|
Chcesz wiedzieć więcej? Zamów dobrą książkę. Propozycje Racjonalisty: | | |
| |
Złota myśl Racjonalisty: "Mity religijne ze względów zasadniczych nie mają dla mnie znaczenia, choćby dlatego, że mity różnych religii przeczą sobie wzajemnie. Jest przecież czystym przypadkiem, że urodziłem się tutaj, w Europie, a nie w Azji, a od tego przecież nie powinno zależeć, co jest prawdą, a więc i to, w co mam wierzyć. Mogę przecież wierzyć tylko w to, co jest prawdziwe." | |
| |
|
|
|
|
Kultura » Historia
Żydowskie miasto Tarnów [2] Autor tekstu: Oliwia Tańska
W latach 1891 — 1893 Tarnów był „metropolią" ruchu syjonistycznego, do którego
zwracały się podobne organizacje nie tylko z miast galicyjskich, ale także z Wiednia i Berlina. Po zamachu na cara Aleksandra II w 1882r., Żydzi zaczęli
masowo wyjeżdżać do Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej oraz do
Palestyny. Było to spowodowane oskarżeniami kierowanymi w stronę Żydów, którzy
jakby mieli cały zamach zorganizować. Pierwszymi pionierami — osadnikami
(zwanymi „chalucami") zostali tarnowscy Żydzi. 1.1.1897 r. w Tarnowie zaczęło działać stowarzyszenie „Ahawas Zion" (Miłość do
Syjonu), powołane przez A. Salza. Jego celem było założenie osiedla w Palestynie, które byłoby zamieszkiwane przez Żydów z Galicji. Członkiem
stowarzyszenia został sam Teodor Herze, który do Tarnowa przysłał pisemną
deklarację i roczną składkę członkowską (5 guldenów). 9.9.1879 r. Salz, w imieniu „Ahawas Zion" kupił za 100 tysięcy franków francuskich w Paryżu
od bankiera Edmunda Rotszylda 900 ha ziemi w Górnej Galilei. Obszar ten nazwano
„Machnajim". W 1898 r. administrator kolonii, Zygmunt Bromberg, wyjechał do
Palestyny, by objąć w posiadanie zakupione przez tarnowskie stowarzyszenie
grunty. W drugiej połowie 1898 r. do
kolonii przybyło 11 osadników z Tarnowa, a na początku 1899 r. dołączyło
do nich jeszcze 5 osób. Swój pobyt na nowej ziemi koloniści z Tarnowa rozpoczęli
od zasadzenia ziemniaków. Jednak już w 1900 r. zaczęły się kłótnie między
Brombergiem a osadnikami. Administrator powrócił do Tarnowa i zrzekł się
swojej funkcji. W 1902 r., ze względu na zbyt duże koszty utrzymania, kolonia
wróciła w ręce byłego właściciela. W 1906 r. w Tarnowie powstała syjonistyczna organizacja
żeńska „Miriam". Ruch syjonistyczny w Tarnowie działał do 1914 r., kiedy
to jego działanie zostało przerwane przez I Wojnę Światową. Jednak już w 1915 r., po opuszczeniu miasta przez wojska rosyjskie, syjoniści tarnowscy
wzmocnili swoją działalność. Otworzyli ludową kuchnię, która wydawała
obiady dla biednych mieszkańców Tarnowa. Komitet Syjonistyczny pomagał także
wdowom i sierotom wojennym. Po odzyskaniu przez Polskę
niepodległości, Tarnów jako pierwsze miasto ogłosiło przynależność do
Niepodległego Państwa Polskiego. W tym czasie syjoniści tarnowscy powołali
do życia Żydowską Radę Narodową, która reprezentowała całą społeczność
żydowską Tarnowa w kontaktach z organami państwowymi. W 1918 r. syjoniści przejęli kahał.
Pierwszą wprowadzoną przez nich zmianą było powszechne prawo wyborcze.
Projekt tej reformy odegrał dużą rolę w nadaniu „powszechnego prawa
wyborczego wszystkim gminom wyznaniowym w Polsce". Syjoniści tarnowscy
organizowali szkolnictwo żydowskie w języku hebrajskim. Od 1934 r. w Tarnowie
odbyły się obchody 50-lecia syjonizmu. Opublikowano wtedy „Jubileuszową Księgę
Pamiątkową", w której znalazły się materiały związane z tarnowskim ruchem syjonistycznym. „Charakteryzując tarnowski ruch
syjonistyczny można powiedzieć, że był to ruch szamoczący się w naszym mieście
pomiędzy asymilacją a ortodoksją żydowską. Można też stwierdzić ogólnie, że był dzieckiem
ruchów narodowych XIX stulecia, ale czerpał też swe siły z religijnego ideału
żydowskiego mesjanizmu".
Z lewej: Synagoga Nowa, z prawej: Mykwa w Tarnowie — wygląd obecny
Na początku XX w. w Tarnowie wzniesiono dwie bardzo ważne dla Żydów
budowle. Pierwszą z nich była mykwa wybudowana w stylu mauretańskim. Została
ona oddana do użytku w 1904 r., i zastąpiła starą łaźnię żydowską. W 1908 r. wybudowano najpiękniejszą tarnowską synagogę, zwaną Nową,
Jubileuszową lub imienia Franciszka Józefa I. Ta ostatnia nazwa wiązała się z dniem poświęcenia synagogi, który był też dniem urodzin cesarza.
W 1914 r. Żydzi w Galicji, szczególnie syjoniści, popierali Polaków w walce o niepodległość. Galicyjskie Komitety syjonistyczne zachęcały Żydów
do walki. W jednej a odezw napisano: "Wreszcie nadszedł czas, kiedy naród żydowski
może wykazać swoją wielką sympatię i podziw dla polskiego narodu [...]. Z zapartym oddechem śledzimy za biegiem wydarzeń i podziwem spoglądamy na marsz
żołnierzy polskich [....], z całego serca życzymy sukcesów i szczęścia z tej bohaterskiej kampanii. Na żydowskich cmentarzach znajdują się specjalne
kwatery, w których spoczywają Żydzi walczący w armii austriackiej. W okresie
okupacji Tarnowa przez wojska rosyjskie (10.11.1914 — 5.5.1915), Żydzi byli
prześladowani. 31 żydowskich mieszkańców Tarnowa Rosjanie wywieźli jako zakładników
do Niżnego Nowogrodu. Burmistrz Tarnowa bezskutecznie prosił rosyjskiego
komendanta miasta o uwolnienie zakładników. W przeprowadzonym w 1921 r. spisie
ludności Tarnów zamieszkiwało 15.608 ludności wyznania mojżeszowego.
Stanowili oni 44,1% mieszkańców miasta. Spośród tej liczby, tylko 10.223
osoby uważały się za Żydów. Wynika z tego, że 1/3 osób uległa
polonizacji. W późniejszych latach ludność żydowska mniej entuzjastycznie
odnosiła się do polskości. W 1936 r. narodowość polską deklarowało już ¼ osób. W dwudziestoleciu międzywojennym, w województwie krakowskim, Tarnów był
miastem o największym odsetku ludności żydowskiej. Działała tu dobrze
zorganizowana gmina żydowska, dwie
duże synagogi, 40 domów modlitwy, szkoły, kluby sportowe, inwestycje
kulturalne. Żydzi przodowali również w handlu i przemyśle. Szczególnie ważną
rolę odgrywali tutaj krawcy. W 1938 r. tarnowski firmy braci Seiden, Józefa
Katza i Ganz-Hochberga otrzymały rządowe zamówienie na mundury dla wojska
polskiego.
Żydowskie
miasto Tarnów zostało zlikwidowane w czasie II Wojny Światowej i nigdy już
nie zostało odbudowane.
1 2
« Historia (Publikacja: 22-10-2007 Ostatnia zmiana: 22-01-2010)
Oliwia Tańska Ur. 1983. Ukończyła studia na kierunku stosunki międzynarodowe, specjalność: integracja europejska. Jest członkiem stowarzyszenia Lokalna Grupa Działania Dunajec-Biała, które działa w ramach Pilotażowego Programu LEADER+ Liczba tekstów na portalu: 3 Pokaż inne teksty autora Najnowszy tekst autora: Henry Kissinger | Wszelkie prawa zastrzeżone. Prawa autorskie tego tekstu należą do autora i/lub serwisu Racjonalista.pl.
Żadna część tego tekstu nie może być przedrukowywana, reprodukowana ani wykorzystywana w jakiejkolwiek formie,
bez zgody właściciela praw autorskich. Wszelkie naruszenia praw autorskich podlegają sankcjom przewidzianym w
kodeksie karnym i ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych.str. 5592 |
|