek. Obrazowo nadrzędność tę pokazała Wilder Lane, pisząc, iż społeczeństwie to nie rój, a jeśli ktoś tak myśli, to ulega złudzeniu i żyje w świecie fantazji ^{[ 77 ]}. Wolne społeczeństwa opierają się na zasadach indywidualizmu, wolności i poszanowaniu własności prywatnej ^{[ 78 ]}. Paterson nazywała takie wspólnoty społeczeństwami umowy (ang. society of contract); tu nadrzędna wobec całości jest jednostka ^{[ 79 ]}. Przeciwieństwem są społeczeństwa stanowe (ang. society of status), czyli te, w których nadrzędna rola przypada całości, czy też jak to ma miejsce w społeczeństwach feudalnych, jednostka, pozostając częścią określonego stanu, nie osiąga swojej indywidualnej podmiotowości. Społeczeństwa stanowe, zniewalając myśl indywiduum, dławią jej wolność i grabią z własności ^{[ 80 ]}. Fundamentem społeczeństwa kapitalistycznego ^{[ 81 ]}, respektującego prawa jednostki, jest w przekonaniu pisarek moralność indywidualna, zaś altruizm to skamielina moralności plemiennej ^{[ 82 ]}. Owa etyka plemienna, jak podkreślała Paterson, koncentruje się na „dobru wspólnym", którym to pojęciem posługuje się władza ^{[ 83 ]}, aby usprawiedliwić istnienie rządów totalnych ^{[ 84 ]}. Inaczej jest w przypadku społeczeństw kontraktu. Te zachowują prawa człowieka, ograniczane jedynie prawami innych jednostek. W społeczeństwach stanowych królują grupy, klasy, narody, stany, rodzina — nigdy zaś indywiduum. Co charakterystyczne jednak, jak zauważały autorki, kolektywiści wiele miejsca poświęcają tymże prawom jednostek ^{[ 85 ]}. Aby osądzić czy dany ustrój jest wolnościowy, czy zniewalający, Rand pytała: 1) czy jego system społeczny rozpoznaje prawa indywidualne? i 2) czy zakazuje użycia siły w związkach międzyludzkich? ^{[ 86 ]}. Dodawała, iż to w imię idei humanizmu tolerowane jest w krajach socjalistycznych zawieszanie wolności i praw, egzekucje bez procesów, tortury przeciwników, obozy pracy itp. Nic dziwnego, że ludzie próbują z nich uciec, konkludowała ^{[ 87 ]}. Poświęca się tam interes jednostki na rzecz interesu iluzorycznego kolektywu ^{[ 88 ]}, toteż wolni ludzie „głosują nogami", wybierając życie w wolnym społeczeństwie ^{[ 89 ]}.

Scheda i inspiracje

Prace Wilder Lane, w tym główne dzieło The Discovery of Freedom, wywarły wpływ na wielu w tym na Leonarda Readsa ^{[ 90 ]}, Floyd Arthur Harpera ^{[ 91 ]} czy Roberta M. LeFevre'sa ^{[ 92 ]}. Autorka pod koniec swojego życia została duchem opiekuńczym ruchu libertariańskiego, a przede wszystkim Rogera MacBride’a ^{[ 93 ]}, kandydata na prezydenta Partii Libertariańskiej. Sama postać Paterson i jej dorobek stały się inspiracją dla postawy wolnościowej między innymi Williama F. Buckleya Jr. ^{[ 94 ]}, założyciela magazynu „National Review". Ikona konserwatystów amerykańskich Russell Kirk ^{[ 95 ]} przyznawał się do wpływu The God of the Machine, jak i korespondencji, jaką z Paterson prowadził od początku II wojny światowej. Rand stworzyła w swoim mieszkaniu w Nowym Jorku salon wymiany myśli, nazywany żartobliwie przez jego uczestników, „Kołem Kolektywistów" ^{[ 96 ]}, co stanowiło rzecz jasna opozycję dla ich indywidualistycznych poglądów. Przez wiele lat najbliższymi współpracownikami Rand byli Barbara i Nathaniel Branden ^{[ 97 ]}, Leonard Peikoff ^{[ 98 ]}, a także Alan Greenspan. Wokół Rand zaistniał ośrodek dydaktyczny, wydający pismo „The Objectivist". Po jej śmierci Peikoff ufundował „The Ayn Rand Institute: The Center for the Advancement of Objectivism". Prace Rand czytali wybitni przedstawiciele myśli libertariańskiej: Murray N. Rothbard czy Robert Nozick ^{[ 99 ]}. Na marginesie należy dodać, że w latach 50-tych XX wieku Rothbard przez jakiś czas sympatyzował z filozofią Ayn Rand, lecz w kilkanaście lat później napisał sztukę parodiującą filozofkę pt. „Mozart Was a Red" — Rand miała nie znosić komunizmu równie gorąco, jak nie znosiła Mozarta. Nozick, który przeszedł metamorfozę intelektualną właśnie pod wpływem lektur Rand, w eseju „On the Randian Argument" ze zbioru Socratic Puzzles pomimo szczerej sympatii dla indywidualistycznych poglądów filozofki, wytykał jej jednak nielogiczność argumentów i brak spójności ^{[ 100 ]}.

Jednostka bez płci

Rand, Paterson i Wilder Lane były intelektualistkami, które odegrały znaczącą rolę w przestrzeni publicznej władanej przez mężczyzn. Problematyka feministyczna nie interesowała jednak żadnej z nich ^{[ 101 ]}. W prawdzie w twórczości Rand wątki feministyczne pojawiają się, nie znajdują one jednak jednoznacznej artykulacji. Stały się one przedmiotem rozważań w analizie pt.: Feminist Interpretation of Ayn Rand Mimi Reisel Gladstein i Chrisa Matthew Sciabarra’y. Pracę tę otwiera tekst Barbary Branden, która nazwała Rand „niechętną feministkę" (ang. reluctant feminist), nie stawiającą sobie pytania które w 1706 roku zadała Mary Astell w Reflections on Marriage: „Dlaczego skoro wszyscy ludzie rodzą się wolni, wszystkie kobiety rodzą się zniewolone?" ^{[ 102 ]}.

Mimo to Branden podkreślała, że powinniśmy pisarstwo Rand postrzegać jako feministyczne ^{[ 103 ]}, a na poparcie tej tezy przytoczyła obraz bohaterek jej powieści, silnych, niezależnych i racjonalnych kobiet: Dominique Francon z The Fountainhead i Dagny Taggart z Atlas Shrugged. Swój esej rozpoczęła Branden zdaniem: „Życie i dzieło Ayn Rand są — w zdecydowanej większości — manifestem feministycznym" ^{[ 104 ]}. Camille Paglia ^{[ 105 ]} dodawała w Reflections on Ayn Rand, że bohaterki powieści Rand charakteryzowały niezmiennie samodzielność oraz wyemancypowanie od tradycyjnych, skostniałych ról i oczekiwań społecznych ^{[ 106 ]}. Niemniej nie są one jednak kreatorkami, zauważała — i podążają za mężczyzną — wizjonerem. Powieści Rand, oceniła Susan Love Brown w analizie Ayn Rand: The Woman Who Would Not Be President, pokazują intelektualne i strukturalne podporządkowanie kobiety mężczyźnie. Mężczyzna jest nauczycielem kobiety i prowadzi ją za swoimi ideami. Innymi słowy, kobiety opisywane są właśnie poprzez swoje relacje z mężczyznami ^{[ 107 ]}. Susan Brownmiller ^{[ 108 ]} w: Ayn Rand: A Traitor to Her Own Sex, dodawała, iż opisując scenę gwałtu, Rand nie potępiła jej, lecz wręcz przeciwnie, nie dostrzegała w niej przemocy i zła. Tym samym zdradziła swoją płeć, oceniła Brownmiller ^{[ 109 ]}.

Sama Rand etykietowała siebie jako przeciwniczkę feminizmu, zapewne dlatego, iż feminizm wiązała z ideami kolektywistycznymi, co stanowiło dla niej zło samo w sobie. Jednak nie darzyła też sympatią tradycyjnego wizerunku kobiety, która poświęca się, zajmując się gospodarstwem domowym czy wychowaniem dzieci. Taka postawa była w sprzeczności z jej etyką egoizmu. W jednym z wywiadów podkreśliła, że kobieta winna, jeśli tego pragnie, rozwijać się zawodowo. Co jest właściwe mężczyźnie, mówiła, jest też właściwe kobiecie i nie istnieją prace przypisane tylko kobietom lub tylko mężczyznom. Potwierdzają te słowa jej bohaterki Kira Argounova z We the Living czy Dagny Taggart z Atlas Shrugged, które pracują w zawodach uznawanych stereotypowo za niekobiece.

Dlatego też tekst „About a Woman President" autorstwa Rand był zaskakujący. Rand deklarowała w nim, że nie chciałaby zostać prezydentem i nie głosowałaby na kobietę prezydenta. Co więcej, stwierdzała, iż żadna kobieta o zdrowych zmysłach nie może chcieć być dowódcą ^{[ 110 ]}, gdyż jako matka i siostra nie będzie potrafiła być liderką. Pisarka uzasadniała, że idea kobiety — prezydenta wydaje się metafizyczną niepoprawnością. Trudno pojąć, co autorka tym stwierdzeniem chciała czytelnikom przekazać.

Isabel Paterson i Rose Wilder Lane uważały, że prymarność indywidualizmu znosi z definicji problem płci. Zaś pełna emancypacja jednostki gwarantowana jest poprzez jej prawa naturalne. Pytanie o płeć ignorowała Wilder Lane, uznając je za bezzasadne. W jej mniemaniu należało walczyć o zagwarantowanie maksymalnej wolności każdej jednostce, niezależnie od płci ^{[ 111 ]}. Paterson zauważała, że warunki biologiczne sprawiają, że pod pewnymi względami na przykład, siły fizycznej kobieta nigdy nie będzie równa mężczyźnie, podobnie jak mężczyzna nie urodzi dziecka ^{[ 112 ]}. Stwierdzała też, iż chciałaby się zająć tak zwaną typowo męską pracą, lecz obawia się, że gdyby się jej w takiej sferze powiodło, pracę tę natychmiast uznano by za zdecydowanie kobiece zajęcie ^{[ 113 ]}.

Bibliografia

1. Y. Arieli: „Individualism and National" w: R. O. Curry i L. B. Godheart (red.): American Chameleon: Individualism in Transnational Context, Kent State University Press, Kent, OH. Publication 1991.
2. D. T. Beito, L. Royster Beito: „Isabel Paterson, Rose Wilder Lane, and Zora Neale Hurston on War, Race, the State, and Liberty", The Independent Review, v. XII, n. 4, Spring 2008.
3. N. Branden: „Ayn Rand: The Reluctant Feminist" w: M. R. Gladstein i Ch. M. Sciabarra (red) Feminist Interpretations of Ayn Rand, Pennsylvania State University Press, Pennsylvania 1999.
4. S. Cox: „Introduction to the Transaction Edition" w: I. Paterson (red.): The God of the Machine. with a New Introduction by Stephen Cox, Transaction Publishers Rutgers, New Jersey 1993.
5. S. Cox: The Women and the Dynamo: Isabel Paterson and the Idea of America, Transaction Publishers Rutgers, New Jersey, 2004.
6. M. R. Gladstein, Ch. M. Sciabarra: „Introduction" w: M. R. Gladstein, Ch. M. Sciabarra (red.): Feminist Interpretations of Ayn Rand, Pennsylvania State University Press, Pennsylvania 1999.
7. A. Greenspan: The Age of Turbulence. Adventures in a New World, The Penguin Press, New York 2007.
8. J. E. Miller: Laura Ingalls Wilder and Rose Wilder Lane: 'Authorship, Place, Time and Culture University of Missouri Press, Columbia 2008.
9. R. Nozick: Socratic Puzzles, Harvard University Press, Cambridge, Massachusetts, London England 1997.
10. C. A. Paglia: Reflections of Ayn Rand w: M. R. Gladstein i Ch. M. Sciabarra (red.): Feminist Interpretations of Ayn Rand, Pennsylvania State University Press, Pennsylvania 1999.
11. I. Paterson: The God Of the Machine. With a New Introduction by Stephen Cox, Transaction Publishers, New Brunswick and London 1993.
12. A. Rand „Return of the Primitive: the Anti-Industrial Revolution: The Anti-Industrial Revolution", .Meridian, New York 1999.
13. A. Rand: „The Fountainhead. With a Special Introduction by Author", Penguin Books, New York, London 2007.
14. A. Rand: The Virtue of selfishness. A New Concept of Egoism with additional articles by Nathaniel Branden, A signet Book New American Library, New York 1964.
15. A. Rand: „What Is Capitalism?" w: Capitalism: The Unknown Ideal, with additional articles by Nathaniel Branden, Alan Greenspan and Robert Hessen, A Signet Book New American Library, The Objectivist Newsletter, Inc., New York, 1967.
16. Ch. M. Sciabarra: Ayn Rand: the Russian Radical, Pennsylvania State University Press, Pennsylvania 1995.
17. Ch. M. Sciabarra: Total Freeddom: Toward a Dialectical Libertarianism, Penn State Press, Pensilvania 2000.
18. B. Sicherman, E. T. James,C. H. Green (red.): Notable American Women. The Modern Period: a Biographical Dictionery, Harvard University Press, 1980.
19. R.Wilder Lane: Discovery of Freedom. Man's Struggle Against Authority, The John Day Company New York 1943.
20. R. Wilder Lane; Give me liberty, The Caxton Printers, ltd. Caldwell, Idaho 1954.
21. R. Wilder Lane, H. Dore Boylston, W. V. Holtz (red.): Travels with Zenobia. Paris to Albania by Model T Ford: A Journal, University of Missouri Press, Columbia 1983.