|
Chcesz wiedzieć więcej? Zamów dobrą książkę. Propozycje Racjonalisty: | | |
|
|
|
|
Religie i sekty » Islam
Islam w Rosji [2] Autor tekstu: Radosław S. Czarnecki
Trochę inna sytuacja panuje w sąsiedniej republice — w Baszkirii. Tu skład
etniczno-wyznaniowy jest podobny jak w Tatarstanie: Rosjanie — 36 % (1,7 mln),
Baszkirzy — 30 % (1,5 mln) , Tatarzy — 24 % (1,1 mln), jednak siła islamu w Baszkirii jest wyraźnie mniejsza, zarówno z tytułu liczby Baszkirów jak i ich
znaczenia w historii, polityce, nauce Rosji. Baszkirzy ponadto pozostawali
zawsze (podobnie jak Czeremisi) w cieniu swych kuzynów — Tatarów. Idą zawsze
jakby krok za nimi, mimo że częściej używają tatarskiego (jako języka
narodowego) niż ojczystego — baszkirskiego. Sporo Baszkirów przyjmując w przeszłości prawosławie związało się z tradycją kultury rosyjskiej.
Zupełnie diametralnie inna sytuacja panuje w południowym, autochtonicznym
rejonie występowania islamu w Rosji — na północnym Kaukazie i jego przedpolach. Tu
dodatkowo na zderzenie interesów prawosławia (oraz państwa rosyjskiego i tej
tradycji) z islamem zawsze nakładały się różnice narodowościowe, językowe,
kulturowe, klanowo-plemienne
[ 10 ]
(sprzyjały temu niedostępność górskich terenów i podział regionu na poszczególne
doliny, co prowadzi wszędzie do izolacji) czy nawet sprzeczności między
poszczególnymi odłamami islamu. Na Kaukazie szyizm — z racji bliskości Iranu -
miał zawsze o wiele większe poparcie niż nad środkową Wołgą. Ponadto różnorodne
mistyczne bractwa sufickie — zwłaszcza al-kadirija (choć wspomniana
wcześniej naqszbandija, a także inna, odrodzeniowo-fundamentalistyczna
szkoła suficka wywodząca się z XIX-wiecznego Egiptu — salafija, są
tu szerokorozpowszechnione) — miały tutaj zawsze sporo do powiedzenia i wywierały przez to wpływ na charakter miejscowej wiary muzułmańskiej.
Poza tym występują jeszcze wyraźne różnice między wschodem, a zachodem
regionu; wschód (zwłaszcza górska część Czeczenii, Inguszetia i Dagestan) jest
silnie zislamizowany, wyraźniejsze są tu wpływy profetycznych bractw sufickich;
na zachodzie (Kabardyno-Bałkaria, Karaczajo-Czerkiesja czy Adygea) islam jest
mniej ortodoksyjny, mało purytański, bardziej synkretyczny
[ 11 ] — wyraźnie dają się odczuć wpływy prawosławia, a nawet przed monoteistycznych,
animistycznych wierzeń: święte drzewa, gaje, źródła, obecność duchów czy demonów w ludowych wierzeniach itp. Osetyjczycy z kolei zamieszkujący północną Osetię -
Alanię wyznają w 98 % prawosławie.
Sytuację na Kaukazie limituje historia wojen w Czeczenii — w historii i współcześnie. Pacyfikacja tej republiki przez wojska rosyjskie doprowadziła do w miarę ustabilizowanej sytuacji na przedpolu Kaukazu
[ 12 ] — w górskich rejonach Czeczeńskiej Republiki „Iczkerii" i Inguszetii oraz w Dagestanie nadal trwa partyzancka wojna, choć jej charakter jest obecnie
diametralnie inny niźli podczas pierwszego starcia Rosji z Czeczenami (1994-96).
Po ogłoszeniu 31.10.2007 przez dowódcę czeczeńskich partyzantów i aktualnego
prezydenta „Iczkerii" D.Umarowa powstania „emiratu Kaukazu Północnego" (w skład
którego ma wchodzić Czeczenia — nie jako samodzielny byt, o co toczono m.in. dwie
wojny na przełomie XX i XXI w. lecz też i inne republiki kaukaskie — m.in.
prawosławna północna. Osetia) walki na tym obszarze można traktować jako kolejny
konflikt cywilizacyjny. Zresztą cała historia ostatniego 20-lecia to pasmo z jednej strony radykalizowania się ruchu niepodległościowego Czeczenów (i
rozłamów w tym ruchu, przechodzenia sporej części dotychczasowych zwolenników
absolutnej niepodległości na pozycje współpracy z Moskwą w ramach szerokiej
autonomii — ze względu także na islamizację i wzrastający fundamentalizm
religijny nieprzejednanej partyzantki), a z drugiej — coraz wyraźniejsza i jednoznaczna internacjonalizacja
[ 13 ]
ruchu niepodległościowego (o czym świadczy wspomniane wcześniej powstanie
emiratu Kaukazu Północnego.) oparta już nie tylko o „pobratymców" z Dagestanu czy
Inguszetii, ale udział i wpływy międzynarodowego islamizmu czy saudyjskiego wahhabizmu
[ 14 ]. Wraz z tymi tendencjami dochodzić musiało do
współdziałania ruchu partyzanckiego na Kaukazie z islamską międzynarodówką
terrorystyczną, zasilaniem finansami, bronią, ochotnikami itp. Problem
niepodległości Czeczenii zszedł tym samym na drugi plan — na pierwsze miejsce
wysunęły się zagadnienia ideologiczno-religijne (szarijat, organizacja
społeczeństwa wg zasad ortodoksji, pogarda dla demokracji i wolności osobistych
itp.), walka z kulturą „białego człowieka", skoncentrowanie konfliktu na wojnie
islamu z chrześcijaństwem etc.
Tu stanowisko Moskwy, od lat próbującej przedstawić rebelię na Kaukazie
jako fragment "zderzenia cywilizacji', osiągnęło swój cel. Ta wojna jest
postrzegana (i traktowana dziś przez Zachód) jako część światowej walki z opresyjnym i terrorystycznym odłamem islamu. Ofensywa
dyplomatyczno-propagandowa w świecie muzułmańskim ze strony rosyjskiej
dyplomacji jest równoległym działaniem, umacniającym pozycję Moskwy wśród krajów
islamskich (a osłabiającym pozycję kaukaskich rebeliantów, postrzeganych jako
niebezpiecznych ekstremistów).
Struktura narodowościowo-językowa na tym obszarze nie sprzyja także
jakiejkolwiek konsolidacji. Mozaika ludów, klanów-plemion, wyznań, odłamów i sekt islamistycznych dodatkowo zaciemniają obraz. Poszczególne wspólnoty
ilościowo są niewielkie — np. Czerkiesi to jedynie ponad 100 tys., Adygejczycy — ok. 100 tys., Ingusze — 0,5 mln, Bałkarzy — 85 tys.: Kabardyjczycy — dzielący
się wg wyznania (większość wyznaje sunnicki islam, ale tzw. Kabradyjczycy „mozdokscy" — prawosławie) to ok. 400 tys., Czeczeni — 600 tys. (w skali całej Federacji ich
liczba waha się ok. 1,1 mln)
[ 15 ].
Osetyńcy zamieszkujący północną Osetię (potomkowie sarmackich Alanów) to jedynie 0,5 mln.
Prawdziwą szachownicę ludów, wyznań, języków i tradycji stanowi Dagestan.
Tu występuje prawie 40 narodowości, kilkanaście odrębnych języków i wyznań.
Bardzo silne wpływy posiada szyizm — zwłaszcza wśród Azerów na południu
republiki (przy granicy z Azerbejdżanem). Z racji roli szyizmu na tym terenie
spore znaczenie odgrywają bractwa szyicko-suffickie (sam sufizm — mistyczna
odmiana islamu — praktykowany jest powszechnie na pograniczu
czeczeńsko-dagestańskim i ma znaczenie nie w przestrzeni narodowej czy
językowej, ale jako tożsamość klanu, bractwa, wielopokoleniowej rodziny). Szyizm
jest rewolucyjną i buntowniczą odmianą religii Proroka (w odróżnieniu od
tradycjonalistycznego i konserwatywnego sunnizmu), skąd bardzo bliska droga do
sufizmu i bractw derwiszów — niezwykle podatnych na wszelkie irredenty,
powstania i bunty. Ludy Dagestanu walkę i przemoc niemalże „niosą we krwi" (i w tradycjach religijnych tego regionu). Najliczniejsi są tu Awarowie (ok. 0,6
mln), pozostałe narody i grupy etniczne ilościowo nie przekraczają 100 tys:
Dagijczycy, Lalowie, Cachurzy i inni (to tzw. narody kaukaskie) czy Nogajowie,
Azerowie, Kumycy (ludy tureckiego pochodzenia, w sumie ok. 0,35 mln) itd.
Radykałowie islamscy zyskali tu także poważną bazę społeczno-kulturową dla
swojej działalności.
Inne problemy — wspomniane zapóźnienie cywilizacyjne, bieda, społeczne
stosunki (klanowo-plemienne), mentalność bliższa Bliskiemu Wschodowi niźli
Europie — schodzą w świetle zbrojnego konfliktu na Kaukazie na dalszy plan, choć
są nie mniej ważkimi i istotnymi. Zwłaszcza gdy obie strony nie mają pomysłu na
jego polubowne rozwiązanie. Ten konflikt oraz wspomniane rozdrobnienie narodowo-religijno-kulturowe delimitować muszą przez wiele lat sytuację na tym
terenie. Islam na Kaukazie nie będzie jednak przez najbliższe dekady — mimo
spektakularnych i medialnych wydarzeń — decydującym czynnikiem kształtującym
znaczenie tego wyznania w Rosji. Jego podstawowe znaczenie (a także w przyszłość — może i całej Federacji Rosyjskiej) i rola spoczywają nad Wołgą, w islamie
tatarskim.
1 2 3 Dalej..
Przypisy: [ 10 ] Jak podaje S.Huntington Zderzenia cywilizacji, Warszawa 1998, s. 259) u Czeczenów i innych ludów
północnego Kaukazu było zawsze około setki tzw. klanów „górskich" i 70 klanów
„nizinnych". Kontrolowały one życie społeczne, gospodarcze i kulturowe nawet w czasach ZSRR. I to do takiego stopnia, iż mówiło się o „czeczeńskiej gospodarce
klanowej" w odróżnieniu od radzieckiej — planowej. [ 11 ] Synkretyzm — połączenie
elementów różnych wierzeń, często ze sobą sprzecznych, w jedną całość w czasie
praktycznego realizowania religii (liturgia, ryty, obrzędowość itp.) [ 12 ] W
Groznym, stolicy Czeczenii, otwarto w 2008 r. największy meczet w Europie (poza
Istambułem) im. Ahmeda Kadyrowa — byłego prorosyjkskiego Prezydenta Czeczenii,
byłego Wilekiego Muftiego Czeczenów, zabitego w zamachu bombowym, ojca obecnego prezydenta
tej republiki Ramzena Kadyrowa — na 10 000 wiernych, o powierzchni 14 ha i czterech
62-metrowych minaretach. R.Kadyrow odbył hadżdż do Mekki, gdzie
podejmowany był przez dostojników Arabii Saudyjskiej i duchowieństwo Wielkiego
Meczetu — Masdżid al-Haram, dopuszczono go też do rytualnej ablucji, co jest
wyróżnieniem dla pobożnego muzułmanina. Był to wielce symboliczny gest -
strażnicy świętych miejsc islamu dowartościowują Kadyrowa, odcinając się tym
samym od czeczeńskiej irredenty. Ponadto urząd Prezydenta Czeczenii sponsoruje
także liczne wyjazdy Czeczenów na pielgrzymkę do Mekki. Moskwa nie skąpi
funduszy dla przychylnych jej Czeczenów i muzułmanów z tego rejonu. [ 13 ] Niektórzy zabici w Czeczenii przez rosyjski SPECNAZ (lub wojsko) podczas II wojny czeczeńskiej
dowódcy partyzantów oraz ich kraj pochodzenia: Abu Omar al Sejf
(Arabia Saudyjska), Amir Jabur (Arabia Saudyjska), czarnoskóry Abu Yaser
(Sudan), Muhemet (ZEA), Abu Zarr (Turcja), Omar al-Chattab (Jordania), Abu Hafsa
(Jordania). [ 14 ] Purytański,
ściśle monoteistyczny odłam sunnizmu, którego założycielem był Ibn Abd al-Wahhab
(1703-1792). Głosi, że czystym źródłem religii jest Koran i hadisy.
Wahhabizm odrzuca wszelkie poboczne kulty (marabutów, pirów, sufich bądź
imamów), ceremonie, celebracje i obrzędy przy mauzoleach lub grobach. To
zdecydowana opozycja wobec propozycji szyizmu i sufizmu, mistycyzmu i okultyzmu,
astrologii i zabobonu. Przywraca rolę dżihadu (święta wojna w imię
Proroka) i instytucji szahidów (mudżahedini oddający życie w walce za
zasady islamu), surowym i drastycznym karom (nawet — śmierci) podlegają wszelkie
rodzaje rozrywek: taniec, alkohol, handel i konsumpcja używek, seks
pozamałżeński, inna orientacja seksualna itd. Wahhabizm literalnie traktuje
zasady przekazywane przez Świętą Księgę Islamu, odrzuca wszystkie szkoły prawne
sunnizmu, uznając wyłącznie za prawo szarijatu tekst Koranu. Jest
doktryną państwową w Arabii Saudyjskiej (strażnik miejsc świętych islamu — Mekka i Medyna). [ 15 ] Jak podają oficjalne źródła
większość uchodźców czeczeńskich, pozostających w wyniku wojen na terenach
sąsiednich republik federacyjnych powróciła już do Czeczenii. « Islam (Publikacja: 04-01-2010 )
Radosław S. CzarneckiDoktor religioznawstwa. Publikował m.in. w "Przeglądzie Religioznawczym", "Res Humanie", "Dziś", ma na koncie ponad 130 publikacji. Wykształcenie - przyroda/geografia, filozofia/religioznawstwo, studium podyplomowe z etyki i religioznawstwa. Wieloletni członek Polskiego Towarzystwa Religioznawczego. Mieszka we Wrocławiu. Liczba tekstów na portalu: 129 Pokaż inne teksty autora Najnowszy tekst autora: Return Pana Boga | Wszelkie prawa zastrzeżone. Prawa autorskie tego tekstu należą do autora i/lub serwisu Racjonalista.pl.
Żadna część tego tekstu nie może być przedrukowywana, reprodukowana ani wykorzystywana w jakiejkolwiek formie,
bez zgody właściciela praw autorskich. Wszelkie naruszenia praw autorskich podlegają sankcjom przewidzianym w
kodeksie karnym i ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych.str. 7061 |
|