|
Chcesz wiedzieć więcej? Zamów dobrą książkę. Propozycje Racjonalisty: | | |
| |
Złota myśl Racjonalisty: "Pokarmem umysłu jest poznawanie. Żądza nie trwania czy przetrwania, jak mówisz, lecz pędu, postępu, odkrywania nowych prawd, wydobywanie ich z głębin ziemi, z tkanki roślin, z atomów i z bezmiarów gwiazd, z własnych myśli wreszcie. Poznawanie wszechświata, poznawanie siebie i poznawanie swojej roli we wszechświecie. Tu jest źródło wszelkiej wiedzy, tu kryje się motor nauki. I jakże możesz zmusić.. | |
| |
|
|
|
|
Prawo » Prawo wyznaniowe » Orzeczenia, uchwały i glosy
Wprowadzenie religii do szkół: OTK 30I91
Z
orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego
ORZECZENIE Z 30 I 1991, K. 11/90
Trybunał
Konstytucyjny orzeka:
1
Instrukcja Ministra Edukacji Narodowej z 3 VIII 1990 dotycząca powrotu
nauczania religii do szkoły w roku szkolnym 1990/91 oraz Instrukcja Ministra
Edukacji Narodowej z 24 VIII 1990 dot. powrotu nauczania religii do szkoły w roku szkolnym 1990/91, określająca zasady współdziałania z Kościołami i Związkami Wyznaniowymi poza Kościołem Rzymsko-Katolickim nie są niezgodne z art. 2 ustawy z 15 VII 1961 o rozwoju systemu oświaty i wychowania (Dz. U. nr
32, poz.. 160 ze zm.),
2
Instrukcja MEN z 3 VIII 1990 jest zgodna z art. 18 ust. 3 i art. 19 ust. 1
ustawy z dnia 17 V 1989 o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczpospolitej Polskiej (Dz. U. nr 29, poz. 154 ze zm.),
3
Obie wymienione wyżej Instrukcje MEN są zgodne z art. 1, 3 i 67 ust. 2 i art.
82 ust. 2 Konstytucji RP, a także z art. 2 pkt 4 ustawy z dnia 17 V 1989 o gwarancjach wolności sumienia i wyznania (Dz. U. nr 29, poz. 155 ze zm.),
4
Punkty 1. cytowanych Instrukcji MEN są zgodne z art. 2 pkt 5 i art. 10 ust. 1
ustawy z 17 V 1989 o gwarancjach wolności sumienia i wyznania (Dz. U. nr 29,
poz. 155.ze zm.) oraz z art. 1, 3 i B2 ust. 1 Konstytucji RP,
5
Punkt 4 Instrukcji MEN z 3 VIII 1990 r. i pkt 5 Instrukcji MEN z 24 VIII 1990 są — zgodne z art. 10 ust. 2 ustawy z 17 V 1989 o gwarancjach wolności sumienia i wyznania oraz z art. 1 i 3 Konstytucji RP
6
Punkt 4 Instrukcji z 3 VIII 1990 i pkt 7 Instrukcji z 24 VIII 1990 nie są
niezgodne z art. 9 ust. 1 i 2 oraz art. 23 ust: 1 pkt 4 ustawy z 23 I 1982 -
Karta Nauczyciela oraz są zgodne z art. 1 i 3 Konstytucji RP.
Z
uzasadnienia:
(...)
Podstawowy zarzut podniesiony przez RPO dotyczy niezgodności obydwu instrukcji
MEN z art. 2 ustawy z,15 VII 1981 o rozwoju systemu oświaty i wychowania
przewidującym, iż szkoły i inne placówki oświatowo-wychowawcze są
instytucjarrii świeckimi i że całokształt nauczania i wychowania w tych
instytucjach ma charakter świecki. W związku z tym przepisem RPO twierdzi że
instrukcja MEN z 3 VIII 1990 jest niezgodna także z art. 18 i 19 ustawy z 17 V
1989 o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego. RPO podnosi, że art. 19
ust. 1 przytoczonej ustawy w zestawieniu z art. 2 cytowanej ustawy z 1961 r.
wskazuje jednoznacznie, iż zwrot mówiący o tym, że nauczanie religii odbywa
się „w innych pomieszczeniach udostępnionych na ten cel przez osobę
uprawnioną do dysponowania pomieszczeniem" nie może dotyczyć pomieszczeń
szkolnych. Stąd RPO wyprowadza wniosek, że instrukcja zezwalając na
dobrowolne nauczanie religii w szkołach nie tylko wkroczyła w materię ustawową
regulując sprawy, które wymagają normy ustawowej, ale zawiera postanowienia contra
legem. Następstwem takiego stanowiska RPO jest zarzut naruszania art. 1 i 3
Konstytucji RP.
Powyższy
zarzut ma — jak utrzymuje RPO — charakter podstawowy. Pozostałe zarzuty
podniesione zostały „już tylko uzupełniająco". Polegają one na
twierdzeniu, że (...) zaskarżone instrukcje MEN naruszają (...) prawo do
zachowania milczenia w sprawach swojej religii lub przekonań, a także naruszają
zasadę, że obywatele mogą „wychowywać dzieci zgodnie ze swoimi
przekonaniami w sprawach religii" (...) Ponadto RPO sugeruje, że zaskarżone
instrukcje MEN pozostawiają poza swym zakresem religie niechrześcijańskie, co pozbawia te
religie możliwości, jakie stwarzają
obydwie instrukcje. (...)
Minister Edukacji Narodowej stanął na stanowisku, że obecna szkoła świecka
(o której mowa w art. 2 ustawy z 1961 r. o rozwoju systemu oświaty i wychowania)
, to szkoła otwarta na wszystkie poglądy, które nie są szkodliwe społecznie.
Przy takim pojmowaniu świeckości
możliwe jest- zdaniem Ministra Edukacji Narodowej — nauczanie w szkole zarówno religii, jak i teorii materialistycznych.
(...) Minister stwierdza ponadto, że obydwie instrukcje nie zawierają
ograniczeń praw i nie nakładają na obywateli obowiązków, a stwarzają tylko
organizacyjne warunki umożliwiające realizację dobrowolnego korzystania z uprawnień obywatelskich będąc
jedynie aktami kierownictwa wewnętrznego.
Prokurator Generalny przedstawił stanowisko, że zaskarżone instrukcje nie
naruszają ustaw: z 15 VII 1961 o rozwoju systemu oświaty i wychowania oraz z 17 V 1989 o gwarancjach wolności sumienia i wyznania. Zaznaczył jednak, że
niektóre unormowania zawarte w instrukcjach budzą zastrzeżenia co do ich
zgodności z wyżej wymienionymi ustawami. (...)
Na prośbę Trybunału Konstytucyjnego, działając na podstawie art. 4 ust.
1 ustawy z 17 V 1989 o stosunku Państwa
do Kościoła Katolickiego, Komisja Wspólna Przedstawicieli Rządu i Episkopatu w dniu 29 XII 1990 przedstawiła
interpretację art. 18 i 19 cyt. ustawy. (...)
Trybunał
Konstytucyjny po rozpatrzeniu sprawy stwierdza, co następuje: (...)
A.
Podstawowe znaczenie przy rozpatrywaniu wniosków RPO ma rozstrzygnięcie problemu zgodności zaskarżonych instrukcji z art. 2 ustawy z 15 VII
1961 (...) Przepis art. 10 ust. 1 ustawy z 17 V 1989 o gwarancjach wolności sumienia i wyznania oraz przepis art. 2 zd. pierwsze ustawy z 15 VII 1961 nie mogą stanowić
przesłanki dla wniosku, iż na terenie
szkół państwowych nie mogą odbywać się lekcje religii prowadzone przez
przedstawicieli poszczególnych Kościołów i związków wyznaniowych. Skoro
bowiem dobrowolne nauczanie religii, jako wewnętrzna
sprawa Kościołów, prowadzone jest według programów przez te Kościoły
ustalonych i przez katechetów delegowanych przez władze kościelne, a państwowe
programy nauczania nie są nasycone treściami religijnymi — nie można mówić o naruszaniu zasady świeckości szkoły, czy świeckości i neutralności państwa.
Co więcej — to właśnie owa świeckość i neutralność nie tylko nie może być podstawą wprowadzenia obowiązku
nauczania religii w szkołach państwowych, ale także nie może oznaczać zakazu takiego nauczania, jeśli życzą sobie tego
zainteresowani obywatele. Na tym właśnie
polega świeckość i neutralność państwa. Inne rozumienie tych pojęć oznaczałoby nie neutralność, a ingerencję państwa w wolność sumienia i wyznania obywateli. Takie rozumienie świeckości i neutralności wynika m.in. z przesłanek semantycznych oraz z wykładni
systemowej, która we współczesnej
Rzeczpospolitej Polskiej oczywiście różni się od interpretacji świeckości dokonywanej w okresie PRL — zwłaszcza w ujęciu cyt. ustawy z 15 VII
1961. Wreszcie przyjęta przez TK wykładnia
harmonizuje z podobnym rozumieniem pojęć
świeckości, neutralności, czy rozdziału Kościoła od państwa w wielu europejskich państwach demokratycznych. (...)
Art.
4 ust. 1 ustawy z 17 V 1989 o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego
stanowi między innymi, że Komisja Wspólna przedstawicieli Rządu i Konferencji Episkopatu Polski
rozpatruje „sprawy interpretacji niniejszej ustawy i jej wykonywania". Komisja Wspólna interpretuje art. 19 cyt. ustawy dosłownie — to znaczy, że
artykuł ten umożliwia nauczanie religii nie tylko w punktach katechetycznych,
ale również w innych
pomieszczeniach za zgodą dysponenta. (...)
Trybunat
podziela wyżej cytowany pogląd Komisji Wspólnej. (...)
W
tej sytuacji jut tylko uzupełniająco można powołać się na interpretację wynikającą z zasady, że „ustawa późniejsza deroguje ustawę wcześniejszą".
Prowadzi to także do wniosku, że wynikające z ustawy z 18 V 1989 prawo do
nauczania religii w pomieszczeniach podległych MEN nie może doznawać
ograniczeń na podstawie ustawy pochodzącej z 1961 r.
Należy
przeto stwierdzić, że możliwość nauczania religii, o której mowa w instrukcji z 3 VIII 1990 została stworzona ustawą z 17 V 1989 o stosunku Państwa
do Kościoła Katolickiego, a nie dopiero wspomnianą instrukcją MEN.(...)
B.
Pozostałe zarzuty zawarte w obydwu wnioskach RPO, jak wynika z ich
uzasadnienia, nie mają charakteru podstawowego i wskazane zostały — jak to
określił Rzecznik — „już tylko uzupełniająco".
Chodzi
tu o dwa zarzuty: a. sprzeczności obydwu instrukcji MEN (...) z art 4 ustawy z 17 V 1989 o gwarancjach wolności sumienia i wyznania w związku z art. 87 ust.
2 Konstytucji; b. sprzeczności pkt 1 obydwu instrukcji z art. 2 wspomnianej wyżej
ustawy, a przez to naruszenie także art. 82 ust. 1 Konstytucji.
Jeśli
chodzi o pierwszy zarzut, jest on mało zrozumiały tym bardziej, że jest
uzasadniony w sposób utrudniający jego zrozumienie. Obydwie instrukcje nie
tylko nie są sprzeczne z przytoczonymi we wniosku normami, lecz wręcz
przeciwnie — normy te znajdują swoje odzwierciedlenie w treści instrukcji.
Obydwie instrukcje deklarują bowiem prawo obywateli do wychowywania dzieci
zgodnie ze swoimi przekonaniami w sprawach religii, o czym mówi art. 2 pkt 4
ustawy V 1989 o gwarancjach wolności sumienia i wyznania. Instrukcje te
rozpatrywane łącznie gwarantują równe prawa obywateli w zakresie nauczania
religii bez względu na wyznanie, o czym mówi art. 87 ust. 2 Konstytucji RP.
(...)
Zarzut
sprzeczności punktów pierwszych obydwu instrukcji z art. 2 pkt 5 ustawy o gwarancjach wolności sumienia i wyznania, przez co został naruszony art. ust.
1 Konstytucji — oparty jest na domniemaniach. (...) Nieścisłe jest wyjęte z kontekstu instrukcji twierdzenie, iż "instrukcja (pkt 1) przewiduje, że
rodzice (sama młodzież) składają oświadczenie woli co do uczestnictwa w lekcjach religii. Zabrakło w tym twierdzeniu zupełnie podstawowego dla sprawy wyjaśnienia,
że składanie wspomnianych oświadczeń woli jest fakultatywne. (...) Przy nieścisłym
twierdzeniu RPO także nietrafny jest wniosek, jaki z tego twierdzenia Rzecznik
wyciąga, a mianowicie, że naruszony został art. 2 pkt 5 ustawy o gwarancjach
wolności sumienia i wyznania oraz tym samym art. 82 ust. 1 Konstytucji. Dosłowne
odczytywanie treści obydwu instrukcji MEN nie pozwala na postawienie takiego
wniosku. Ustawowego prawa do zachowania milczenia nie można traktować jako
nakazu milczenia, do czego prowadzi interpretacja RPO. (...) Nietrafny jest także
wniosek, jakoby zgłoszenie woli uczestniczenia w lekcjach religii było równoznaczne z deklaracją ujawniającą wyznanie. Możliwe jest przecież posyłanie dziecka
na naukę religii przez osobę niewierzącą i nieposyłanie przez osobę wierzącą.
Ustawowego prawa do zachowania milczenia nie można traktować jak nakazu
milczenia, do czego prowadzi interpretacja RPO.
Reasumując
należy stwierdzić, że zaskarżone instrukcje MEN nie tylko nie naruszają
art. 2 pkt 4 i 5 ustawy o gwarancjach wolności sumienia i wyznania w związku z art. 87 ust. 2 i art. 82 ust. 1 Konstytucji, ale na różne sposoby i w wielu
miejscach treść tych norm akcentują, opierając się także na innych, nie
powoływanych przez RPO, postanowieniach cyt. wyżej ustawy. Przeto także w tym
zakresie nietrafny jest zarzut, iż instrukcje MEN wkraczaj w materię, która dopiero wymaga uregulowania ustawowego. Instrukcje stwarzają natomiast organizacyjne
warunki wypowiedzenia się wszystkich zainteresowanych na temat stworzonych przez ustawę możliwości nauczania religii. Należy także
podkreślić, że możliwości takie wynikaj z przyrodzonych, niezbywalnych praw i wolności człowieka, co znalazło już swój wyraz w prawie międzynarodowym.
(...)
C. (...) Trybunał Konstytucyjny nie dopatrzył się takie naruszenia zasady
oddzielenia Kościoła od państwa
(art. 82 ust. 2 Konstytucji) i zasady świeckości i neutralności państwa oraz związanej z tym zasady niedotowania Kościołów
(art. 10 ust. 1 i 2). Instrukcje MEN nie łamią tych zasad, gdyż na określonych
warunkach udostępniają jedynie pomieszczenia szkół, co zgodne jest — jak już
wykazano — z obydwoma ustawami z 17 V
1989. Trybunał nie znalazł argumentów, które pozwalałyby twierdzić, że powrót dobrowolnego nauczania religii do szkół
polega na jego zintegrowaniu z programami
szkolnymi. Wreszcie — wypłacania wynagrodzenia nauczycielom religii nie można
utożsamiać z dotowaniem lub subwencjonowaniem Kościołów albo innych związków
wyznaniowych, o których mowa w obydwu
omawianych ustawach z 17 V 1989.
D. Trybunał Konstytucyjny rozważając wniosek RPO dotyczący trybu
wydawania kwestionowanych instrukcji MEN uwzględniał także stan prawny, jaki
istniał przed
wydaniem obydwu omówionych ustaw z 17 V 1989 oraz stan faktyczny
przed wydaniem instrukcji w zakresie konstytucyjnych praw obywateli wynikających z art. 82 ust. 1 Konstytucji oraz stan prawny i faktyczny, jaki
ukształtował się po wydaniu cytowanych
ustaw i instrukcji.
Trybunał
Konstytucyjny stwierdził, że istniejący przedtem stan prawny i faktyczny — ukształtowany przez art. 2 ustawy z 15 VII 1961 r. o rozwoju
systemu oświaty i wychowania (zwłaszcza
zdanie drugie) i akty wykonawcze, które — jak słusznie na to zwraca uwagę RPO — w sposób niechlubny i nielegalny wyeliminowały
nauczanie religii ze szkół, w znacznym stopniu ograniczały konstytucyjnie
gwarantowaną wolność
sumienia i wyznania obywateli oraz wypełnianie swoich
funkcji Kościołom i innych związkom wyznaniowym (art. 82 ust. 2 Konstytucji).
(...)
E.
Na marginesie rozstrzygnięcia nie można pominąć faktu, że cytowany art. 2
ustawy z 15 VII 1961 o rozwoju systemu oświaty i wychowania jest niezgodny z ratyfikowanymi przez Polskę aktami prawa
międzynarodowego lub deklaracjami międzynarodowymi.
Domagają się one respektowania przez Państwa Strony niezbywalnych, przyrodzonych każdemu człowiekowi praw naturalnych, w tym także
prawa do swobodnego zapewnienia swym dzieciom wychowania religijnego i moralnego zgodnie z własnymi
przekonaniami. Państwa Strony przyjęty na siebie
obowiązek realizacji tych praw i poszanowania wolności rodziców lub opiekunów prawnych. Jakakolwiek ustawa, która by nakazywała lub zakazywała
nauczania religii w szkołach wbrew woli rodziców, nie odpowiada standardom
prawa międzynarodowego. (...) Państwo nie może więc uchylać się od obowiązku
zapewnienia takiego wychowania religijnego i w takim miejscu, aby odpowiadało
to woli rodziców. Z obowiązku tego
państwo nie jest zwolnione nawet, jeśli na skutek
jego zaniedbań, wychowanie religijne — z braku innych możliwości, zastępczo zaczyna organizować na własnym
terenie instytucja kościelna. Wystarczy tu przytoczyć
najnowszy dokument międzynarodowy, podjęty przed rokiem przy
współudziale Polski, cytowany
wyżej „dokument wiedeński". Na jego podstawie państwo polskie zobowiązało się m.in. „zachęcać do podejmowania w szkołach i innych instytucjach oświatowych
zagadnień dotyczących rozwijania i ochrony praw człowieka i podstawowych
wolności" (pkt 13 f). (...)
Trzech
sędziów TK przedstawiło uzasadnienia ich zdań odrębnych.
Państwo i Prawo, nr 5/91, s.96-99
« Orzeczenia, uchwały i glosy (Publikacja: 22-07-2002 Ostatnia zmiana: 09-08-2003)
Wszelkie prawa zastrzeżone. Prawa autorskie tego tekstu należą do autora i/lub serwisu Racjonalista.pl.
Żadna część tego tekstu nie może być przedrukowywana, reprodukowana ani wykorzystywana w jakiejkolwiek formie,
bez zgody właściciela praw autorskich. Wszelkie naruszenia praw autorskich podlegają sankcjom przewidzianym w
kodeksie karnym i ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych.str. 1343 |
|