Filozofia » Historia filozofii » Filozofia starożytna
Jońska reakcja [2] Autor tekstu: Michał Piotrowski
Diogenes
swoją definicją
powietrza-zasady dał impuls dla działalności Sokratesa, a dokładniej
zasady
celowości w myśli filozoficznej. Diogenes
wraz z Archelaosem stanowią
obok
sofistów najważniejszy element kształtowania Sokratesa. Dlatego właśnie
odegrali ważną rolę w filozofii. Obok tegoż tandemu pojawili się też
inni
myśliciele, których postulaty przyjęto w kilkanaście wieków później.
Atomiści — Leukippos i Demokryt
Za twórcę teorii
atomistycznej uważa
się Leucypa (Leukipposa), o którym posiadamy bardzo mało informacji.
Nie pomógł
mu również rozgłos, jaki zyskał sobie jego uczeń Demokryt. Reale
opierając się,
na życiu Demokryta i innych podaje, iż narodziny Leukipposa mogły mieć
miejsce w przedziale 480-475. Urodzić miał się w Milecie, skąd wyemigrował do
Elei, a potem do Abdery, gdzie miał założyć szkołę i w roku 440 poznał
Demokryta. Nasz
filozof napisał dwa dzieła: "Wielki porządek" i "O
rozumie". Jednakże
synteza twórczości Demokryta, Leukipposa i być może ich uczniów rozmyła
autorstwo konkretnych tekstów.
Na tym tle można wprowadzić
na scenę kolejnego aktora — Demokryta z Abdery. Urodził się w roku 460, a sporą
część życia poświęcił na dalekie podróże (zwłaszcza w kierunku
wschodnim).
Przywoził z nich wiele doświadczeń i wiedzy, za którą szczerze
podziwiał go
Arystoteles. Doprowadził naukę swego nauczyciela do ostatecznej formy w początkach IV wieku (wiemy, że zmarł kilka lat po Sokratesie).
Swój opis atomizmu oprę
wyłącznie na myśli Demokryta, a to z dwóch powodów. Przede wszystkim
badacze
mają wyraźne problemy z oddzieleniem teorii Leukipposa od jego ucznia.
Przyczyniło się do tego zebranie wszystkich pism atomistycznych w "Corpus",
który był podstawą do nauczania w szkole założonej przez Leukipposa.
Dlatego
też trudno rozróżnić autorstwo konkretnych teorii. Drugim powodem jest
fakt, iż
postać nauczyciela została w znacznej mierze przesłonięta przez jego
ucznia. To
właśnie atomizm w ujęciu Demokryta dominował i był komentowany w starożytności.
Atomiści w koncepcji bytu
odwoływali się do eleatów, a dokładniej do tezy o stałości bytu.
Jednakże
oprócz tworzenia teorii, jak najbardziej próbowali dopasować ją do
empirycznie
stwierdzalnych faktów. Doprowadziło to do stworzenia koncepcji
atomistycznej,
która starała się połączyć skrajne poglądy.
Przede wszystkim wszystkie rzeczy
(ba, cały świat) składają się z atomów, czyli niepodzielnych
cząsteczek. Różnią
się one od siebie pod względem ilościowym (po części nawiązanie do
zarodków
Anaksagorasa), poruszają się, a tym samym w opozycji do elektów — musi
istnieć
próżnia. Gdyby nie istniała próżnia, wówczas atomy nie miałyby miejsca
dla
ruchu. Jak mówi powiedzenie przypisywane Demokrytowi: "Naprawdę
istnieją
tylko atomy i próżnia".
Skonstruowana w ten sposób
teoria przyrody antycypowała szereg następstw. Jednym z nich była
teoria
postrzegania. Demokryt starał się jakoś odpowiedzieć na postulaty
eleatów o względności postrzeganych przedmiotów. Posiłkując się zacytowanym już
powiedzeniem, podzielił wiedzę na dwa typy: wiedzę prawdziwą i ciemną.
Pierwszy
typ odpowiada działalności umysłu (czyli a
priori), a wiedza ciemna to wynik odbierania bodźców ze środowiska
poprzez
nasze zmysły. Dają się one oszukać, dlatego też i wiedza przez nie
zdobywana,
nie może być w pełni pełna i prawdziwa.
Atomistów uznaje się także za
pierwszych deterministów i materialistów sensu stricto. Jedyny
zachowany
fragment z Leukipposa (tzn. nie budzący kontrowersji co do autorstwa)
brzmi
tak: "Nic się nie dzieje bez przyczyny, lecz wszystko z jakiejś
racji i konieczności". Na tym opiera się skupienie uwagi atomistów na
„przyczynowości" zjawisk, a nie na ich celu. Tym samym zaprzeczali,
jakoby
świat był zjawiskiem celowościowym, czy też opiekował się nim jakiś
dobry byt.
Natomiast materializm objawia
się poprzez jasne i ostre utożsamienie duszy z atomami. Oczywiście nie
jest to
wielkie novum — w końcu już wcześniej pojawiały się głosy mówiące, iż
dusza jest
materialna. Jednakże nikt wcześniej nie potrafił się zdobyć na
całkowite
odarcie jej z naleciałości duchowo-mistycznych. Dopiero Demokrytowi
udało się to w pełnej krasie.
Z zachowanych pism Demokryta
można wywieść także ogół jego poglądów etycznych, jednakże zajmę się
nimi przy
omawianiu formowania się myśli etycznej, której kapłanem został
Sokrates. Tym
samym należy przejść do nowej epoki w myśli filozoficznej — filozofii
opartej
tylko i wyłącznie na człowieku.
1 2
« Filozofia starożytna (Publikacja: 23-03-2004 Ostatnia zmiana: 07-02-2005)
Wszelkie prawa zastrzeżone. Prawa autorskie tego tekstu należą do autora i/lub serwisu Racjonalista.pl.
Żadna część tego tekstu nie może być przedrukowywana, reprodukowana ani wykorzystywana w jakiejkolwiek formie,
bez zgody właściciela praw autorskich. Wszelkie naruszenia praw autorskich podlegają sankcjom przewidzianym w
kodeksie karnym i ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych.str. 3338 |