|
Chcesz wiedzieć więcej? Zamów dobrą książkę. Propozycje Racjonalisty: | | |
|
|
|
|
Filozofia » Historia filozofii » Filozofia współczesna
Problem osoby w filozofii Mikołaja Bierdiajewa [3] Autor tekstu: Tomasz Pawlik
Podstawą wolności nie może być byt, ponieważ sam istnieje w zobiektywizowanym świecie potrzebującym
uzasadnienia. Dla niego „egzystencja poprzedza i warunkuje byt"
[ 28 ],
egzystencja jest rozumiana jako sposób życia. Bierdiajew nie poprzestaje
jednak na tym poziomie, szuka możliwości uzasadnienia samej wolności. Takie
uzasadnienie odnajduje w pojęciu Ungrund, jakie zapożycza z gnozy
Jakuba Bohmego. Rozumienie tego terminu u nich obu jest zasadniczo różne,
ponieważ „ Bohme pierwotną wolność utożsamia z Bogiem, to w przypadku
koncepcji Bierdiajewa jest ona od Boga niezależna"
[ 29 ]. Wolność znajduje swoje podstawy w nicości, czyli w ungrund, to
wolność irracjonalna. W takim rozumieniu warunkuje ona istnienie dobra i
zła, a z racji tego, że wolność jest od Boga niezależna to „czynów
jakiejkolwiek istoty mającej wolną wolę nie może przewidzieć nawet Bóg,
ponieważ czyny te są absolutnie wolne"
[ 30 ].
W ten sposób, Bierdiajew chroni człowieka przed jakimkolwiek determinizmem,
nawet boskim. Bóg pomaga człowiekowi w tym, aby jego wolna wola skłaniała
się ku dobru, a nie złu.
Reasumując, w tej koncepcji można wyróżnić trzy
wymiary, albo etapy w jakich pojawia się wolność. Pierwszy z nich to wolność
irracjonalna jest rozumiana jako podstawa całej rzeczywistości, to
ungrund nicość. Drugi typ to wolność racjonalna, jest ona spełnieniem
obowiązku moralnego człowieka "wolność jako wewnętrzna siła twórcza
określająca ludzką godność, w wyniku zewnętrznej presji ( autorytet) staje
się źródłem autorytatywnego porządku życia, gdzie wolność Ducha i sumienia
(godności) jest całkowicie niszczona poprzez przymus działania zgodnie z
narzuconą normą (hierarchią wartości)
[ 31 ].
Stanowi ona Logos dla nicości. Ostatni rodzaj — wolność eschatologiczna
wyznacza kierunek działania człowieka w świecie, jest ona przeniknięta
miłością Boga.
Osoba w filozofii rosyjskiego myśliciela, powiązana jest także z
problematyką wspólnoty. Aby uwyraźnić te związki należy najpierw dokonać
rozróżnienia między społeczeństwem czy kolektywem a wspólnotą. Społeczeństwo
traktuje on jako obiektywizację, ono tworzy to, co jest ogólne, tworzy
podobieństwo umożliwia komunikowanie się. W społeczeństwie, narodzie czy też
kolektywie zatraca się osoba, ponieważ „tam gdzie panuje liczba, gdzie jest
część i całość, tam są przedmioty, ale ukryte jest istnienie, czyli duch"
[ 32 ].
W świecie zobiektywizowanym wartości narodu, całej ludzkości, różnią się od
wartości osoby tym, że tylko osoba posiada centrum egzystencjalne i jest w
stanie odczuwać cierpienia i radości. Podobieństwo o jakim mowa w przypadku
społeczeństwa dotyczy zakładania masek, upodabniania się do innych. Grania
roli jaką wyznacza społeczność. Człowiek przekształca się w jakieś inne
„ja", którym nie jest, coraz bardziej staje się samotny w otaczającym go
świecie, zatraca swoją osobowość.
Wspomnianą samotność można przezwyciężyć
we wspólnocie ducha. Z tym wiąże się aspekt komunikowania się. Bierdiajew
wyróżnia dwa rodzaje „ja": głębokie i powierzchowne. To drugie jest już
zracjonalizowane, ucywilizowane, ono zakrywa autentyczną osobę. W tym
przypadku człowiek staje się bezosobowy, jest niewolnikiem rzeczywistości
zobiektywizowanej. Uważa że "zbyt często człowiek jest zwrócony do innych
ludzi, do społeczeństwa i cywilizacji swoim powierzchownym ja, które
jest zdolne do komunikowania się, ale nie do wspólnoty"
[ 33 ]. Natomiast w przypadku ja głębokiego, możliwe staje się osiągnięcie
wspólnoty, przyjaźni, prawdziwej miłości.
We wspólnocie „ja" zwraca się do
innego „ja", innej osoby, w społeczeństwie zaś to „ja" odnosi się do
przedmiotów do „ono". W rzeczywistości zobiektywizowanej nie jest możliwe
zjednoczenie na poziomie poznawczym i emocjonalnym, inne jakie wdziera się w
nasz świat jest jedynie przedmiotem, pogłębiającym nasze poczucie
osamotnienia „samotność osoby wiąże się właśnie z jej odrębnością w świecie
przyrody i społeczeństwa, z przekształceniem osoby w przedmiot"
[ 34 ]
. W przypadku wspólnoty dochodzi do bezinteresownego zjednoczenia się mojego
„ja" z „ja" drugiego człowieka. To ona jest prawdziwą realnością, odmienną
niż
jakikolwiek rodzaj społeczeństwa, które jest jedynie pseudo realnością,
ponieważ to w niej realizuje swoją osobowość. W społeczności zawsze większą
wartość przypisuje się grupie liczbie ludzi, formie bezosobowej, a nie
konkretnej osobie.
Ostatnim problemem z jakim także Bierdiajew wiąże swoją koncepcję osoby dotyczy idei Bogoczłowieka. Jest ona szczególnie ważna w problematyce
osoby, gdyż „idea Bogoczłowieczeństwa oznacza przezwyciężenie
samowystarczalności człowieka w humanizmie i jednocześnie utwierdzenie
aktywności człowieka, jego wyższej godności, boskości w człowieku"
[ 35 ].
Posiadanie przez człowieka zasady duchowej, o jakiej była mowa przy
omawianiu procesu realizacji osoby, znaczy o istnieniu obrazu Boga w
człowieku. Tak samo jak człowiek potrzebuje Boga, tak i Bóg potrzebuje
człowieka. Bierdiajew dochodzi do wniosku, że istota ludzka jest traktowana
przez niego jako, kogoś równego Bogu.
Z idei Bogoczłowieka wynika, że w
człowieku dochodzi do spotkania dwóch natur: ziemskiej i niebiańskiej.
Realizując osobę człowiek dochodzi do Boga, w
osobie występuje element duchowy. Bez tej idei, zdaniem filozofa nie byłoby
możliwe zjednoczenie się człowieka z Bogiem. Dopiero w tej perspektywie
możliwe jest pełne ujęcie problemu osoby, ponieważ odkrycie tego obrazu
Boga w człowieku „oznacza przejście do zupełnie innej świadomości oraz
przezwyciężenie stłamszenia i ucisku"
[ 36 ].
Z
takim rozumieniem Bogoczłowieka nie zgadzał się bliski przyjaciel
Bierdiajewa, Lew Szestow. Odrzucał on tą idee, gdyż dla jego myśli
filozoficznej podstawową inspiracją był stary testament. Szestow pozbawia w
ten sposób człowieka boskiego obrazu jaki w nim jest, dzieje się tak
dlatego, że „ u Bierdiajewa nie ma takiego jak u Szestowa rozdźwięku,
nieprzekraczalnej granicy miedzy rzeczywistością ziemską i niebiańską"
[ 37 ].
Szestow zarzucał Bierdiajewowi, że ten z chrześcijańskiej nauki o Bogu,
stworzył swego rodzaju idealizm etyczny. A także „ wygórowane mniemanie o
ludzkiej swobodzie i nieograniczonych możliwościach człowieka w jego dążeniu
do dobra"
[ 38 ].
Jako zwolennik wszechmocy Boga, nie mógł również zgodzić się na odłączenie
wolności od Boga, na pozbawienie go mocy działania w świecie. Jest to jednak
celowy zabieg Bierdiajewa, gdyż tylko w ten sposób może uchronić człowieka
od problemu determinizmu.
Podsumujmy zatem dotychczasowe rozważania. Najważniejszą kwestią moim
zdaniem, przeprowadzonych rozstrzygnięć jest wyróżnienie osoby ze świata
zobiektywizowanych rzeczy. Filozofia ta, pokazuje jak najwłaściwiej rozumieć
człowieka, jak poznać samego siebie i realizować swoją osobę. Ukazuje,
również zagrożenia jakie dla osoby niesie współczesny świat.
Czytając teksty rosyjskiego filozofa, możemy spojrzeć na człowieka z innej
perspektywy, nie traktując go jako kartezjańskiej rzeczy myślącej,
ale jako osobę. Osobę z którą mogę wejść we wspólnotę, nie zatracając siebie
tak jak ma to miejsce w społeczeństwie, ale odkrywając i realizując swoją
osobę. Filozofia ta nie traktuje człowieka, jedynie jako istotę upadłą,
poniżoną przez Boga, ale jako tę która widząc swoje położenie, poprzez swoją
działalność twórczą, zbliża się do niego. Człowiek nie jest traktowany tu
jako przedmiot, ale właśnie jako osoba, posiadająca centrum egzystencjalne,
potrafiąca się radować i zamartwiać. Myśl filozoficzna Bierdiajewa bliska
jest tej jaką prezentował Kierkegaard, którego „ jednostka to po pierwsze,
konkretny człowiek: jedyny, niepowtarzalny, z własnym imieniem i nazwiskiem,
żyjący w swoim otoczeniu, będący kobietą lub mężczyzną, którego wiek ma
także bardzo ważne znaczenie"
[ 39 ].
Jest to bardzo interesujący sposób podejścia do problemu osoby,
który może być niezwykle pomocny w kwestii rozumienia człowieka w XXI wieku,
ponieważ pędząc w poszukiwaniu pseudo wartości zobiektywizowanego świata ,
zapomina o tym co najważniejsze, na co uwagę zwraca w swojej twórczości
Mikołaj Aleksandrowicz Bierdiajew.
Bibliografia:
-
Mikołaj Łosski: Historia filozofii rosyjskiej. Tłumacz. Henryk
Paprocki. Kęty 2000.
-
Andrzej Ostrowski: Bierdiajew. Egzystencja w perspektywie
eschatologicznej. Lublin 1999.
-
Mikołaj Aleksandrowicz Bierdiajew: Głoszę wolność. Tłumacz. Henryk
Paprocki. Warszawa 1999.
-
Aleksandrowicz Bierdiajew: Niewola i wolność człowieka. Tłumacz.
Henryk Paprocki. Kęty 2003.
-
Mikołaj Aleksandrowicz Bierdiajew: Rozważania o egzystencji. Tłumacz.
Henryk Paprocki. Kęty 2002.
-
Adam Sawicki: Absurd — rozum. Egzystencjalizm w filozofii Lwa Szestowa.
Kraków 2000.
-
Lew Szestow: Kierkegaard i filozofia egzystencjalna. Tłumacz. Henryk
Paprocki. Kęty 2003.
-
Stefan
Szary: Człowiek — podmiot dramatu: antropologiczne aspekty filozofii
dramatu Józefa Tischnera. Kęty 2005.
1 2 3
Przypisy: [ 37 ] Adam
Sawicki: Absurd — rozum. Egzystencjalizm w filozofii Lwa Szestowa.
Kraków 2000. S.159. [ 38 ] Lew
Szestow: Kierkegaard i filozofia egzystencjalna. Kety 2003.S.16. [ 39 ] Stefan Szary: Człowiek — podmiot dramatu:
antropologiczne aspekty filozofii dramatu Józefa Tischnera. Kęty
2005.S.64. « Filozofia współczesna (Publikacja: 19-09-2009 )
Tomasz Pawlik Ur. 1986. Student filozofii na Uniwersytecie Śląskim w Katowicach. Jest członkiem koła naukowego filozofów działającego przy instytucie filozofii. Semestr zimowy na 5 roku spędzi w ramach Erasmusa w Bańskiej Bystrzycy na Słowacji. Mieszka w Sosnowcu. Liczba tekstów na portalu: 4 Pokaż inne teksty autora Najnowszy tekst autora: Gejsza - artystka czy dziwka? | Wszelkie prawa zastrzeżone. Prawa autorskie tego tekstu należą do autora i/lub serwisu Racjonalista.pl.
Żadna część tego tekstu nie może być przedrukowywana, reprodukowana ani wykorzystywana w jakiejkolwiek formie,
bez zgody właściciela praw autorskich. Wszelkie naruszenia praw autorskich podlegają sankcjom przewidzianym w
kodeksie karnym i ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych.str. 6808 |
|