W punkcie kulminacyjnym filmu produkcji Pixara, Ratatouille, kęs tytułowej potrawy przenosi krytyka kulinarnego do szczęśliwych czasów dzieciństwa. Podobną scenę opisuje Marcel Proust w W poszukiwaniu straconego czasu, kiedy to smak magdalenki zanurzonej w limonkowej herbacie przywodzi autorowi na myśl ciotkę Leonie. Wielu z nas może sobie przypomnieć takie chwile — kiedy konkretna kombinacja doznań zmysłowych — zapachu, smaku, czy dźwięku — przenosi nas do przeszłości.

Czy zwierzęta również mają podobne doświadczenia? Czy magazynują wspomnienia ze swego życia, które mogą być przywołane przez odpowiednie bodźce? Według nowego eksperymentu Gemmy Martin-Ordas, Dorothe Berntsen i Josepha Calla, owszem tak, przynajmniej w przypadku dwóch gatunków: szympansów i orangutanów.

W 2009 roku grupa badawcza zamknęła 12 naczelnych w kilku połączonych z sobą klatkach. Na oczach małp ukryli w różnych skrzyniach dwa narzędzia i umieścili je w połączonych pomieszczeniach. Zadaniem małp było zapamiętanie, gdzie znalazły się narzędzia, których potrzebować będą do zdobycia trudno dostępnego jedzenia w kolejnym teście. Robiły to czterokrotnie.

Przez kolejne trzy lata naczelne żyły zwyczajnie. Jadły, spały, żyły w swoich grupach i brały udział w wielu innych badaniach. Następnie, w 2012 roku jedenaście z nich wprowadzono ponownie do tego samego ciągu pomieszczeń ze skrzyniami z narzędziami rozmieszczonymi w tych samych miejscach. Wszystkie, oprócz jednego osobnika, udały się prosto do skrzyń i wyciągnęły narzędzia. Pamiętały.

Call był zaskoczony, "jak szybko znalazły narzędzia, gdy tylko otworzyliśmy drzwi. Wszystkim udało się to za pierwszym razem, bez podpowiedzi, bez prób i błędów. W 2009 nie wiedziały, że wezmą udział w takim badaniu, nawet naukowcy nie planowali powtórzenia eksperymentu trzy lata później. Równocześnie, siedem innych osobników, które nie brały udziału w pierwotnym eksperymencie, nie udało się do skrzyń, a tylko chodziły po klatkach.

To rzecz niezwykła: w ciągu trzech lat jedenastkę naczelnych wprowadzano do tych pomieszczeń. Pracowały z innymi naukowcami w badaniach nad używaniem narzędzi i umiejętnością współpracy. Grupa Martin — Ordas przetestowała je nawet w tych samych pomieszczeniach, ale w innych zadaniach. Najwyraźniej jednak złożyły elementy pierwotnego eksperymentu — badaczy, położenie i zadanie, w całościowe wspomnienie. Kombinacja tych elementów, powtórzona w 2012 roku, przeniosła je do 2009, tak, jak ratatouille czy magdalenka sprawiły, ze Anton Ego i Marcel Proust poczuli się znów jak dzieci.

W drugim eksperymencie grupa badaczy przetestowała dziesięć szympansów i orangutanów (w tym kilka tych samych osobników) dając im inne zadanie. Tym razem narzędzia schowano w pojemnikach i umieszczono w innych miejscach w obrębie klatek. Pokazano małpom to ustawienie najpierw tylko raz, a ponownie po dwóch tygodniach. Tak jak poprzednio, w ciągu trzydziestu sekund wszystkie małpy, poza jedną, udały się od razu w kierunku narzędzi. Dla porównania, jedenaście osobników, które nie brały udziału w poprzednim eksperymencie, potrzebowały ponad pięciu minut na znalezienie narzędzi.

Okres tygodni czy lat nie wydaje się długi biorąc pod uwagę fakt, że jesteśmy w stanie przypomnieć sobie wydarzenia sprzed dekad. Należy jednak pamiętać, że jeszcze w latach 70-tych nie wiedzieliśmy, czy zwierzęta posiadają pamięć epizodyczną — pamięć co, gdzie i kiedy.

Najwyraźniej kanadyjski psycholog, Endel Tulving uważał, że nie, i stworzył pojęcie pamięci epizodycznej. Sądził, że tego rodzaju wspomnienia zależą od naszych umiejętności językowych i są cechą wyłącznie ludzką. Mylił się: pamięć epizodyczna należy do szeregu umiejętności psychicznych, które niegdyś uważane były za wyłącznie ludzkie, lecz w rzeczywistości posiadają ją również zwierzęta.

Nicky Clayton z Uniwersytetu w Cambridge przeprowadziła serię owocnych eksperymentów na modrowronce kalifornijskiej wykazując, że ptaki te są w stanie zapamiętać miejsce przechowywanego jedzenia a nawet to, które zapasy są najświeższe. Inni naukowcy znaleźli podobne przykłady wśród naczelnych, kolibrów, szczurów a nawet pszczół. Jednak w każdym z tych eksperymentów zastosowano odstęp co najwyżej tygodnia. Dla porównania, Martin — Ordas, Bernsten i Call wykazali, że szympansy i orangutany są w stanie pamiętać co, gdzie i jak nawet po trzech latach.

„Nie znamy ich górnej granicy pamięci" mówi Call. „Możliwe, że przechowują wspomnienia dużo dłużej i planowane są badania mające na celu sprawdzenie tego."

„Nie jestem gotów powiedzieć, że naczelne posiadają pamięć autobiograficzną tak jak my" mówi. Te wspomnienia odgrywają ważną rolę w naszym życiu towarzyskim, bo możemy się nimi nawzajem dzielić, jak to uczyniłem w pierwszym akapicie. Nie wiemy, czy inne zwierzęta robią podobnie. „Powiedziałbym, że udokumentowaliśmy pewne elementy ludzkiej pamięci autobiograficznej obecnej także u naczelnych i możliwe, że również u innych zwierząt" mówi Call.

Apes remember specific events from years ago

Żróło: Martin-Ordas, Berntsen & Call. 2013. Memory for Distant Past Events in Chimpanzees and Orangutans. Current Biology. http://dx.doi.org/10.1016/j.cub.2013.06.017

Apes remember specific events from years ago

Phenomena, 18 lipca 2013r.