|
Chcesz wiedzieć więcej? Zamów dobrą książkę. Propozycje Racjonalisty: | | |
|
|
|
|
Prawo » Historia prawa
Historia powstania Konstytucji PRL [3] Autor tekstu: Paweł Borecki
Komisje przystąpiły
następnie do intensywnych prac nad przeredagowaniem całego tekstu projektu.
Prace te przyspieszono, bowiem Sekretariat KC PZPR w marcu 1951 r. miał zająć
się trybem uchwalenia nowej ustawy zasadniczej. [ 38 ] Nadal przy tym B.
Bierut na bieżąco nadzorował działalność komisji. W lutym 1951 r. główny
referent opracował drugi wariant projektu konstytucji. Na ostatnim posiedzeniu,
12 marca 1951 r., zobowiązano S. Rozmaryna do sporządzenia na podstawie uchwał
komisji ostatecznego tekstu projektu ustawy zasadniczej, który następnie miał
być przedłożony Biuru Politycznemu KC PZPR. [ 39 ] Dalsze prace, w opinii
M. Rybickiego, w okresie od 12 marca 1951 r. do 18 stycznia 1952 r., kiedy to
projekt Konstytucji uchwaliła Podkomisja Redakcyjna i Zagadnień Ogólnych
Komisji Konstytucyjnej Sejmu Ustawodawczego (KKSU), toczyły się przede
wszystkim na forum Biura Politycznego KC PZPR. W ich toku koncepcje dotyczące najwyższych organów władzy państwowej,
jakkolwiek pierwotnie akceptowane przez kierownictwo partii, uległy następnie
istotnym zmianom. [ 40 ]
Ostatnim etapem
niejawnego nurtu prac konstytucyjnych było wniesienie poprawek do projektu
konstytucji przez J. Stalina. Zdaniem A. Garlickiego i J. Zakrzewskiej miało to
miejsce prawdopodobnie wczesną jesienią 1951 r. [ 41 ]
Nie wiadomo, czy udział
dyktatora w procesie ustrojodawczym w Polsce był następstwem jego własnej
inicjatywy, czy wynikiem serwilizmu polskich towarzyszy. Bardziej prawdopodobna
wydaje się druga hipoteza. [ 42 ] Przywódca ZSRR naniósł
na rosyjski tekst tłumaczenia ok. 50 poprawek, w tym 14 w preambule. Można je
podzielić na trzy grupy: zmiany merytoryczne, sugestie polegające na odmiennym
wyrażeniu tych samych myśli oraz zmiany redakcyjne. [ 43 ]
Poprawki merytoryczne
dotyczyły przede wszystkim treści preambuły. PRL została zatem określona
jako republika ludu pracującego. J.
Stalin zalecił także uwzględnienie faktu istnienia w przeszłości trzech
zaborców, a zatem również rosyjskiego. Usunął ponadto ze wstępu słowa: pod przewodem ZSRR, jakby pragnąc uniknąć wszelkich
legislacyjnych przejawów ograniczonej suwerenności Polski. Sformułowanie dość — neutralne — że PRL ogranicza, wypiera i likwiduje stosunki społeczne oparte na wyzysku zmieniono na brzmiące jak
groźba wyrażenie: ogranicza wypiera i likwiduje klasy społeczne żyjące z wyzysku robotników i chłopów (art.
3). Pojęcie własności prywatnej
zastąpiono nieznanym polskiemu prawu pojęciem własności indywidualnej. Warto odnotować, że J. Stalin w zakresie regulacji
spraw wyznaniowych skreślił sformułowanie: nawiązując
do chlubnej tradycji narodu polskiego, zamieścił natomiast w art. 69 zasadę,
że Kościół jest oddzielony od państwa.
Usunięto także sformułowanie o prawie jako o wspólnym dobru narodu. W myśl
zmodyfikowanego projektu miało być ono wyłącznie wyrazem
woli ludu pracującego. Jest rzeczą charakterystyczną, że przywódca
radziecki szczególnie często zalecał dodanie słowa: narodowy.
[ 44 ]
Wszystkie zaproponowane poprawki, po przetłumaczeniu przez B. Bieruta
tekstu rosyjskiego na język polski, zostały skrupulatnie uwzględnione. [ 45 ] Daje to podstawy do stwierdzenia, że
Konstytucja PRL w istocie rzeczy powstała pod nadzorem J. Stalina. Nieprawdziwa
byłaby jednak konstatacja, że akt ten został przez niego oktrojowany
(nadany).
Oficjalne prace konstytucyjne zostały
zainicjowane przez Sejm Ustawodawczy 26 maja 1951 r. wraz z uchwaleniem ustawy
konstytucyjnej o trybie przygotowania i uchwalenia Konstytucji Polski Ludowej.
[ 46 ] W celu
przygotowania projektu ustawy zasadniczej przewidziano utworzenie Komisji
Konstytucyjnej. Nie była to jednak zwykła komisja sejmowa. Pragnąc nadać
pracom ustrojodawczym pozory daleko posuniętego demokratyzmu, czy wręcz
charakter ogólnonarodowy, przewidziano, że w skład Komisji będą wchodzić
czołowi przedstawiciele organizacji politycznych, zawodowych i społecznych
oraz reprezentanci nauki, sztuki i kultury. Powołani przez Sejm Ustawodawczy
mogli oni wywodzić się z jego składu lub spoza niego. Decyzji Izby
pozostawiono także określenie liczebności omawianego organu. Jego przewodniczącym
był z urzędu Prezydent RP. Demokratyzmu procesu ustrojodawczego miała również
dowodzić prawna możliwość zapraszania przez Komisję Konstytucyjną oraz jej
podkomisje do udziału w ich pracach obywateli,
którzy odznaczyli się działalnością państwową lub społeczną, jak również
wybitnych specjalistów.
Ustawowym zadaniem Komisji Konstytucyjnej
było opracowanie wstępnego projektu konstytucji oraz ogłoszenie go w celu
przeprowadzenia ogólnonarodowej dyskusji i zgłoszenia przez obywateli wniosków
poprawek i uwag do niego. Na ich podstawie Komisja winna opracować ostateczny
projekt ustawy zasadniczej, po czym przedłożyć
go Sejmowi do końca 1951 r. Nie przewidziano jednak żadnych konsekwencji
niezachowania tego terminu. Uchwalenie Konstytucji wymagało większości 2/3
ustawowej liczby posłów. Demokratyzm procedury konstytucyjnej był jednak
pozorny. Komisja Konstytucyjna posiadała monopol wniesienia projektów
konstytucyjnych. Nie określono trybu zgłaszania przez obywateli wniosków uwag i poprawek oraz nie wskazano zasad ich uwzględniania.
O zamiarze nadania
oficjalnym pracom ustrojodawczym charakteru fasadowego zdawało się także świadczyć
powołanie licznej, złożonej aż ze 103 członków Komisji Konstytucyjnej. Wśród
nich było 61 posłów oraz 42 osoby spoza Sejmu. Pod względem politycznym
najliczniejszą reprezentację — dwudziestoczteroosobową — posiadała PZPR.
[ 47 ]
Nie stanowiła ona zatem większości bezwzględnej. Prowadzenie szczegółowych
prac legislacyjnych w tak licznym gronie in pleno było wręcz niemożliwe. W tym celu na podstawie
regulaminu Komisji powołano aż dziesięć podkomisji. [ 48 ]
Wiodącą rolę odgrywała Podkomisji
Redakcyjna i Zagadnień Ogólnych, na której czele stanął Przewodniczący
Komisji Konstytucyjnej. Pozostałe podkomisje pełniły wobec niej funkcje
raczej doradcze.
Komisja Konstytucyjne począwszy od 19 września 1951 r. do 30 kwietnia
1952 r. odbyła zaledwie cztery posiedzenia. [ 49 ] Główny ciężar prac spoczął na Podkomisji Redakcyjnej i Zagadnień
Ogólnych. Zebrała się ona in pleno pięć
razy. [ 50 ] Już 19 września 1951 r. wyłoniła ona ze swego grona siedmioosobowy
zespół w składzie: B. Bierut, J. Niećko, J. Berman, L. Chajn, F. Fiedler, Z.
Modzelewski oraz St. Rozmaryn, któremu powierzono opracowanie w ciągu miesiąca
wstępnego projektu konstytucji. Zespół ten zebrał się kilkanaście razy.
Trzynastego listopada 1951 r. Podkomisja Redakcyjna i Zagadnień ogólnych
uchwaliła wstępny projekt ustawy zasadniczej. Uwzględniał on już poprawki
wniesione przez J. Stalina. [ 51 ]
Wspomniane przedłożenie miało być następnie przekazane pozostałym
podkomisjom do rozpatrzenia. Jak odnotowuje M. Rybicki podkomisje te pracowały
nad poszczególnymi rozdziałami zaledwie tydzień. [ 52 ] W toku oficjalnych prac
konstytucyjnych każda z nich zebrała się tylko dwukrotnie. [ 53 ] Generalnie rzecz ujmując
wszystkie podkomisje Komisji Konstytucyjnej Sejmu Ustawodawczego obradowały na
dwudziestu trzech posiedzeniach. [ 54 ]
Komisja Konstytucyjna rozpatrzyła projekt
wstępny konstytucji na posiedzeniu plenarnym 13 grudnia 1951 r. Najżywsza
dyskusja dotyczyła spraw wyznaniowych a zwłaszcza stosunków państwo-kościół.
Członkowie Komisji, związani z Kościołem katolickim, kwestionowali zasadę,
że Kościół jest oddzielony od państwa.
Postulowali zamieszczenie w konstytucji zasad przewidzianych w Porozumieniu
między Rządem a Episkopatem z 14 kwietnia 1950 r. Aleksandr Bocheński wystąpił o zagwarantowanie w konstytucji swobody wykonywania
czynności związanych z kultem i głoszenia zasad wiary. Ten postulat
spotkał się jednak z opozycją, a replika posła Jana Frankowskiego okazała
się bezskuteczna. O treści przepisów wyznaniowych konstytucji przesądziło
stanowisko B. Bieruta, który opowiedział się za utrzymaniem ich
dotychczasowego brzmienia, zgodnego z poprawkami J. Stalina. Pozostałe
instytucje ustroju społeczno-gospodarczego oraz politycznego nie były
przedmiotem merytorycznej dyskusji.
Ponieważ Komisja
Konstytucyjna nie była w stanie zredagować wstępnego projektu konstytucji do
końca 1951 r., nastąpiło przesunięcie tego terminu o cztery miesiące tj. do
30 kwietnia 1952 r., na podstawie ustawy konstytucyjnej z 15 grudnia 1951 o zmianie terminu opracowania projektu Konstytucji i przedłużeniu kadencji Sejmu
Ustawodawczego. [ 55 ] Akt ten przedłużał również kadencję
Izby o sześć miesięcy.
Podkomisja Redakcyjna i Zagadnień Ogólnych
18 stycznia 1952 r. uchwaliła wstępny projekt ustawy zasadniczej. Natomiast 23
stycznia 1952 r. Komisja Konstytucyjna podjęła uchwałę w sprawie ogólnonarodowej
dyskusji nad projektem Konstytucji PRL. Wymienione akty zostały następnie
opublikowane w prasie codziennej.
1 2 3 4 5 Dalej..
Przypisy: [ 38 ] M. Kallas, A.
Lityński, jw., s. 97. [ 39 ] M. Rybicki, jw., s.
110. [ 41 ] A. Garlicki, Z
tajnych archiwów, jw., s. 191. [ 43 ] A. Gwiżdż,
Tryb uchwalenia Konstytucji PRL...,
jw., s. 89. [ 44 ] A. Garlicki, jw., s. 189. [ 45 ] Zob. polski tekst projektu Konstytucji PRL z naniesionymi ręcznie poprawkami,
AAN, sygn. akt 237/V-109, k. 11-33. [ 46 ] Dz. U. Nr 33, poz. 255. [ 47 ] M. Kallas, A. Lityński, jw., 98-99. [ 48 ] Były to
podkomisje: 1) Redakcyjna i zagadnień ogólnych, 2) Ustroju społeczno-gospodarczego,
3) Najwyższych Organów Władzy i Administracji Państwowej, 4) Terenowych
Organów Władzy Państwowej, 5) Spraw Zagranicznych, 6) Pracy, 7) Praw i Obowiązków
Obywatelskich, 8) Oświaty, Nauki i Kultury, 9) Systemu Wyborczego, 10) Wymiaru
Sprawiedliwości. Wśród przewodniczących podkomisji siedmiu było z PZPR, dwóch
ze Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego i jeden ze Stronnictwa Demokratycznego. [ 49 ] Było to: 19 września i 13 grudnia 1951 r. oraz 23 stycznia i 30 kwietnia 1952 r. (zob. notatka
Stefana Rozmaryna z 14. 07. 1952 r. w sprawie prac Komisji Konstytucyjnej, AAN,
sygn. akt 237/V-108, k. 39). [ 50 ] Posiedzenia Podkomisji Redakcyjnej i Zagadnień Ogólnych
miały miejsce: 19 września, 13 listopada i 7 grudnia 1951 r. a także 18
stycznia i 28 kwietnia 1952 r. (zob. jw.). [ 51 ] A. Garlicki, jw., s. 191. Zob. projekt
konstytucji uchwalony 13 listopada 1951 r. przez Podkomisję Redakcyjną i Zagadnień Ogólnych, AAN, sygn. akt 237/V-109, k. 2-9a. [ 52 ] M. Rybicki,
jw., s. 111. [ 53 ] Posiedzenia pozostałych podkomisji miały miejsce w okresach od 21 do 27
listopada 1951, a następnie od 23 do 25 kwietnia 1952 r.
(Zob. notatka Stefana Rozmaryna z 14. 09. 1952 r. w sprawie prac Komisji
Konstytucyjnej, jw.). [ 55 ] Dz. U. z 1952 r. Nr 1, poz. 1. « Historia prawa (Publikacja: 02-10-2007 )
Wszelkie prawa zastrzeżone. Prawa autorskie tego tekstu należą do autora i/lub serwisu Racjonalista.pl.
Żadna część tego tekstu nie może być przedrukowywana, reprodukowana ani wykorzystywana w jakiejkolwiek formie,
bez zgody właściciela praw autorskich. Wszelkie naruszenia praw autorskich podlegają sankcjom przewidzianym w
kodeksie karnym i ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych.str. 5568 |
|