Zewsząd docierają do nas informacje o projekcie przyszłej konstytucji Unii Europejskiej, a najbardziej burzliwe dyskusje wzbudza preambuła do tego dokumentu. O odwołaniu do światopoglądu chrześcijańskiego napisano i powiedziano już wiele, jednakże niejako w cieniu pozostaje inna fraza, a mianowicie: "...czerpiąc inspirację z kulturowego, religijnego i humanistycznego dziedzictwa Europy, którego wartości, zawsze obecne w jej spuściźnie, zakorzeniły w życiu społecznym uznanie centralnej roli człowieka oraz jego nienaruszalnych i niezbywalnych praw, a także poszanowanie prawa…".

Zazwyczaj, gdy mowa o wartościach humanistycznych Europy, uogólnia się bardzo rozległy temat, któremu skrótowe potraktowanie może tylko zaszkodzić. Dlatego też postanowiłem zarysować początki humanistycznego dziedzictwa Europy, a dokładniej — początek myśli filozoficznej starożytnej Grecji, z której szeroko pojmowany humanizm się wywodzi.

Zastosowany w mojej pracy podział okresu przedsokratejskiego zaczerpnąłem z książki „Filozofia przedsokratejska", autorstwa G.S.Kirka, J.E.Ravena i M.Scholfielda. Przedstawia się on następująco:

1. Pionierzy filozoficznej kosmogonii:
— mityczne kosmogonie
— orfickie kosmogonie
— Hezjod i jego dzieła

2. Jońscy myśliciele:
— Tales z Miletu
— Anaksymander z Miletu
— Anaksymenes z Miletu
— Ksenofanes z Kolofonu
— Heraklit z Efezu

3. Filozofia na zachodzie:
— Pitagoras z Samos
— Parmenides z Elei
— Zenon z Elei
— Empedokles z Akragas
— Filolaos z Krotonu i pitagoreizm V w. przed Chrystusem

4. Jońska reakcja:
— Anaksagoras z Klazomen
— Archelaos z Aten
— Melissos z Samos
— atomiści — Leukippos i Demokryt
— Diogenes z Apollonii

W moim przekonaniu podział ten doskonale przedstawia wszystkie najważniejsze prądy i postacie okresu przedsokratejskiego. Przy opracowywaniu tegoż zagadnienia posługiwałem się także innymi książkami, które uważa się za kanon dla tego okresu historii filozofii:
— G. Reale: „Historia filozofii starożytnej" t. I;
— S. Świeżawski: „Dzieje europejskiej filozofii klasycznej";
— D. Laertios: „Żywoty i poglądy słynnych filozofów";
— W. Tatarkiewicz: „Historia filozofii" t. I.

W przypadku filozofii przedsokratejskiej każdy badacz natrafia na pewien „ilościowy" problem — otóż zachowanych świadectw posiadamy obecnie niewiele. Odnosi się to zwłaszcza do dzieł autorstwa pierwszych filozofów. W większości wiedzę o nich można czerpać tylko ze świadectw starożytnych, którzy rozpoczęli opisywanie działalności przedsokratejskiej w czasach Arystotelesa (szkoła perypatetycka), w znacznej mierze poprzez cytowanie fragmentów. Również informacje biograficzne nie są dokładne, gdyż początki oficjalnej historiografii greckiej datuje się na V w. p.n.e. Relacje ówczesnych historyków są niekiedy sprzeczne, bądź też niepełne, co znacznie utrudnia konkretne umiejscowienie w czasie.

Podstawowych źródeł wiedzy o epoce przedsokratejskiej dostarcza nam Diogenes Laertios (III w. n.e.). Jego dzieło (często zawierające odautorskie ubarwienia), o tytule „Żywoty i poglądy słynnych filozofów" jest prawdziwą kopalnią informacji o zagadnieniu, które jest przedmiotem moich rozważań. Jednakże już wcześniej filozofowie interesowali się działalnością i poglądami swoich kolegów sprzed lat. Już u Platona możemy natknąć się na analizę poglądów pierwszych myślicieli. Niestety — jeden z największych w historii filozofii dość swobodnie sobie na tym polu poczynał. Mieszał parafrazy z cytatami, co nie jest zbyt obiektywnym źródłem dla uczonych.

Kirk i jego koledzy wymieniają też Plutarcha (akademik z II Iw. n.e.), który pozostawił po sobie wiele cytatów z dawniejszych dzieł: Simplikosa, Teofrasta i wielu innych, z którymi bliższa znajomość nie jest nam potrzebna.