Wyrażenia są często kontekstowo zależne. Zadaniem pragmatyki jest zbadanie tej zależności, czyli zbadanie tego, w jaki sposób kontekst określa lub ogranicza ich treść ^{[ 31 ]}.

W pragmatyce sens wyrażenia ustala się zawsze ze względu na kontekst użycia. Procedura ta nie wymaga oczywiście brania pod uwagę wszystkich aspektów kontekstów użycia. Można ograniczyć się tylko do tych ich cech, „które są istotne dla danego typu dyskursu" ^{[ 32 ]}. Wybrany zestaw takich cech nazywa się indeksem lub punktem odniesienia (R. Montague).

Według Montague intensja zdania jest funkcją z indeksów w wartości logiczne ^{[ 33 ]}.

f(i):=Ext_i(ą)

Powyższe sformułowanie zostało poprawione przez R. Stalnakera w sposób następujący: z logiczno-pragmatycznego punktu widzenia dopiero konkretne wypowiedzi, nie zaś same zdania, abstrakcyjne jednostki językowe, mogą mieć wartość logiczną. Zdanie, w odniesieniu do kontekstu, wyznacza sąd; dopiero sąd, w zastosowaniu do odpowiedniego świata możliwego, jest prawdziwy lub fałszywy. Zatem, zgodnie z koncepcją tego autora, zdanie jest dwuargumentową funkcją z kontekstów i możliwych światów w wartości logiczne. Przedstawia to następujący schemat: ^{[ 34 ]}

Zdanie może mieć wiele sensów, lecz nie każdy z tych sensów jest odpowiedni dla danego kontekstu. Odnosząc to do głównego tematu naszych rozważań można powiedzieć, że z podobną rzeczą mamy do czynienia przy badaniu definicji z pozycji pragmatycznej: definicja także powinna być spójna z kontekstem, w jakim się ją rozpatruje. Poza jej syntaktycznym i semantycznym ujęciem, definicję należy także rozpatrywać i w ujęciu pragmatycznym, relatywizowanym do kontekstu. Rozważana w ten sposób, definicja staje się zdaniem uwarunkowanym przez kontekst, czyli - wypowiedzią (w rozumieniu Bar-Hillela). Zgadzamy się zatem z M. Tokarzem, gdy wzmiankuje, iż sposób rozumienia wielu, może nawet wszystkich zdań języka potocznego jest uzależniony od okoliczności ich użycia (nadawcy, czasu, miejsca, odbiorcy itd.) ^{[ 35 ]}, a także gdy twierdzi: „Z logicznego punktu widzenia podstawą wnioskowania służącego rekonstrukcji treści pewnego zdania jest nie tyle jego obiektywne znaczenie, ile raczej fakt, że tego właśnie zdania użyto (w danej sytuacji komunikacyjnej). Oczywiście we wnioskowaniu tym odbiorca posługuje się również swoją ogólną wiedzą W, w której skład wchodzą m.in. informację o bieżącej sytuacji, czyli o kontekście wypowiedzi. (...) [Zatem] przy interpretowaniu wyrażeń języka naturalnego odbiorca nie posługuje się czystą logiczną dedukcją, lecz dodatkowo wieloma regułami o pragmatycznym charakterze, spośród których jak dotąd zaledwie niektóre zostały w miarę precyzyjnie opisane" ^{[ 36 ]}.

U innego autorytetu w dziedzinie pragmatyki — R. Stalnakera - znajdujemy podobnego typu uwagi: „Akt mowy może być nieprawidłowy, pomimo że zdanie w nim użyte jest sensowne i wyrażony został spójny sąd. Twierdzenie może być niestosowne, pomimo że jest prawdziwe. Wnioskowanie może być rozsądne w kontekście, chociaż nieuzasadnione semantycznie, albo semantycznie uzasadnione, lecz nierozsądne w kontekście" ^{[ 37 ]}

Znaczenie wyrażenia nie jest absolutne, jest (powtórzmy to jeszcze raz) zależne od danego kontekstu. Czy wobec tego definiowanie w pragmatyce będzie miało charakter relatywny?

Nie wydaje się, żeby tak miało być. Definiowanie, na ogół, nie ma charakteru dowolnego. Wynika to z założenia, że w kategoryzację języka naturalnego wbudowana jest ontologia, co do której członkowie wspólnoty językowej są (ogólnie rzecz biorąc) zgodni ze sobą. Podstawę tej zgodności stanowi zawarta w języku siła społecznego normowania. Drugim niezbędnym założeniem jest założenie o racjonalności istot ludzkich, która to zapewnia przynajmniej minimum zgody na poziomie podstawowych operacji logicznego myślenia.

* * *

Definicje posiadają wysoki stopień ważności w nauce, niemniej jednak często okazują się być przydatne i w praktyce życiowej. Pełnią one niewątpliwie ważną funkcję w języku ze względu na to, że za ich pomocą łatwiej jest ustalić znaczenie (sens) danego wyrażenia, określić dany przedmiot.

Idealny dobór cech kryterialnych w definicji — taki, który zadowalałby wszystkich — jest trudno osiągalny. Treść materiału definicyjnego jest często zależna od kontekstu powstawania definicji i kontekstu jej używania. Dana definicja łatwo może okazać się zbyt szeroka, za wąska, lub w jakiś inny sposób wadliwa w kontekście dla którego nie była przeznaczona. Stąd adekwatność definicji okazuje się często weryfikowalna tylko w obrębie języka określonej dziedziny wiedzy, w którym założone są terminy pierwotne, których niepodobna kwestionować. Z tego powodu definiowanie terminów należy powierzyć specjalistom z zakresu danej dyscypliny. Należy jednak pamiętać, że — zgodnie z zamysłem pragmatycznym — definicje powinny być środkiem łączności umożliwiającym porozumienie między wszystkimi ludźmi, a nie tylko między specjalistami określonej dziedziny.

Optymalnym rozwiązaniem problemu definiowania byłoby takie jego rozwiązanie, które uwzględniałoby zarówno zasób wiedzy naukowej, jak i wiedzy codziennego życia. Uczeni mogliby wyrozumiale wybaczyć pewne uproszczenia na przykład na rzecz dydaktyki, a laicy powinni zadać sobie trudu, żeby zastanowić się nad nieprecyzyjnością znaczeń pojęć, którymi bezkarnie się posługują.

Bibliografia

1. Ajdukiewicz K., Logika pragmatyczna, PWN, Warszawa 1974.

2. Ajdukiewicz K., Trzy pojęcia definicji, [w:] tenże, Język i poznanie, t. II: Wybór pism z lat 1945- 1963, PWN, Warszawa 1965

3. Bartmiński J., Definicja kognitywna jako narzędzie opisu konotacji, [w:] Konotacja, praca zbiorowa pod red. J. Bartmińskiego, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej. Zakład języka polskiego, Lublin 1988.

4. Dascal M., Interpretacja hermeneutyczna a interpretacja pragmatyczna, przeł. P. Czapliński, „Pamiętnik Literacki" LXXXIII, z.1, 1992.

5. Koj L., Stosunek semantyki do pragmatyki. Rozprawa habilitacyjna, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin1969

6. Kotarbińska J., Definicja, "Studia Logica" II, 1955, lub w: taż, Z zagadnień teorii nauki i teorii języka, PWN, Warszawa 1990.

7. Mała encyklopedia logiki, wyd. 2 zmienione, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1988.

8. Marciszewski W., Logika z retorycznego punktu widzenia,  Znak-Język-Rzeczywistość, Warszawa 1991.

9. Putnam H., Znaczenie wyrazu „znaczenie", [w:] tenże, Wiele twarzy realizmu i inne eseje, wybrał, przełożył, wstępem poprzedził i przypisami opatrzył A. Grobler, PWN, Warszawa 1998.

10. Pelc J. (red.), Prace z pragmatyki, semantyki i metodologii semiotyki, Ossolineum, Wrocław 1991.

11. Powszechna encyklopedia filozofii, t.2, Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu, Lublin 2001.

12. Quine W.V.O., Z punktu widzenia logiki. Dziewięć esejów logiczno-filozoficznych, przeł. B. Stanosz, Warszawa 2000.

13. Stalnaker R., Logical Semiotic, [w:] Modern logic — a survey, ed. By E. Agazzi, D. Reidel Publishing Company, Dordrecht, Holland, 1981.

14. Tarski A., Pisma logiczno-filozoficzne, tom I. Prawda, wybrał, przeł., red. nauk. dokonał, wstępem i przyp. opatrzył J. Zygmunt, PWN, Warszawa 1995.

15. Taylor J. R., Kategoryzacja w języku. Prototypy w teorii językoznawczej, przeł. A. Skucińska, Kraków 2001.

16. Tokarz M., Elementy logiki pragmatycznej, PWN, Warszawa 1993.

17. Tokarz M., Przekaz dosłowny i podtekst w komunikacji językowej, „Studia Semiotyczne" XXIII, wydał i wstępem opatrzył J. Pelc, Znak-Język-Rzeczywistość, Warszawa 2001

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Pragmatyczna teoria prawdy Jaka powinna być filozofia XXII wieku?

Dodaj komentarz do strony..   Zobacz komentarze (1)..

Wyślij mailem..

Wersja do druku    PDF    MS Word