|
Chcesz wiedzieć więcej? Zamów dobrą książkę. Propozycje Racjonalisty: | | |
| |
Złota myśl Racjonalisty: "(...) wolność, równość, braterstwo! Jest to słowo niezmiernej wagi, słowo rewolucyjne i wzniosłe, które zastąpiło dawny tryptyk pokorny, zrezygnowany i żałosny: wiara, nadzieja, miłość... Wolność - wiarą. Ten sam poryw serca, być może ten sam entuzjazm, ale jakże wielka różnica! Z jednej strony człowiek, który podnosi się i powstaje, który jest silny, który szuka; z drugiej świadomość, która.. | |
| |
|
|
|
|
Państwo i polityka » Politologia
Wymiary polityki Autor tekstu: Marek Krakus
Dyskusje
na tematy polityczne niejednokrotnie prowadzą do nieporozumień i sprzeczności.
Często wynikają one z niepełnego opisu rzeczywistości politycznej.
Powszechnie przyjęty jest opis ugrupowań politycznych umieszczający je na
linii lewica-prawica. W takim podziale blisko środka umieszcza się ugrupowania
centrolewicowe i centroprawicowe a na krańcach skrajną lewicę (komunizm) i skrajną prawicę (faszyzm). Przyjmując taki obraz antykomunista będzie
twierdził, że im bardziej na prawo, tym lepiej, a antyfaszysta, że im bardziej
na lewo, tym lepiej. Tymczasem często
daje się obserwować podobne właściwości ugrupowań skrajnych, co może budzić
zdziwienie. Również określanie „Tygodnika Powszechnego" mianem „katolewica"
lub określenie SLD mianem „komunoliberałowie" to są przykłady niewłaściwej
klasyfikacji wynikającej z opisu rzeczywistości politycznej na jednej osi.
Bardziej
dokładny i pozbawiony tych sprzeczności obraz można otrzymać przedstawiając
opis właściwości politycznych w trzech wymiarach, które są od siebie
niezależne. W przedstawionej poniżej propozycji opisu, tradycyjnie pojmowaną
oś lewica-prawica należy rozdzielić na dwie osie: ideologiczną i ekonomiczną.
Do tego należy dodać trzecią oś: liberalizm-autorytaryzm. Każda z tych osi
przedstawia inne właściwości.
Oś
ideologiczna mówi o źródłach wartości. Dla prawicy źródłem wartości
jest religia oraz często kojarzone z nią wartości narodowe. Dla lewicy źródłem
wartości jest humanizm świecki, troska o ludzi słabych, pokrzywdzonych,
wzniesienie się ponad wąsko pojęte interesy narodowe. Właściwości tej osi
można scharakteryzować przedstawiając jej przeciwieństwa w tabeli 1.
Tabela 1. Oś ideologiczna |
lewica |
prawica |
ateizm |
religia |
internacjonalizm |
naród |
swoboda obyczajowa, humanizm |
religijne nakazy moralne |
Oś ekonomiczną charakteryzuje stosunek do mechanizmów rynkowych w gospodarce.
Skrajne cechy to pełna wolność ekonomiczna podmiotów gospodarowania i nieograniczone działanie mechanizmów rynkowych oraz, po drugiej stronie osi,
pełna kontrola państwa nad procesami gospodarczymi i podmiotami gospodarującymi (gospodarka
nakazowo-rozdzielcza), w skrajnym przypadku do eliminacji pieniądza włącznie.
Właściwości tej osi można scharakteryzować przedstawiając jej przeciwieństwa w tabeli 2.
Tabela 2. Oś ekonomiczna |
państwo |
rynek |
gospodarka nakazowa |
regulacja pieniądza |
kartki, przydziały |
pieniądz |
socjalizm, komunizm |
kapitalizm |
Oś
liberalizm-autorytaryzm charakteryzuje stopień wolności jednostek w społeczeństwie.
Dla liberalizmu najważniejszą jest jednostka, jej prawa do wolności
osobistej i wolności przekonań. Dla autorytaryzmu najważniejsza jest wspólnota,
której jednostka ma być podporządkowana, łącznie z podporządkowaniem myśli.
Kraje o przewadze liberalizmu, to demokracje, kraje autorytarne, to monarchie
absolutne, teokracje, komunizm, faszyzm. Właściwości tej osi można
scharakteryzować przedstawiając jej przeciwieństwa w tabeli 3.
Tabela 3. Oś wolność-zniewolenie |
liberalizm |
autorytaryzm |
jednostka |
wspólnota |
wolność |
przynależność |
rozum |
uczucia, emocje |
dialog |
walka |
nauka |
ideologia |
tolerancja |
posłuszeństwo |
ekumenizm |
fundamentalizm |
demokracja |
totalitaryzm |
Powyżej
opisane osie tworzą przestrzeń trójwymiarową, w której poszczególne
ugrupowania polityczne zajmują określone obszary.
Spróbujmy dokonać analizy tak
określonej przestrzeni, pomijając na razie dla uproszczenia oś ekonomiczną.
Mamy wtedy do czynienia z dwuwymiarową płaszczyzną (rys.1).
Na tej płaszczyźnie
są cztery ćwiartki, które można nazwać:
-
lewica autorytarna (totalitarna)
-
lewica liberalna (demokratyczna)
-
prawica liberalna (demokratyczna)
-
prawica autorytarna (totalitarna)
Według
tego opisu można zrozumieć dlaczego komunizm i faszyzm mają wiele cech wspólnych,
gdyż wynikają one nie z podziału lewica-prawica, ale z podziału
liberalizm-autorytaryzm. Ugrupowania autorytarne z powodu przeświadczenia o własnej
nieomylności nie potrafią nawiązywać partnerskiej współpracy z innymi
ugrupowaniami, nawet po tej samej stronie sceny politycznej, gdyż dążą do
podporządkowania partnerów lub zniszczenia tych, którzy nie podzielają całkowicie
ich przekonań. Dotyczy to zarówno lewicy (zniszczenie socjaldemokracji w Rosji
przez bolszewików) jak i prawicy (nazistowski gleichschaltung, zamiary wchłonięcia
całej polskiej prawicy przez PiS). Możliwa jest natomiast współpraca partii z obszaru liberalnego (koalicja SPD i CDU w Niemczech).
Przykłady
głównych ugrupowań politycznych w różnych krajach przedstawiono na rys. 2. Linią przerywaną zaznaczono byłe ugrupowania.
Można
zauważyć występowanie krajów o silnej dominacji liberalizmu (Anglia, USA,
Szwecja), kraje o silnej dominacji autorytaryzmu (Rosja, Arabowie, Chiny) oraz
kraje, w których są lub były reprezentowane wszystkie ćwiartki (Niemcy,
Hiszpania, Włochy, Portugalia). Upodobnienie Partii Demokratycznej i Republikańskiej w USA jest tak duże, że mają one duży wspólny obszar. Są to oczywiście
wykresy przybliżone, nie uwzględniające wszystkich ugrupowań politycznych
istniejących w tych państwach.
Szczególnie bogato przedstawia się według tego opisu
polska scena polityczna (rys.3). Dla przejrzystości opisu nie wyróżniłem
Partii Demokratycznej, gdyż jest to lewe skrzydło Unii Wolności. Można poddać
dyskusji dokładne umiejscowienie poszczególnych ugrupowań i kształt obszarów
(w szczególności, w jakim stopniu rozkładają się one na sąsiadujące ćwiartki)
ale ogólny zarys wydaje mi się prawidłowy.
Poprzez
dołączenie trzeciej osi „ekonomicznej", która „wychodzi" z płaszczyzny
rys.1 prostopadle do pozostałych osi, możemy dopiero
otrzymać pełny obraz przestrzeni politycznej. Jest on skomplikowany i trudny do przedstawienia na płaskiej kartce. Trzeba zauważyć, że można
spotkać zwolenników rynku we wszystkich ćwiartkach opisanej na rys.1 płaszczyzny.
(Konserwatyści i chadecy, socjaldemokraci, obecna KPCh, Pinochet i niegdyś
dyktatorska Korea Południowa). Przeciwni lub niechętni rynkowi są komuniści,
populiści (Wenezuela, Samoobrona), również niektóre partie prawicy
autorytarnej (LPR i częściowo PiS, „społeczna nauka Kościoła"). Partie
liberalne na ogół nie są przeciwne rynkowi. Jednak szwedzki i francuski
system państwa opiekuńczego, stworzony przez socjaldemokratów, sytuuje się
bliżej środka osi ekonomicznej, ale po jego rynkowej stronie.
Przestrzeni politycznej z rys.1
odpowiada przestrzeń opisująca ideologie (rys.4). Prawą stronę zajmują
religie, różniące się między sobą stopniem liberalizmu i autorytaryzmu.
Część
Kościoła katolickiego znajduje się w ćwiartce autorytarnej (integryści,
Radio Maryja) a część w ćwiartce liberalnej (progresiści, „Tygodnik
Powszechny").
Jakkolwiek
większą część protestantów ze względu na protestancki ekumenizm należy
umieścić w ćwiartce liberalnej (Bonhoeffer), to istnieje również obecnie
fundamentalizm protestancki (na południu USA).
Buddyzm
ze swoją tolerancją dla innych wyznań zasługuje na miejsce najbardziej
liberalne.
W zasadzie całe prawosławie oraz islam powinno się umieścić w ćwiartce autorytarnej (wyjątkiem jest Salman Rushdi i nieliczni jemu
podobni). Tym można tłumaczyć podobieństwo rozmieszczenia ugrupowań
politycznych Rosji i państw islamskich (rys.2).
Ideologie
ateistyczne mogą być zarówno liberalne (Wolter, Diderot, Russel, Popper,
Kotarbiński), jak i autorytarne (Marks, Lenin, Mao).
Szczególną
pozycję zajmują agnostycy. Osobiście proponowałbym umieścić ich w obszarze
leżącym częściowo w obu górnych ćwiartkach (np. Leszek Kołakowski w lewej i Stanisław Obirek w prawej, według propozycji M. Agnosiewicza agnostycyzmu
pochodzenia ateistycznego i religijnego).
Z
rys.4 wynika między innymi, że obwinianie filozofów Oświecenia o zbrodnie
Rewolucji Francuskiej jest pozbawione podstaw a protestanci i środowisko „Tygodnika Powszechnego" to wcale nie jest lewicowa strona
chrześcijaństwa. Natomiast rzetelne dyskusje światopoglądowe, szanujące
partnerów, są możliwe pomiędzy ludźmi o poglądach mieszczących się w obu
ćwiartkach liberalnych.
Uzupełnienie
Rozmieszczenie
znaczących polityków na polskiej
scenie politycznej (rys.5) (subiektywna wizja autora).
« Politologia (Publikacja: 09-12-2006 )
Marek Krakus Ur. 1946. Z wykształcenia jest fizykiem, pracującym zawodowo w dziedzinie elektroniki. Zainteresowania: filozofia, nauki społeczne, polityka, muzyka poważna, sport. Liczba tekstów na portalu: 6 Pokaż inne teksty autora Poprzedni tekst autora: Dwa oblicza wiary | Wszelkie prawa zastrzeżone. Prawa autorskie tego tekstu należą do autora i/lub serwisu Racjonalista.pl.
Żadna część tego tekstu nie może być przedrukowywana, reprodukowana ani wykorzystywana w jakiejkolwiek formie,
bez zgody właściciela praw autorskich. Wszelkie naruszenia praw autorskich podlegają sankcjom przewidzianym w
kodeksie karnym i ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych.str. 5149 |
|