Platon bardzo głęboko doświadczył kwestii śmierci. Obeznał się z nią, podczas śmierci swego mistrza Sokratesa. Tak mocno wywarło to na nim wrażenie, że poświęcił jeden z dialogów właśnie duszy, ciału, śmierci i eschatologii. W Fedonie, bo ten dialog mam na myśli, wkłada cały wykład w usta Sokratesa.

Stworzenie człowieka

Stworzenie człowieka w ujęciu platońskim zatacza ciągły krąg. Po śmierci, dusza oddziela się od ciała i idzie do Hadesu, po jakimś określonym, nie przypadkowym, czasie, powraca z Hadesu i wchodzi w inne ciało, ożywiając je. Podobny krąg zataczany jest w świecie roślin i zwierząt. Tak więc, ludzie powstają z umarłych. Są to bardzo znane orfickie przypowieści, które Platon przyjmuje, ale stara się je wyjaśnić epistemologicznie. Uważa, że wszystko powstaje z przeciwieństw, np. przeciwieństwem dobra jest zło, człowiek staje się dobrym ze złego, z powolniejszego staje się szybszy itd. "To nam wystarczy — powiada — że wszystko w ten sposób powstaje: z przeciwieństw zawsze to, co przeciwne" ^{[ 1 ]}, a w innym miejscu Platon mówi "więc, może, z tego, co pomarło, Kebesie, powstaje to, co żyje i ludzie żywi". ^{[ 2 ]} Kebes odpowiada twierdząco.

Reale komentując koncepcję duszy u Platona wyróżnia dwie cechy życia:

1. życie
2. idea życia

To idea życia, jak mówi Reale „wnosi życie do ciała i je podtrzymuje". Zauważa, że "[...] 'istnienie i nieśmiertelność duszy mają sens jedynie wtedy, gdy przyjmuje się istnienie bytu ponadzmysłowego, który Platon nazwał światem idei; to zaś ostatecznie oznacza tyle: dusza jest inteligibilnym, metaempirycznym, niezniszczalnym wymiarem człowieka'. Wraz z Platonem człowiek odkrył, że istnieje w dwu wymiarach". ^{[ 3 ]}

Trzeba koniecznie pamiętać o tym, że gdzie Platon nie potrafił dojść prawdy na drodze empirycznej, sięgał do religii i fantazji.

Funkcja i znaczenie ciała

Ciało dla duszy jest miejscem, które ją ogranicza, jest więzieniem, a jednocześnie jest miejscem w którym dusza pokutuje za winy, których się dopuściła przed „wcieleniem". Skoro ciało więzi duszę, to odłączenie jej od niego, uwolni ją od tego cierpienia. Samo nasuwa się rozwiązanie samobójstwa, które przyśpieszyłoby uwolnienie duszy i sprawiło jej radość. Ale niestety, Platon widzi w takim rozwiązaniu ucieczkę i tchórzostwo. Przez usta Sokratesa odradza takiego rozwiązania i pójścia na łatwiznę "[...] my, ludzie, jesteśmy niejako w więzieniu i nie wolno z niego siebie samego wyzwolić ani uciekać". ^{[ 4 ]} Platon pojmuje człowieka jako „niewolnika", który nie ma prawa sobą dysponować, a tym bardziej kierować własnym życiem i śmiercią. Każdy człowiek jest własnością i utrzymankiem bogów. To oni mają pełną władzę nad nami, jak również nad naszym życiem i śmiercią i to od nich zależy jak długo mamy żyć, a także w jaki sposób i jaką śmiercią umrzeć. Człowiek który popełnia samobójstwo, stawia się na równi z bogami, a jest to zgorszeniem i bezbożnością, która w tamtych czasach była karana śmiercią, takim przykładem może być Sokrates.

Ciało nie tylko jest więzieniem, ale również najbardziej przeszkadza w zdobywaniu mądrości. Doświadczenie empiryczne, w rozumieniu Platona, jest zwodnicze, nieprawdziwe, najmniej wiarygodne i jednocześnie nie dając prawdziwego poznania, zasłania prawdę. Poznanie empiryczne jest poznaniem doksa, a więc subiektywnym i nierzetelnym. Tego typu poznanie dostarczają zmysły, takie jak: wzrok, słuch, a nawet ból, czy rozkosz. Posługiwać się ciałem, to dla Platona, oznacza używanie wzroku, słuchu, albo innych zmysłów, po to, aby coś zbadać. Ciało wprowadza duszę w błąd, jeżeli ona przy jego pomocy chce coś zrozumieć, czy też poznać. "Bo jeśli próbuje oglądać coś z pomocą ciała, widać, że ono ją wtedy w błąd wprowadza". ^{[ 5 ]}

Platon uważa, że do prawdziwego poznania, dochodzi się tylko na drodze samego rozumu, wyłączając całkowicie zmysły, a jest to dla „ucieleśnionej" duszy niemożliwe. Dopóki dusza będzie znajdować się w ciele, nie osiągnie tego, co pragnie.

Źródłem złudnego poznania doksa, jest pożądanie ciała skierowane na coś innego, niż duszy. Wszelkiego rodzaju bunty, wojny, rozruchy, morderstwa itd. mają swoje źródło w ciele, które pała żądzą posiadania, czy też zdobywania. Żadne ciało nie jest od tego wolne, wszyscy jesteśmy niewolnikami ciała.

Paradoksem jest, że to wstrętne ciało, jest potrzebne duszy, po to, aby wypracować sobie czystość duszy, bez niego dusza nie zdobyłaby mądrości, gdy zostanie oddzielona od ciała. Pojawia się w tym momencie pytanie: na czym polega owo oczyszczenie duszy? Platońskie oczyszczenie polega na tym "żeby najwięcej duszę od ciała oddzielać i przyzwyczajać ją do tego, żeby się sama w sobie ze wszystkich zakątków ciała umiała skupić i zbierać, i mieszkać, ile możność i dziś, i potem, w odosobnieniu, w samej sobie; wyzwolona z ciała, niby z kajdan". ^{[ 6 ]} A więc zadaniem człowieka na ziemi, który jest połączony z ciałem i duszą, jest dokładać starań, aby dusza po śmierci, gdy odłączy się od ciała, była czysta, bez domieszki cielesności. Środkiem pomocniczym pomagającym w skupieniu, wchodzeniu w siebie, uciekaniu od cielesności i tego czego chce ciało, jest filozofia i filozofowanie. Tylko filozofowie, którzy zajmują się nią w odpowiedni sposób, nie boją się śmierci, pozostali zaliczają śmierć do wielkich nieszczęść.

Platon podaje praktyczne zalety filozofa:

1. mężny w obliczu śmierci
2. opanowany
3. rozsądny
4. sprawiedliwy
5. gdy przychodzą przyjemności lub obawy, oparty na rozumie

Prawdziwy filozof stara się jak najmniej interesować bogactwem, luksusem, wygodą, a nawet ubiorem czy też pokarmem. Można powiedzieć, że prawdziwy filozof ignoruje wszystko, co skierowane jest na ciało i z nim związane. A całą uwagę, według myśli Platona, skupia na duszy i jej potrzebach.

Platon bardzo ubolewa i jest rozgoryczony, że przez ciało, nie możemy całkowicie oddać się filozofii, a jeśli dzięki niej osiągniemy ten upragniony spokój i moglibyśmy zająć się filozofią, to pojawia się kolejny problem, w poznaniu prawdy przeszkadza nam ciało, ponieważ miesza się i cały czas wtrąca zasłaniając prawdziwą prawdę.

Jedynym rozwiązaniem tych wszystkich problemów jest śmierć i odłączenie duszy od ciała. Czysta dusza odchodzi do świata bezpostaciowego, boskiego, nieśmiertelnego, rozumnego, tylko tam jest naprawdę szczęśliwa, ponieważ wolna będzie od obaw, żądz, nieszczęść i wszystkiego, co ludzkie.

Funkcja i znaczenie duszy

Jak już powiedzieliśmy, że ciało jest więzieniem i dusza przez nie, nie może poznać prawdy, dlatego celem duszy jest wyrwać się od ciała i być samej. Aby to osiągnąć musi jak najlepiej wykorzystać ten czas spędzony w ciele, na ziemi. Podczas tego pobytu dusza wtajemniczy się i uświęci, a po zejściu do Hadesu zamieszka między bogami. Jeżeli źle wykorzysta ten czas pobytu na ziemi i nie uświęci się, po przyjściu do Hadesu, będzie leżała w błocie — jak mówi sam Platon. Kiedy to się stanie, człowiek tego nie wie, zależy to tylko od boga.

Platon daje dowody na nieśmiertelność duszy:

1. odwołuje się do anamnezy, czyli uważa że człowiek nie zdobywa wiedzy, ale jedynie sobie przypomina, a skoro tylko przypomina, to musiał być wcześniej w ciele, aby tę wiedzę zdobyć
2. aby ciało było żywe musi w nie wejść dusza, tak jak gorączka musi wejść w ciało, aby było chore
3. każda rzecz ginie od swoistego zła. Złem duszy jest niesprawiedliwość, skoro to swoiste zło nie przyprawia duszy o śmierć, to wniosek jest taki, że nic nie jest w stanie jej przyprawić o śmierć

Ad. 1. Reale omawiając poszczególne dowody na nieśmiertelność duszy, świadomie pomija pierwszy dowód, ponieważ twierdzi że „sam Platon nie przypisywał mu zbyt wielkiej wartości". Nie zgadzam się z tym zdaniem, ponieważ sięgając do Fedona Platona, można z łatwością zauważyć, jak dużo miejsca poświęca temu dowodowi i tłumaczy fakt anamnezy.

Ad. 2. Dusza poznaje byty boskie, nieśmiertelne i nierozkładalne, aby takie poznanie mogło zaistnieć, byt musi mieć podobną lub taką samą naturę. W innym przypadku dusza nie mogłaby mieć takich zdolności poznawczych. "Tak więc, skoro one (rzeczy) są niezmienne i wieczne, to i dusza 'musi' być niezmienna i wieczna". ^{[ 7 ]} A skoro dusza posiada takie możliwości, to w jej naturze muszą być takie cechy jak: nierozkładalność, czy nieśmiertelność. "Jeżeli tak się rzeczy mają, to czyż nie ciału prędko rozłożyć się wypada, a dusza w ogóle nierozkładalna będzie [..]" ^{[ 8 ]} Temu dowodowi Reale poświęca najwięcej uwagi i dokonuje szczegółowego rozbioru i poddaje drobiazgowej analizie.

Ad. 3. Trzeci dowód na nieśmiertelność duszy wywodzi z tego, że każda dusza posiada w sobie, właściwe zło, np. głupota, niesprawiedliwość, czyli wady. Jak wielkie by nie były, nie niszczą duszy, bo jak widzimy dusza ciągle żyje. Zło ciała, które je niszczy, również nie może zniszczyć duszy. A skoro tak się dzieje, dusza jest niezniszczalna.

Reale opierając się także na Platona Timajosie, podpowiada, że dusza ma swój początek i swego Stworzyciela, jest nim Demiurg, ale nie ma końca, nie podlega śmierci.

Dusza podobna jest do tego co boskie, natomiast ciało podobne jest do tego co śmiertelne. Mimo że widział podobieństwo duszy z czymś boskim, to rozumiał ją materialistycznie, jednak była to najsubtelniejsza materia, przezroczysty człowiek, bardzo lekki i niewidzialny dla oka ludzi żyjących. Wielką radością i dobrym samopoczuciem dla duszy jest, kiedy wchodzi w siebie, w sobie odkrywa wszystko to, co jest czyste, nieśmiertelne i jednakowe. Odkrywa że jest im pokrewna. Jest to stan rozumu. Z kolei niepokoi się, błądzi i cierpi, kiedy jest pociągnięta przez ciało do poznawania i badania wszystkiego za pomocą zmysłów. Dlatego tak się dzieje, ponieważ postrzeżenia tak jak przedmioty do których się odnoszą, są zmienne. Ciało ma służyć i z natury podporządkowuje się duszy, natomiast dusza ma panować i rządzić. "[...] do tego, co boskie i nieśmiertelne, i dla myśli tylko dostępne, i jedną tylko postać mające, i nierozkładalne, i zawsze samo w sobie jednakie, najpodobniejsza jest dusza; a do tego, co ludzkie i śmiertelne, i bezmyślne, i wielopostaciowe, i rozkładalne, i zawsze samo w sobie wielorakie, najpodobniejsze znowu jest ciało". ^{[ 9 ]}

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Dowody nieśmiertelności duszy u Platona Platońska koncepcja idealnego państwa

Zobacz komentarze (1)..

Wyślij mailem..

Wersja do druku    PDF    MS Word