|
Chcesz wiedzieć więcej? Zamów dobrą książkę. Propozycje Racjonalisty: | | |
|
|
|
|
Prawo » Prawo wyznaniowe
Między mecenatem a współpracą [4] Autor tekstu: Paweł Borecki
Urzeczywistnieniu zasady współdziałania
państwa i związków wyznaniowych dla dobra człowieka i dobra wspólnego bezpośrednio
służy także ustawa z 28.7.2005 r. o partnerstwie publiczno-prywatnym.
[ 24 ] Na jej podstawie kościoły zostały zaliczone do kategorii podmiotów
prywatnych, z którymi podmioty publiczne mogą zawierać umowy o partnerstwie
publiczno-prywatnym w celu realizacji zadań publicznych. Z tego tytułu kościoły
mogą uzyskać stosowne wynagrodzenie.
Cele humanitarne — oświatowo-wychowawcze, charytatywno-opiekuńcze,
inwestycje na zakłady tego typu, a także na cele naukowe, kulturalne
na konserwację zabytków uzasadniają zwolnienie z podatku dochodowego od
wyznaniowych osób prawnych oraz spółek, których jedynymi udziałowcami
(akcjonariuszami) są kościelne osoby prawne, z tytułu dochodów uzyskanych z działalności gospodarczej.
W art. 55 ust. 7 ustawy o stosunku państwa do Kościoła katolickiego
oraz w art. 40 ust. 7 ustawy z 4.7.1991 r. ustawy o stosunku Państwa do
Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego przewidziano, że darowizny
na kościelną działalność charytatywno-opiekuńczą są wyłączone z podstawy opodatkowania darczyńców podatkiem dochodowym i podatkiem wyrównawczym,
jeżeli kościelna osoba prawna przedstawi darczyńcy pokwitowanie odbioru oraz — w okresie dwóch lat od dnia przekazania darowizny — sprawozdanie o przeznaczeniu jej na tę działalność. W odniesieniu do kościołów chrześcijańskich,
które uzyskały ustawy partykularne w latach 1994-1997 bez ograniczeń mogą
odliczać darowizny na kościelną działalność charytatywno-opiekuńczą
jedynie podatnicy będący osobami fizycznymi. W przypadku innych wspólnot
religijnych ustawodawca ograniczył możliwość odliczeń tego rodzaju darowizn
do wysokości 10% dochodu w przypadku osób prawnych oraz 6% dochodu w przypadku
osób fizycznych. W odniesieniu do darowizn na inne cele mają zastosowanie ogólne
przepisy podatkowe. Pomimo, że odpowiednie postanowienia ustaw wyznaniowych z 1989 i z 1991 r. mają charakter partykularnych przywilejów na rzecz
odpowiednio Kościołów: katolickiego i prawosławnego Naczelny Sąd
Administracyjny w wyroku z 14.3.2005 r. (sygn. akt FPS 5/04) potwierdził,
że mają one pierwszeństwo przed przepisami ustaw podatkowych, wprowadzającymi
limity w zakresie możliwości odliczania od podstawy opodatkowania darowizn na
kościelną działalność charytatywno-opiekuńczą. [ 25 ]
4. Pomoc finansowa państwa dla duchowieństwa
Ze środków publicznych istotne wsparcie otrzymują osoby duchowne. Państwo
opłaca znaczącą część spośród nich jako pracodawca. W związku z tym
funkcje religijne, takie jak nauczanie religii, świadczenie posługi
duszpasterskiej nabierają znamion funkcji publicznych. Państwo pokrywa znaczącą
większość kwot z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne duchowieństwa.
Wsparcie odbywa się ponadto pośrednio — poprzez korzystne zasady opodatkowania
dochodów z tytułu posług religijnych.
Władze publiczne zatrudniają
ok. 42.000 nauczycieli, nauczających religii jako przedmiotu głównego. Są
to w zdecydowanej większości osoby duchowne należące do Kościoła
katolickiego. Obecnie nie jest możliwe wyodrębnienie kosztów zatrudnienia
nauczycieli religii. Według danych na rok 1999 pensje katechetów wraz ze składkami
na ZUS wyniosły łącznie ok. 600 mln zł. Wprowadzenie nauczania religii w ok. 20 tys. przedszkoli podniosło te koszty o 28,6 mln zł. Współcześnie są to kwoty zapewne wyższe, chociażby ze
względu na dłuższy staż pracy katechetów oraz ich stopniowy awans zawodowy.
Konkordat usankcjonował
istnienie w polskich siłach zbrojnych katolickiego Ordynariatu Polowego na
czele z Biskupem Polowym (art.16 ut.1). On sam oraz zdecydowana większość
kapelanów wojskowych mają status żołnierzy zawodowych, w randze oficerów i w związku z tym otrzymują odpowiednie świadczenia od państwa, np. pensje,
odprawy, ekwiwalenty pieniężne za niewykorzystane urlopy, czy emerytury. Na
analogicznych zasadach na mocy ustawy z 4.7.1991 r. o stosunku państwa do
Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego funkcjonuje Prawosławny
Ordynariat Polowy. Natomiast ustawa z 1994 r. o stosunku Państwa do Kościoła
Ewangelicko-Augsburskiego w RP jest podstawą istnienia Ewangelickiego
Duszpasterstwa Wojskowego.
W 2004 r. w strukturach Ministerstwa Obrony Narodowej było zatrudnionych 173 kapelanów
wojskowych, w tym 131 w Ordynariacie Polowym. Z pośród nich 111 było żołnierzami
zawodowymi. Prawosławny Ordynariat Wojska Polskiego w tym czasie obejmował 19
kapelanów, w tym 14 żołnierzy zawodowych. Ewangelickie Duszpasterstwo
Wojskowe składało się wówczas z 14 duchownych (9 żołnierzy zawodowych). Z tytułu utrzymania kapelanów resort ponosił ogółem wydatki w wysokości 8 700 000
zł. Ustawa budżetowa na rok 2007 przewiduje wydatki na Ordynariat Polowy WP,
Prawosławny Ordynariat Polowy WP oraz Ewangelickie Duszpasterstwo Wojskowe w kwotach odpowiednio: 16.588.000 zł., 1.973.000 zł. i 1.399.000
zł.
W Biurze
Ochrony Rządu w 2004 r. służbę pełniło służbę trzech kapelanów
rzymskokatolickich, którym wypłacono łącznie 160.202 zł. brutto. W Straży Granicznej w 2004 r. obecnych było 16 kapelanów (w tym 10
rzymskokatolickich). Łączne wydatki na nich wyniosły 909.188 zł. Państwowa
Straż Pożarna zatrudniała wówczas 16 kapelanów. Suma świadczeń na ich
rzecz wyniosła 545.355 zł. 59 gr. Kapelani są także zatrudnieni w Kancelarii Prezydenta RP, w Policji i w PKP. Mazowiecki Komendant Policji
planuje zatrudnienie kapelanów we wszystkich komendach i komisariatach w Województwie
Mazowieckim. Ponadto w 28 zakładach opieki zdrowotnej MSWiA w roku 2004 posługę
pełniło 26 kapelanów zatrudnionych na 14,65 etatu. W skali roku wspomniane
placówki poniosły z tego tytułu wydatki w wysokości ok. 318.640 zł. Należy w związku z tym podkreślić, że wszelkie
duszpasterstwa oraz kapelani w instytucjach państwowych poza wojskiem, gdy
zlikwidowano jednostki wojskowe podległe MSWiA są pozbawione podstawy prawnej a także merytorycznej. Funkcjonariusze wymienionych służb mogą zaspokajać
swoje potrzeby religijne we własnych parafiach.
W art. 17 układu ze Stolicą Apostolską Rzeczpospolita Polska zobowiązała
się zapewnić warunki do wykonywania praktyk religijnych i korzystania z posług
religijnych osobom przebywającym w zakładach penitencjarnych, wychowawczych,
resocjalizacyjnych oraz opieki zdrowotnej i społecznej, a także w innych zakładach i placówkach tego rodzaju, niezależnie czy należą one do państwa, jednostek
samorządu terytorialnego czy podmiotów prywatnych, w tym związków
wyznaniowych innych niż Kościół katolicki. W ślad za tą gwarancją idzie
jednak zobowiązanie podmiotów prowadzących tego rodzaju placówki, zwłaszcza
Państwa, do zawarcia stosownych umów z kapelanami skierowanymi tam przez
odpowiedniego biskupa diecezjalnego. Zapewne chodzi o umowy opiewające na
wynagrodzenie dla kapelanów z tytułu świadczonej posługi duszpasterskiej.
Analogiczne regulacje prawne dotyczą duszpasterstwa prawosławnego.
Według
danych z 2002 r. szacuje się, że pracowało 1500 kapelanów, w tym ok. tysiąca
zatrudnionych na etatach opłacanych przez szpitale. Kapelani są także obecni w każdym z blisko 160 zakładów karnych i aresztów. W roku 2002 trzydziestu
dwóch z pośród nich było zatrudnionych na etatach państwowych.
Duchowieństwo jest grupą społeczną w istotny sposób wspieraną przez państwa. Wyraża się to w szczególności w uproszczonych i korzystniejszych zasadach opodatkowania kleru z tytułu dochodów
uzyskiwanych w związku z wypełnianiem funkcji religijnych, także w wysokości i zasadach finansowania składek na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne. Od
1957 r. stosuje się w odniesieniu do duchowieństwa zryczałtowane formy
opodatkowania. Współcześnie rezygnuje się z określenia wielkości
rzeczywistych dochodów duchownego z tytułu wykonywania posług religijnych.
Podatek jest płatny kwartalnie, a jego stawki kwotowe podlegają waloryzacji w zależności od wysokości inflacji. Osoby duchowne, opłacające podatek w formie ryczałtu, są zwolnione z obowiązku składania zeznań podatkowych o wysokości dochodu ze źródła objętego ryczałtem. Nie dotyczy ich także
obowiązek prowadzenia ksiąg podatkowych.
Składki na ubezpieczenie społeczne -
emerytalne, rentowe i wypadkowe duchowni finansują jedynie w 20%, 80% należności
pokrywa Fundusz Kościelny. Fundusz w całości pokrywa składki z tytułu
wspomnianych ubezpieczeń w przypadku członków zakonów kontemplacyjnych
klauzurowych oraz misjonarzy w okresie ich pracy na terenach misyjnych.
Fundusz Kościelny ponadto finansuje w całości
składki na ubezpieczenie zdrowotne duchownych oraz alumnów wyższych seminariów
duchownych i teologicznych, postulatów, nowicjuszy i juniorystów, z wyłączeniem
osób duchownych będących podatnikami podatku dochodowego od osób fizycznych
lub zryczałtowanego podatku od przychodów osób duchownych.
5.
Podsumowanie i postulaty legislacyjne
System wsparcia finansowego państwa dla związków wyznaniowych w Polsce nie odpowiada w pełni konstytucyjnym regułom stosunków wyznaniowych.
Przede wszystkim nie urzeczywistnia on konsekwentnie zasad: równouprawnienia
wyznań, niezależności państwa i kościoła w swoim zakresie oraz bezstronności
(neutralności) władz publicznych w sprawach przekonań religijnych, światopoglądowych i filozoficznych. Istniejące regulacje prawne nie tworzą przemyślnego systemu
finansowania, opartego na pewnej, zawczasu przyjętej koncepcji.
W związku z tym uzasadniony jest postulat reformy finansowania związków
wyznaniowych. Na pilną konieczność wypracowania, zwłaszcza przez Kościół
katolicki, całościowego systemu finansów i nowe spojrzenie na ekonomię w służbie
ewangelizacji wskazują także niektórzy jego znani hierarchowie. [ 26 ] Po osiemnastu latach od przełomu ustrojowego stracił aktualność także
postulat zadośćuczynienia wspólnotom wyznaniowym strat i krzywd wynikłych z represji, ograniczeń i strat doświadczonych w okresie Polski Ludowej. Należy
odejść od bezpośredniego dotowania wyznań przez państwo na rzecz form
odzwierciedlających wolę podatników i aktywność wiernych. Potrzebę zmian
dostrzegły także strony Konkordatu z 1993 r. przewidując na mocy art. 22 ust.
2 i 3 powołanie wspólnej komisji, która ma zająć się koniecznymi zmianami w sprawach finansowych instytucji i dóbr kościelnych oraz duchowieństwa. W tym zakresie można by nawiązać do funkcjonującej w m.in. w Hiszpanii oraz we
Włoszech tzw. asygnaty podatkowej. Podatnicy będący osobami fizycznymi
mogliby zdecydować o przeznaczeniu np. 1% wpływów z tytułu podatku
dochodowego na rzecz wskazanego związku wyznaniowego albo pozostawić do
dyspozycji państwa na cele społecznie pożyteczne. Byłoby to rozszerzenie na
związki wyznaniowe zasad obowiązujących w odniesieniu do organizacji pożytku
publicznego. Odpowiednie kwoty mogłyby być wydane jedynie na określone cele.
Prezentowany system sprzyjałby jawności finansów kościelnych, odzwierciedlał
aspiracje społeczeństwa, prawdopodobnie skutkowałby także większą aktywnością
wyznań, wymuszając zabiegi o zwiększenie liczby wiernych i darczyńców.
[ 27 ]
1 2 3 4 5 Dalej..
Przypisy: [ 24 ] Dz. U. Nr169, poz. 1420. [ 25 ] Zob. „Zeszyty
Naukowe Sądownictwa Administracyjnego", 2005, z. 2-3, s. 77-102, oraz aprobującą
glosę R. Mastalskiego (tamże, s. 142-147) i krytyczną glosę P. Boreckiego
(tamże, s. 148-157). Omawianą preferencję podatkową pozytywnie ocenia M.
Tyrakowski, ze względu na tradycję działalności charytatywno-opiekuńczej Kościoła,
jej społeczną aprobatę, a także z uwagi na fakt, że Kościół w tym wyręcza
państwo, a przynajmniej świadczy mu pomoc w ponoszeniu coraz większych wydatków
na cele charytatywno-opiekuńcze (tenże, Opodatkowanie dochodów Kościoła
katolickiego w Polsce, Warszawa 2005, s. 196.). [ 26 ] T.
Pieronek, Świadomość Kościoła w Polsce w sprawie własnych finansów,
[w:] Systemy finansowania instytucji kościelnych w Europie, red. nauk.
J. Krukowski, Lublin 2000, s. 154 [ 27 ] Por. A. Mezglewski, H. Misztal, P. Stanisz, jw., s. 216-220. « Prawo wyznaniowe (Publikacja: 18-06-2007 )
Wszelkie prawa zastrzeżone. Prawa autorskie tego tekstu należą do autora i/lub serwisu Racjonalista.pl.
Żadna część tego tekstu nie może być przedrukowywana, reprodukowana ani wykorzystywana w jakiejkolwiek formie,
bez zgody właściciela praw autorskich. Wszelkie naruszenia praw autorskich podlegają sankcjom przewidzianym w
kodeksie karnym i ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych.str. 5424 |
|