Do niedawna stan wiedzy o muzyce prekolumbijskich Majów był znikomy. Wiele glifów, stel czy malowideł nie dawało o tym temacie żadnych informacji — informacje były po prostu niemożliwe do odczytania. Do tego należy dołożyć fakt, iż naukowcy nadmierną uwagę poświęcali danym czysto archeologicznym, kosztem obserwacji współcześnie żyjących potomków Majów, które to obserwacje mogły — a raczej mogą — udzielić odpowiedzi na wiele pytań.

Ten stan rzeczy trwał aż do złamania tak zwanego „kodu Majów". Po tym wydarzeniu nastąpił wielki krok naprzód jeśli chodzi o znajomość tej kultury — także w dziedzinie muzyki. Niestety nie dysponujemy żadnym zapisem dźwięku i nie zanosi się żebyśmy dysponować mieli w przyszłości. Nie wiemy nic konkretnego o melodiach czy rytmach popularnych wśród przedstawicieli tej cywilizacji. Prawdopodobnie wiedza ta była przekazywana ustnie i nigdy nie powstał u Majów żaden rodzaj muzycznej notacji. Dochodzi do tego brutalność hiszpańskiej konkwisty i oddziaływanie chrześcijaństwa, które sprawiło, że tradycje prekolumbijskich Majów w tej dziedzinie umarły całkowicie. Pomimo to, możliwe jest odtworzenie pewnych aspektów tradycji muzycznej tej kultury.

Światło na muzykę Majów rzucają studia ikonograficzne, kroniki spisywane przez Hiszpanów oraz konkretne majańskie zabytki — muszle, żółwie skorupy, wykonywane często ze szlachetnych metali dzwonki, czy flety. Wszystko wskazuje na to, że muzyka u Majów służyła częstokroć celom rytualnym. Znane jest przedstawienie tańczącego władcy z charakterystycznymi dzwonkami przywiązanymi do kostek. Mowa tu o obrzędach religijnych, ale muzykę zapewne wykonywano także podczas okazji niezwiązanych z religią. Łatwo się domyślić także, że oprócz „wysokiej" muzyki służącej celom rytualnym musiała istnieć także „niska", dostępna dla reszty społeczeństwa. Obecnie wiemy, że muzyka była — tak jak społeczeństwo — podzielona na swego rodzaju klasy. Niektóre rodzaje instrumentów były — przykładowo — zarezerwowane wyłącznie dla elity. Rodzaj wykonywanej muzyki i instrument, na jakim grał muzyk stanowił też o jego pozycji społecznej. Odnajdywane podczas badań archeologicznych malowidła przedstawiają sceny dotyczące raczej elity społecznej i bogów — stąd więcej wiemy o tej wyższej, rytualnej formie muzyki.

1. Talerz z przedstawieniem muzyka grającego na trąbie. Metropolitan Museum of Art, New York

Na stanowisku Pacbitun w Belize odkryto pochówek dwóch kobiet należących do zdecydowanie wyższych warstw społeczeństwa. Oprócz ciał w grobie znajdowało się także kilka instrumentów. Wszystko wskazuje na to, że owe instrumenty były użyte podczas ceremonii pogrzebowej a same pochowane kobiety zajmowały się za życia właśnie muzyką. Dowody na to, że Majowie używali instrumentów przy ceremoniach pogrzebowych stanowią także wazy czy stele z przedstawieniami. Używano trąb wykonanych z drewna czy instrumentów perkusyjnych — wielu rodzajów bębnów czy grzechotek.

Nie istnieją żadne znaleziska potwierdzające użycie przez Majów instrumentów strunowych. Jedyne znane przedstawienie Maja grającego na instrumencie strunowym przedstawia w rzeczywistości instrument jak najbardziej perkusyjny. Wcześniej po prostu nastąpiła błędna interpretacja owego przedstawienia, którą wielu przyjęło za prawdopodobną.

Interesującym jest fakt braku instrumentu zwanego marimba na przedstawieniach dawnych Majów. Instrument ten jest dziś wśród nich niezwykle popularny. Przyjęta za prawdziwą hipoteza głosi, że marimba jest ewolucją instrumentu, który wraz z niewolnikami przywędrował do Mezoameryki z Afryki. Tym niemniej — odnaleziono w jednym z pochówków instrument marimbę przypominający, wykonany ze skorupy żółwia. Jest to jednak tylko pojedyncze znalezisko i nie świadczy o powszechności tego typu instrumentów.

Malowidła dowodzą także jednej ważnej rzeczy — muzyką nie zajmowały się wyłącznie pojedyncze osoby. Istnieją dowody, że elity społeczeństwa Majów okresu klasycznego używały i lubowały się w muzyce wykonywanej przez całe zespoły. Grupa muzyczna i instrumenty przez nią używane były symboliczne dla majańskich elit.

Biblografia:

Mark Brill: Music of the Ancient Maya: New Avenues of Research, Texas State University, 2012.

Cameron Hideo Bourg: Ancient Maya music now with sound, Louisiana State University, 2005.