Wyodrębnienie w ustawie budżetowej omawianej rezerwy celowej narusza zasadę równouprawnienia kościołów i innych związków wyznaniowych, wyrażoną w art. 25 ust. 1 Konstytucji. Jest bowiem nadzwyczajnym uprzywilejowaniem Kościoła katolickiego, polegającym na stworzeniu dla tego związku wyznaniowego możliwości wsparcia finansowego budowy jednej z jego sztandarowych świątyń.

Trybunał Konstytucyjny w orzeczeniu z 5 maja 1998 r. (sygn. K 35/97) stwierdził m.in., że z punktu widzenia konstytucyjnej zasady równouprawnienia kościołów i związków wyznaniowych jest istotne, aby sfera uprawnień przysługujących poszczególnym kościołom i związkom wyznaniowym była poddana jednolitej regulacji. Tymczasem decyzja ustawodawcy w 2007 r. o utworzeniu wspomnianej rezerwy celowej ma w istocie charakter nadzwyczajny, uznaniowy zarazem, oparty na wartościującej ocenie związków poszczególnych wyznań z kulturą i świadomością narodową. Żadne inne związki wyznaniowe w Polsce nie otrzymują gwarancji wsparcia finansowego w takim wymiarze i na tak korzystnych warunkach jak Kościół większościowy. Ustawa budżetowa na rok 2007 nie zabezpiecza dofinansowania realizacji inwestycji sakralnych w zakresie wznoszenia nowych świątyń, dla jakiegokolwiek innego wyznania, z wyjątkiem Kościoła Katolickiego. Nie tworzy w tym celu rezerw celowych. A przecież nie tylko Kościół Katolicki w Polsce pragnie urzeczywistnić projekty wzniesienia własnych świątyń. Związki wyznaniowe znajdujące się w tej samej sytuacji zostały zatem przez ustawodawcę potraktowane odmiennie w ustawie budżetowej na rok 2007.

Wyodrębnienie przez ustawodawcę rezerwy celowej na pokrycie w szczególności wydatków w ramach projektu katolickiego kościoła — Świątyni Opatrzności Bożej jest sprzeczne z wyrażoną w art. 25 ust. 2 Konstytucji zasadą, że władze publiczne w Rzeczypospolitej Polskiej zachowują bezstronność w sprawach przekonań religijnych, światopoglądowych i filozoficznych. Termin „bezstronność" w ocenie historycznych twórców art. 25 ust. 2 Konstytucji, zwłaszcza Tadeusza Mazowieckiego, jest równoznaczny z terminem „neutralność". ^{[ 3 ]} Władze publiczne, przede wszystkim Sejm, Senat oraz Prezydent RP, powinny zachować neutralność w stosunku do różnych orientacji religijnych czy - szerzej — światopoglądowych, występujących w społeczeństwie polskim i powstrzymywać się od udzielania szczególnego wsparcia jakiejkolwiek spośród nich. Religie i światopoglądy winny w demokratycznym, pluralistycznym społeczeństwie rozwijać się przede wszystkim w wyniku swobodnej działalności swych wyznawców, a nie pod wpływem oddziaływania państwa.

„Przemieszaniewładzy państwowej z religią, według opinii zbieżnej sędziego Blackmuna z Federalnego Sądu Najwyższego Stanów Zjednoczonych w sprawie Lee v. Weisman z 1992 r., może bowiem stanowić zagrożenie dla demokracji nawet wtedy, gdy nikogo nie zmusza się do uczestnictwa w obrzędach o charakterze religijnym. Gdy władze wyrażają choćby pośrednio aprobatę dlakonkretnego wyznania, sugeruje to wykluczenie tych wszystkich, którzy nie podzielają faworyzowanych przekonań." ^{[ 4 ]}

Zagwarantowanie wsparcia finansowego na urzeczywistnienie projektu sakralnego jest nad wyraz czytelną preferencją danego wyznania. Państwo pragnie wyznawcom danej konfesji, a zwłaszcza jej hierarchii, ułatwić realizację aspiracji wyznaniowych, w szczególności kultywowanie pamięci po zmarłym papieżu. W przypadku budowy wspomnianej świątyni naruszenie zasady bezstronności religijno-światopoglądowej władz publicznych jest jaskrawe. Obiekt na polach wilanowskich ma mieć bowiem charakter monumentalny, manifestacyjny. To wyraz „Kościoła Triumfującego". Ma służyć nie tyle zaspokojeniu potrzeb religijnych katolików w zakresie miejsc kultu, stosownie do ich potrzeb (co gwarantuje art. 53 ust. 2 Konstytucji), ale ma świadczyć o katolickim charakterze narodu i kraju, prezentować wizję jego dziejów interpretowaną przez pryzmat określonej doktryny religijnej.

Nawet jeżeli w ramach projektu Świątyni Opatrzności Bożej będzie sfinansowana z budżetu państwa, jak głoszą inicjatorzy ustanowienia omawianej rezerwy celowej, instytucja muzealna, to będzie ona funkcjonowała w ramach Świątyni Opatrzności Bożej, będzie stanowiła jej integralna część. Zostanie poświęcona jednemu z papieży — Janowi Pawłowi II.

Naruszona została także przez ustawodawcę zasada wzajemnej niezależności państwa i związków wyznaniowych w swoim zakresie, wyrażona w art. 25 ust. 3 Konstytucji, zwłaszcza w jej wymiarze finansowym. Kościół (związek wyznaniowy) winien całkowicie samodzielnie realizować swoje nowe inwestycje sakralne i kościelne, bez wpływu organów państwowych, samodzielnie określać ich charakter, zakres i wymowę. Tymczasem w tym przypadku państwo wkracza w sprawy wewnętrzne Kościoła katolickiego oferując finansowanie wydatków mieszczących się w zakresie kultury i dziedzictwa narodowego. To może być zinterpretowane jako próba oddziaływania finansowego w kierunku nadania budowli innych znaczeń, czy funkcji niż religijne.

Państwo za pośrednictwem Kościoła i jego budowli sakralnych nie powinno, zgodnie z zasadą wzajemnej niezależności kościoła oraz państwa w swoim zakresie, lansować swoich własnych treści ideowych, nawet jeżeli mają one sprzyjać postawom patriotycznym. Takie działania władz są bowiem równoznaczne z dążeniem do instrumentalizacji religii i związków wyznaniowych, wskazują na pragnienie wykorzystywania ich do kształtowania korzystnych z punktu widzenia państwa, czy wręcz aktualnie rządzącej ekipy, postaw obywateli. Dalsza realizacja inwestycji została uzależniona od wsparcia finansowego państwa, w szczególności od działań organów władzy wykonawczej, będących dysponentami wspomnianej rezerwy celowej.

Określone na wstępie postanowienia ustawy budżetowej na rok 2007 są niezgodne także z art. 22 ust. 2 Konkordatu z 28 lipca 1993 r. Stworzenie możliwości dofinansowania z budżetu państwa inwestycji w ramach realizacji projektu Świątyni Opatrzności Bożej w Warszawie nie jest wydarzeniem incydentalnym. Rezerwa celowa została na wspomniany cel przewidziana zarówno w ustawie budżetowej na rok 2006 jak i na 2007. Jest to zatem już pewnego rodzaju praktyka legislacyjna, że parlament rezerwuje z tego tytułu środki na inwestycję realizowaną przez Archidiecezję Warszawską Kościoła katolickiego. Ogółem środki budżetowe zabezpieczone na ten cel wyniosły 60 milionów złotych. Jest to, dla porównania, kwota przekraczająca połowę środków wyodrębnionych w tegorocznym budżecie w części Wyznania religijne oraz mniejszości narodowe i etniczne. Analizowana rezerwa celowa została jednak ustanowiona w sposób jednostronny przez parlament, w następstwie zgłoszenia poprawek w Senacie, bez uzgodnień ze Kościołem katolickim na forum komisji, o której mowa w art. 22 ust. 2 Konkordatu. Przepis ten wyraźnie stanowi, że konieczne zmiany w sprawach finansowych w szczególności instytucji i dóbr kościelnych w Polsce, nawet te o charakterze przysparzającym, nie będą następstwem arbitralnych decyzji państwa lecz uprzednio staną się przedmiotem prac bilateralnej komisji kościelno-państwowej. Komisja spełniająca znamiona określone w art. 22 Konkordatu nie została jednak dotychczas powołana. Owej Komisji nie można utożsamiać z tzw. komisjami konkordatowymi — rządową i kościelna. Są to bowiem struktury organizacyjnie odrębne — nie zostały one powołane jednocześnie, w wyniku zgodnej decyzji Układających się Stron, lecz w różnym czasie. Stolica Apostolska ustanowiła Kościelną Komisję Konkordatową 9 maja 1998 r., na jej czele stanął bp Tadeusz Pieronek, drodze suwerennej decyzji Jana Pawła II, a nie porozumienia z Rzecząpospolitą Polską. W odpowiedzi na jednostronną decyzję Stolicy Apostolskiej Rada Ministrów RP poinformowała 25 maja 1998 r. o ustanowieniu Rządowej Komisji Konkordatowej, której przewodniczącą została minister Teresa Kamińska. W decyzjach o powołaniu zarówno Kościelnej jak i Rządowej Komisji Konkordatowych nie powołano się na art. 22 Konkordatu i nie informuje się, że jest to wypełnienie dyspozycji art. 22 ust. 2 traktatu. Komunikat Nuncjatury Apostolskiej w Warszawie z 11 maja 1998 r. informował, że Jan Paweł II powołał bpa Tadeusza Pieronka przewodniczącym Kościelnej Komisji Konkordatowej „do wprowadzenia w życie zapisów konkordatowych i podejmowania problemów związanych z relacjami Kościół - Państwo", określił jej skład osobowy oraz materialne podstawy funkcjonowania. ^{[ 5 ]} Komisje zbierają się i pracują także niezależnie od siebie. Zatem ich wspólne obrady nie mogą być uznane za prace Komisji w rozumieniu art. 22 ust. 2 Konkordatu. Zakres działania obu komisji jest w praktyce szeroki i nie dotyczy wyłącznie spraw finansowych, lecz w ogóle funkcjonowania Konkordatu w systemie prawa polskiego (np.: sprawy małżeńskie, duszpasterstwo w placówkach zamkniętych, wyższe szkolnictwo kościelne, uzyskiwania osobowości prawnej przez jednostki organizacyjne Kościoła). Nic nie wiadomo także o tym, aby kwestia wsparcia z budżetu państwa realizacji projektu Świątyni Opatrzności Bożej była przedmiotem wspólnych obrad tzw. kościelnej i państwowej komisji konkordatowych, czy Komisji Wspólnej przedstawicieli Rządu RP i Episkopatu Polski. W obecnej sytuacji społecznej i eklezjalnej w Polsce nie można także domniemywać dorozumianej aprobaty Kościoła dla tego rodzaju poczynań. Warto przypomnieć, że prominentni przedstawiciele duchowieństwa katolickiego, w tym także hierarchowie, krytycznie odnieśli się do takich inicjatyw, pozornie korzystnych dla Kościoła, jako projekt ogłoszenia przez Sejm Chrystusa królem Polski, czy postulat nadania duchowieństwu statusu funkcjonariuszy publicznych. Tego rodzaju pomysły w istocie rzeczy podważają bowiem w odczuciu znacznej części opinii publicznej wiarygodność przesłania i misji Kościoła katolickiego.

Analizowane przepisy ustawy budżetowej kolidują także z art. 1 w związku z art. 22 ust. 4 Konkordatu. Art. 1 traktatu jako pierwszoplanową zasadę relacji między państwem a Kościołem katolickim statuuje dyrektywę wzajemnej niezależności wymienionych podmiotów, każdego w swoim zakresie, zwłaszcza w wymiarze finansowym. Niezależność Kościoła obejmuje w szczególności samodzielne finansowanie inwestycji sakralnych i kościelnych. Wyjątki od przedstawionej zasady są w traktacie ze Stolicą Apostolską wyraźnie przewidziane. W szczególności w art. 22 ust. 4 państwo polskie zobowiązało się w miarę możności udzielać wsparcia materialnego w celu konserwacji i remontowania zabytkowych obiektów sakralnych i budynków towarzyszących, a także dzieł sztuki stanowiących dziedzictwo kultury. Zobowiązania państwa sformułowano w odniesieniu do kulturowego dorobku przeszłości. Konkordat nie dopuszcza zatem finansowania przez państwo budowy nowych obiektów sakralnych, czy budynków towarzyszących. Świątynię Opatrzności Bożej, która dopiero powstaje nie można uznać za zabytkowy obiekt sakralny, czy za dzieło sztuki stanowiące dziedzictwo kultury. Ustanawiając rezerwę celową określoną na wstępie parlament wykroczył poza zakres przedmiotowy zobowiązań państwa przyjętych w traktacie z 28 lipca 1993 r.

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Opinia prawna ws. finansowania Świątyni Opatrzności Bożej Status prawny osób bezwyznaniowych w Polsce

Zobacz komentarze (6)..

Wyślij mailem..

Wersja do druku    PDF    MS Word

Paweł Borecki Doktor habilitowany, pracownik Katedry Prawa Wyznaniowego Uniwersytetu Warszawskiego. Specjalność naukowa: prawo wyznaniowe. Autor artykułów i książek z zakresu prawa wyznaniowego.  Liczba tekstów na portalu: 47  Pokaż inne teksty autora  Najnowszy tekst autora: Państwo laickie w świetle dorobku współczesnego konstytucjonalizmu europejskiego