Brak niechęci do obcych w religiach protestanckich, będących pod wpływem języka racjonalnego, oraz wynikająca stąd tolerancja wobec ludzi o innych poglądach, spowodował powstanie ekumenizmu protestanckiego. Te wyznania nie zwalczają się nawzajem. Nie występuje w nich również nienawiść do religii żydowskiej, oraz innych religii. Natomiast w religii katolickiej, będącej pod wpływem języka emocjonalnego niechęć do obcych bardzo utrudnia ekumenizm, pomimo deklarowanych intencji.

Dla ścisłości trzeba zauważyć, że obecnie w religii katolickiej istnieją dwa nurty. Jeden, tradycyjny, funkcjonuje w języku uczuciowym, emocjonalnym, kładącym nacisk na stronę obrzędową religii, konserwatywny i wrogi wobec reszty świata. W Polsce jest to środowisko związane z Radiem Maryja, we Francji z biskupem Lefebvre. Drugi nurt, to katolicyzm otwarty. Ten nurt był motorem przemian religii katolickiej na drugim Soborze Watykańskim. W Polsce jest on reprezentowany przez środowisko związane z „Tygodnikiem Powszechnym". Biorąc pod uwagę to, że oba nurty posługują się różnymi językami: emocjonalnym i racjonalnym, porozumienie pomiędzy nimi jest w zasadzie niemożliwe.

O tym, że religię katolicką cechuje dominacja uczuciowego stylu myślenia świadczy większa aktywność kobiet, które jak powiedzieliśmy wcześniej, bywają bardziej otwarte na myślenie uczuciowe. Świadczą o tym również pewne cechy religii, które mają wytłumaczenie we właściwościach myślenia uczuciowego.

Dla osób otwartych uczuciowo ważniejsza jest strona obrzędowa i uczuciowa religii. Natomiast mężczyźni, z racji na częściej spotykany stan zamknięcia na uczucia, na ogół przywiązują większą wagę do strony dogmatycznej i etycznej religii, niż do jej strony obrzędowej.

Ponieważ dla psychiki uczuciowej, typowej dla kobiet, ważną potrzebą jest uczucie bliskości do drugiej osoby, to powoduje, że odczuwanie obecności drugiej osoby ma w języku kobiecym specyficzny wymiar. Oprócz realnej obecności osoby uczucie bliskości jest odczuwane poprzez rzeczy należące do niej pochodzące od niej lub w jakiś sposób z nią związane. Dotyczy to np. rzeczy osobistych, jak ubrania, przybory toaletowe, zdjęcia, listy itp. W kobiecym odczuciu bliskości w każdej takiej rzeczy jest w jakiś sposób obecna część bliskiej osoby. Za pomocą tych rzeczy może następować częściowa kompensata przykrego uczucia tęsknoty wywołanej brakiem obecności osoby bliskiej. Taki charakter posiada również grób zmarłej, bliskiej osoby. Nasuwa się w związku z tym przypuszczenie, że kult zmarłych, uczuciowe przywiązanie do grobu bliskiej osoby, jest prawdopodobnie przykładem obecności języka kobiecego w religii. Idąc dalej można postawić hipotezę, że również inne obrzędy religijne funkcjonują w języku kobiecym. Dotyczy to zwłaszcza kultu przedmiotów świętych, jak obrazy, różańce, woda święcona, czy sama świątynia. Odczuwanie obecności Boga w takich rzeczach ma charakter odczuwania bliskości w języku kobiecym. Natomiast w racjonalnym języku męskim byty duchowe nie mają wyróżnionego miejsca w przestrzeni fizycznej, istnieją poza fizyczną przestrzenią i czasem.

Z językiem powiązane są sposoby wyobrażania Boga. Dla racjonalnych mężczyzn jest to uczuciowo obojętny Stwórca, surowy Prawodawca nieznający uczucia litości, dla deistów nawet nie interesujący się światem po stworzeniu. Taki obraz Boga jest psychologicznie nie do przyjęcia dla kobiet. Stąd pierwszoplanowa postać Matki Boskiej z którą łączy kobiety uczucie bliskości takie samo, które tworzy kobiecy krąg bliskości wokół matki z dzieckiem, współodczuwający uczucie macierzyństwa. Również wyobrażenie Jezusa ma w języku kobiecym specyficzny wymiar. Opisy kontaktów duchowych św. Teresy z Avila z Jezusem przypominają opisy uczucia bliskości mające charakter miłości platonicznej kobiety do mężczyzny (Joachim Badeni, Jan Andrzej Kłoczowski, „Boskie oko" str. 316-317, zob. też: św. Brygida Szwedka — Małżonka Chrystusowa). Warto zauważyć, że preferowane przez kobiety portrety Jezusa przedstawiają przeważnie bardzo przystojnego i uduchowionego mężczyznę. Tego rodzaju bliskość mężczyzny do osoby Jezusa jest psychologicznie nie do przyjęcia, bo miałaby skojarzenia z homoseksualizmem.

W odróżnieniu od religii katolickiej w protestantyzmie nie występuje kult Matki Boskiej i Świętych, brak kultu świętych przedmiotów, typowy dla języka kobiecego. Próby odrodzenia języka uczuciowego w religiach protestanckich w postaci odłamów pietystycznych miały marginalny charakter.

Również religia prawosławna ma charakter uczuciowy. Jej obrzędowość jest jeszcze bardziej dominująca niż w religii katolickiej, z kultem ikony jako miejsca przebywania Boga i jeszcze większym odczuwaniem bliskości tworzącym krąg bliskości religijno-narodowy.

Do religii funkcjonujących w języku uczuciowym należy zaliczyć również islam. Pomimo tego, że dominują w niej mężczyźni, ich emocjonalny charakter, wrogość do obcych, uczuciowy i obrzędowy, a nie rozumowy stosunek do religii wskazuje na dominującą rolę psychiki emocjonalnej w tej religii. Przykładem tego może być wrogość islamskich imamów do Salmana Rushdiego, który w książce „Szatańskie wersety" krytykował wady religii islamskiej. Również nawoływania do „dżihadu", jako świętej wojny z niewiernymi, ma u podstawy nienawiść do obcych charakterystyczną dla języka emocjonalnego, który dzieli ludzi na „swoich" i „obcych" a nie dobrych i złych.

Zupełnie inny charakter mają religie Dalekiego Wschodu, taoizm i buddyzm czy konfucjanizm. Nie mają one charakteru wojowniczego, są tolerancyjne dla innych wyznań, skupiają się na odrodzeniu duchowym własnej osoby, a nie na nawracaniu innych. Nie występuje w nich postać osobowego Boga, bo nie jest potrzebne religijne uczucie bliskości do osoby, pożądane w religii o charakterze „kobiecym". Te cechy wskazują na „męski" charakter tych religii.

Opisane powyżej różnice w podejściu ludzi do religii wskazują na to, że w trakcie przeżywania uczuć religijnych oraz przeżyć mistycznych aktywne są inne części mózgu niż w przypadku rozważań teologicznych (patrz: neuroteologia).

Emocjonalny i racjonalny typy myślenia funkcjonują również w ruchach politycznych. Reakcją na dominującą rolę w Europie kościoła katolickiego, ale także kościołów protestanckich, było pojawienie się ruchów lewicowych. Początkowo były one związane ze środowiskami intelektualnymi Anglii, Francji i Niemiec. Miały one charakter liberalny, otwarty na nowe poglądy, a więc racjonalny. Przeciwstawiały się one konserwatywnym poglądom związanym z religiami. Dało to impuls do rozwoju wiedzy, czego przykładem był Darwin w Anglii i filozofowie Oświecenia we Francji i Niemczech. Jednak dążenie tych ruchów do uzyskania władzy zmieniło ich charakter. W wyniku Rewolucji Francuskiej w ruchach lewicowych doszło do dominacji odłamów politycznych o charakterze emocjonalnym, ze wszystkimi wadami charakteryzującymi zamknięte kręgi emocjonalne. Wyrazem tego była walka z ludźmi o odmiennych poglądach za pomocą gilotyny, a nie dyskusji oraz przyznawanie sobie prawa do nieomylności. Podobny charakter miało wyłonienie się z idei socjalistycznych, początkowo otwartych na inne poglądy, komunizmu, który cechuje doktrynalność i przeświadczenie o nieomylności, oraz walka z resztą świata, również z innymi odłamami ruchów socjalistycznych i liberalnych. Dążenie do uniformizacji poglądów wewnątrz ruchów komunistycznych i emocjonalne zagrzewanie swoich członków do „walki klasowej", łącznie z fizyczną likwidacją ludzi inaczej myślących, świadczy o dominacji myślenia emocjonalnego w komunizmie. Również faszyzm i inne totalitaryzmy są przejawem myślenia emocjonalnego w polityce. Także wszelkie populizmy opierają swoje istnienie na ludziach myślących emocjonalnie czego przykładem jest Samoobrona i Liga Polskich Rodzin.

Przejawem myślenia racjonalnego w polityce jest ustrój demokracji liberalnej który ukształtował się w Europie Zachodniej i w Ameryce Północnej. Podstawą tego ustroju jest prawo ludzi o odmiennych przekonaniach do głoszenia swoich poglądów i uczestniczenia w życiu politycznym. Jednak nawet w państwach o ustroju demokratycznym można zaobserwować negatywne wpływy myślenia emocjonalnego. Pierwotnie demokracja ukształtowała się w Anglii i miała zasięg ograniczony do elit politycznych i intelektualnych, w których wychowanie kładło nacisk na umiejętność opanowania emocji i uczuć. Dodatkowym czynnikiem wzmagającym przewagę myślenia racjonalnego było ograniczenie prawa wyborczego do mężczyzn.

Chcę w tym miejscu uspokoić feministki. Panie posiadające poglądy feministyczne charakteryzują się często myśleniem otwartym na nowe poglądy i nieulegającym stereotypom. Jest to więc styl myślenia racjonalny, charakterystyczny raczej dla mężczyzn. Dlatego też niepotrzebnie stajecie w obronie wszystkich kobiet, gdyż u dużej części z nich silnym motywem wszelkich decyzji, również politycznych, są sentymenty i resentymenty, oraz emocjonalna przynależność do swego „kręgu bliskości". W polityce może to być krąg zarówno prawicowy jak i lewicowy.

Postępujące rozszerzanie prawa wyborczego przynosiło większą sprawiedliwość społeczną, ale równocześnie zwiększało w wyborach znaczenie środowisk o emocjonalnym stylu myślenia. Stąd wzięły się duże wpływy czynników nacjonalistycznych i populistycznych. Przykładem tego może być poparcie społeczeństwa niemieckiego udzielone Hitlerowi, a także duże wpływy partii komunistycznych w niektórych krajach Europy Zachodniej.

Obecnie również możemy obserwować zagrożenia demokracji przez dominację czynnika emocjonalnego. Dotyczy to zwłaszcza krajów południowych, islamskich, bałkańskich. Ale również w Europie wciąż powracają do głosu czynniki nacjonalistyczne i populistyczne, a w kraju szczycącym się demokracją jakimi są Stany Zjednoczone sztaby wyborcze obu partii przywiązują coraz większą wagę do emocjonalnego wizerunku kandydatów na prezydenta. Jest to dylemat trudny do rozwiązania: jak pogodzić sprawiedliwość społeczną wynikającą z powszechnych wyborów a jednocześnie uniknąć zagrożeń demokracji związanych ze zwiększeniem wpływów myślenia emocjonalnego.

Dla równowagi trzeba zauważyć, że w pewnych przypadkach istnieje pozytywna strona emocjonalnego myślenia. Zdarzają się w historii narodów momenty, gdy naród się budzi z marazmu i beznadziei po latach tkwienia w ustrojach totalitarnych i autorytarnych. Rodzi się wtedy bardzo silna więź emocjonalna spajająca ludzi dobrej woli i na chwilę ludzie zapominają o podziałach i jednoczą się we wspólnej sprawie dążenia do wolności, sprawiedliwości i godności. Jednoczy ich wspólny wróg, komunizm, faszyzm, dyktator. Znane są takie przypadki w najnowszej historii. Rok 1956 w Polsce i na Węgrzech, rok 1968 w Czechosłowacji, rok 1980 „Solidarność" w Polsce, rozpad bloku komunistycznego w latach 1989 do 1992, rok 2004 Ukraina....

Ale po chwilowym zrywie i entuzjazmie rewolucji wraca codzienna, szara rzeczywistość. Powracają stare podziały i do głosu dochodzą negatywne strony myślenia emocjonalnego. I wtedy trzeba odłożyć na bok emocje i resentymenty związane z przynależnością do różnych kręgów bliskości, i dopuścić do głosu myślenie racjonalne oparte na logice i przyznające innym prawo do posiadania odmiennych poglądów.

Zobacz także te strony: Przemoc i religia

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Ludzkie próby zrozumienia świata – początki Metoda poznawcza racjonalizmu

Dodaj komentarz do strony..   Zobacz komentarze (7)..

Wyślij mailem..

Wersja do druku    PDF    MS Word