Istnieje wiele sposobów klasyfikacji książek:

• według formatu,
• według ciężaru,
• według objętości,
• według oprawy,
• według atrakcyjności ilustracji,
• według ceny (okazja, lokata kapitału albo bariera uniemożliwiająca zakupienie),
• według poczytności (jedni o silnie rozwiniętym instynkcie stadnym czytają przede wszystkim bestsellery, drugich nęcą trudne do zdobycia druki najrzadsze)
• według nakazów i zakazów (jedni czytają tylko lektury obowiązkowe, innych najbardziej interesują druki zakazane — prohibita)
• według języka, w którym zostały napisane (dzieląc je na polskie i obce, a obce na oryginały i przekłady),
• według nazwisk autorów,
• według działów katalogu systematycznego,
• i mnóstwo innych.

Zdarza się dzielenie książek na te, co potwierdzają nasze poglądy i te, co drażnią lub zaciekawiają swoją innością.

Można dzielić książki na łatwe i trudne, wesołe i smutne, pospolite i niezwykłe, płytkie i głębokie, zajmujące i nudne.

Wielcy myśliciele mieli przeważnie własne sposoby klasyfikowania książek.

GIORDANO BRUNO dzielił książki na te, które chcą ujarzmić umysł czytelnika, uśpić, podporządkować go sobie, zmusić do wierzenia w objawiane dogmaty, wpoić nienawiść do tych, którzy myślą inaczej i na te, które nas budzą, wyzwalają z przesądów, zachęcają do patrzenia na świat własnymi oczami i do myślenia własnym mózgiem.

Tym, którzy na czele cnót umieszczali POKORĘ WOLI i POKORĘ UMYSŁU, ślepe posłuszeństwo aparatowi państwowemu i kościelnemu, GIORDANO BRUNO przeciwstawił Myśl Niepokorną, która nie klęka przed żadnym autorytetem. I właśnie za to spalono go na stosie a wolnomyśliciele uznali go za personifikację Myśli Niepokornej.

Setna rocznica Pierwszego Zjazdu Wolnomyślicieli Polskich skłania do postawienia pytania: które książki polskich wolnomyślicieli z ostatnich stu lat posiadają w najwyższym stopniu tę cenioną przez Bruna moc budzenia umysłów z uśpienia, moc wyzwalania, moc pobudzania do samodzielnego lotu.

Z których książek możemy i powinniśmy zbudować sobie — w naszych księgozbiorach — Lotnisko Myśli Niepokornej?

Za chwilę przedstawię własną propozycję, ale przedtem kilka uwag dla uniknięcia nieporozumień. Podział książek na nowe i dawne, a tym bardziej na polskie i obce, nie ma istotnego znaczenia. Dobre, niepokorne książki pisano w różnych epokach i różnych krajach. Należy więc korzystać z wielu lotnisk.

Po drugie, różnimy się od siebie, każdy jest inny a ta nasza różnorodność jest wartością kulturalną, którą warto rozwijać i pogłębiać. Nikomu nie narzucam własnego zestawu lektury obowiązkowej. Do wskazanych przeze mnie pozycji warto zajrzeć, ale plan lektur należy budować sobie samodzielnie, w sposób dostosowany do własnych zainteresowań, upodobań i potrzeb.

Po trzecie, nie jest przypadkiem, że podane przeze mnie pozycje są trudne do zdobycia. Wprawdzie wolnomyślicieli nie pali się już na stosach, ale prace ich wydaje się rzadko i w małych nakładach, a wydane nie trafiają do księgarń, nie są promowane i reklamowane w mediach, a te, które trafiły do bibliotek są ukrywane, wycofywane i kierowane na przemiał.

Zaczynam wykaz od tych pozycji, które uważam za najcenniejsze:

Antoni Bolesław DOBROWOLSKI (1872-1954)

— Wykład inauguracyjny przy objęciu Katedry Pedagogiki na Wolnej Wszechnicy Polskiej (Rudolf Maria Holzapfel i podstawy naukowe wychowania uczuć), „Droga" 1927, nr 1-3, s. 22-39 i odbitka.

— Kodeks moralności umysłowej, w: „Pisma pedagogiczne", t. 3, Warszawa 1964, s. 21-112

— Nasz postulat oświatowy w świetle rodzącej się Nowej Religii, w: „Pisma pedagogiczne", t. 1, s.61-66.

Romuald MINKIEWICZ (1878-1944)

— Dogmatyzm i autorytet w nauce i nauczaniu, Warszawa 1927

Władysław WITWICKI (1878-1948)

— Co to jest etyka. Potrzeba etyki świeckiej. Stosunek etyki religijnej do świeckiej (1944) w: „Pogadanki obyczajowe", Warszawa 1957, s. 9-21

Tadeusz KOTARBIŃSKI (1886-1981)

— O kulturze etycznej jako składniku kultury filozoficznej (w: Kultura filozoficzna, „Wiedza i Życie" 1935, nr 6), w: „Wybór pism", t. 2, s. 458-475.

— Filozofia w szkole laickiej (1966), O szkole laickiej (1962), Racjonalizm prowadzi do jaskrawego konfliktu z religią (1973) , w: Myśli o ludziach i o ludzkich sprawach, Wrocław 1986, s. 70-75, 104-107, 150-151.

Teofil JAŚKIEWICZ (1883-1952)

— Co wolna myśl „burzy" a co wzamian daje? Warszawa 1935

Tadeusz BOY-ŻELEŃSKI (1874-1941)

— Nasi okupanci, Warszawa 1958

Wincenty RZYMOWSKI (1883-1950)

— Myśl wolna wobec zadań kultury, „Myśl Niepodległa" 1907, nr 35

Władysław SPASOWSKI (1878-1941)

— [O szkodliwości nauczania religii w szkole], w: Wyzwolenie człowieka w świetle filozofii, socjologii pracy i wychowania ludzkości, Warszawa 1933, fragmenty w: Andrzej Nowicki: Wypisy z historii krytyki religii, Warszawa 1962, s.511-516

Jan HEMPEL (1877-1937)

— Ewangelie (1923), Dziesięcioro przykazań (1924), nowe wyd. Warszawa 1956.