|
Chcesz wiedzieć więcej? Zamów dobrą książkę. Propozycje Racjonalisty: | | |
|
|
|
|
Państwo i polityka » Politologia
Rozwój systemów demokratycznych w wybranych państwach Unii Europejskiej [2] Autor tekstu: Jerzy Kolarzowski
Konstytucja z 1812 roku ustanawiająca monarchię ograniczoną otworzyła epokę zmagań o kształt
społeczny i ustrojowy państwa. Główny konflikt XIX w. przebiegał
między siłami zachowawczymi, dążącymi do utrzymania stosunków społecznych
opartych na feudalnej strukturze stanowej, a siłami liberalnymi., zmierzającymi
do zniesienia stanowych ograniczeń rozwoju gospodarczego i społecznego
kraju. Po powrocie na tron w roku 1814 Ferdynand VII zniósł konstytucję,
wszczął prześladowania liberałów i przywrócił rządy absolutne.
Liberalna rewolucja 1820-23 zmusiła króla do uznania konstytucji z 1812
roku, została jednak stłumiona przez wojska francuskie interweniujące na
zlecenie Świętego Przymierza. W 1808-24 trudna wewnętrznie sytuacja
Hiszpanii ułatwiła większości kolonii środkowo- i południowoamerykańskim
wyzwolenie się spod hiszpańskiego panowania. Hiszpania utrzymała jedynie Kubę i Puerto Rico oraz Filipiny. Sporna kwestia dziedziczenia tronu po śmierci w roku 1833 Ferdynanda VII spowodowała wystąpienie przeciwko sukcesji jego córki,
Izabeli II, pretendenta — brata zmarłego króla, Don Carlosa, skupiającego
wokół siebie zwolenników orientacji konserwatywnej i absolutystycznej.
Porażka zwolenników Don Carlosa w serii wojen domowych z lat 1833-39,
1847-49, 1872-76 (tzw. wojny karlistowskie) oznaczała sukces liberałów.
Ich rządy pod panowaniem Izabeli II stały się okresem ciągłej rywalizacji
między głównymi partiami liberalnymi: umiarkowaną i postępową,
znaczonej przewrotami, częstymi zmianami gabinetów i konstytucji. W związku z stałym zagrożeniem porządku demokratycznego ogromną rolę odgrywali
wojskowi sięgający po władzę dyktatorską (B. Espartero, R. Narváez, L.
O'Donnell). W 1868 w wyniku przewrotu wojsk. została obalona Izabela II, a wybrany w 1870 r. na tron Amadeusz I (syn króla Włoch, Wiktora
Emanuela II). Nie mogąc zapanować nad zamętem politycznym w roku 1873
Amadeusz I abdykował. Proklamowano wówczas republikę, jej rządy zwalczane przez
konserwatystów i borykające się z siłami odśrodkowymi, nie miały
szerokiego poparcia w społeczeństwie. W 1874 kolejny przewrót przywrócił
na tron Burbonów (król Alfons XII). Podstawą rządów restauracji stał się
kompromis między bogatym mieszczaństwem a posiadaczami ziemskimi, który
zapewnił Hiszpanii na półwiecze względny spokój wewnętrzny. Konstytucja z roku 1876 określiła podstawy ustrojowe: wygasły wojny domowe, wykrystalizowała
się scena polityczna: u władzy zmieniały się cyklicznie 2 partie
akceptujące ustrój monarchii konstytucyjnej — Partia Konserwatywna (głównie
ziemiaństwo) i Partia Liberalna (głównie burżuazja). W tym czasie
wprowadzono dość szerokie swobody obywatelskie: powszechne prawo wyborcze
(1890), swobodę zrzeszania się, powstawały związki zawodowe: anarchistyczne
(w Katalonii i Andaluzji), i socjalistyczne (Asturia, Baskonia,
Madryt). W roku 1879 założono Hiszpańską Socjalistyczną Partię Robotniczą
(PSOE). W 1898 w wyniku wojny ze Stanami Zjednoczonymi Hiszpania utraciła
ostatnie posiadłości kolonialne: Kubę, Puerto Rico i Filipiny, W roku
1912 Hiszpania uzyskała protektorat nad północnym Marokiem (opór miejscowych plemion
złamano dopiero w roku 1926) [ 6 ].
Klęska
1898 wywołała głęboki wstrząs wśród intelektualistów szukających dróg
odrodzenia ojczyzny (pokolenie 1898). Struktura gospodarcza i społeczna
Hiszpanii u progu XX w. była pod wieloma względami zacofana.
Kompromis obszarniczo — mieszczański z roku 1874 stworzył warunki do
utrwalenia półfeudalnych stosunków na wsi. Na początku XX w. 53% ziemi
było własnością latyfundystów, szczupłość rynku wewnętrznego, brak
rodzimego kapitału oraz aktywnej polityki rządu były powodem napięć społecznych,
wolnego tempa wzrostu gospodarki i jej podatności na kryzysy. Sytuację
wewnętrzną komplikowały ruchy separatystyczne, silne zwłaszcza w regionach
najbardziej rozwiniętych — Katalonii i Baskonii. Podczas I wojny światowej, w której Hiszpania zachowała neutralność, nastąpiło zwiększenie
popytu na jej surowce, co wywołało dobrą koniunkturę ekonomiczną, po której
gospodarka Hiszpanii weszła w nowy kryzys lat 1918-1923. Pod wpływem
wydarzeń rewolucyjnych w Europie zaktywizował się ruch robotniczy.
Kryzysy rządowe oraz niepowodzenia w walkach w Maroku stworzyły
warunki sprzyjające wprowadzeniu w 1923 przez gen. M. Primo de Riverę
dyktatury wojskowej, mającej poparcie monarchy Alfonsa XIII. Rozwiązano wówczas
parlament — Kortezy, zakazano działalności partii politycznych. Początkowo
sprzyjający dyktaturze rozwój gospodarczy załamał się szybko — w roku
1929 wraz z wybuchem kryzysu światowego. W roku 1930 ustąpił Primo de
Rivera, a po zwycięstwie republikanów w wyborach municypalnych w 1931
Alfons XIII opuścił kraj (nie abdykując).
W
dniu 14 kwietnia 1931 r. proklamowano republikę. Jej pierwszym premierem został
N. Alcalá Zamora (od końca 1931 prezydent). W wyborach do konstytuanty
sukces odniosły partie lewicy i centrum. Nowa konstytucja ustanowiła
parlamentarny system sprawowania rządów, szeroki zakres praw i wolności
(również o charakterze socjalnym) oraz wprowadziła rozdział Kościoła
od państwa. W roku 1932 uchwalono autonomię Katalonii i częściową
reformę rolną. Przejęcie rządów w wyniku wyborów w roku 1933 przez
ugrupowania prawicowe (katolickie)) doprowadziło do wzrostu napięć na tle społecznym i narodowym. Powstania w roku 1934 w Asturii i Katalonii zostały
krwawo stłumione przez wojsko, pogłębił się rozłam w hiszpańskim społeczeństwie
między jego częścią o poglądach nacjonalistycznych, katolickich i konserwatywnych a zwolennikami orientacji republikańskiej i lewicowej.
Na przełomie
1935 i 1936 r. republikanie, socjaliści, komuniści i lewica katalońska
utworzyli Front Ludowy. Jego sukces w wyborach z lutego 1936 wywołał
reakcję prawicy. Osiemnastego lipca 1936 bunt części garnizonów wojskowych
przeciw rządowi republiki rozpoczął krwawą hiszpańską wojnę domową
(1936-1939). Na czele faszystowskiej rebelii stanął gen. F. Franco. Pomocy w ludziach i sprzęcie wojskowym udzieliły mu Niemcy i Włochy. Z pomocą
republice przyszły ZSRR oraz lewicowi ochotnicy z wielu krajów (Brygady
Międzynarodowe). Demokracje zachodnioeuropejskie wobec wydarzeń hiszpańskich z lat trzydziestych XX wieku przyjęły postawę nieingerencji. Od wewnątrz siły
republikańskie osłabiało znaczne zróżnicowanie polityczne, prowadzące
nawet do otwartych konfliktów.
W marcu 1939 wojna zakończyła się zwycięstwem
nacjonalistów i ustanowieniem w Hiszpanii autorytarnej dyktatury
generała Franco, który przybrał tytuł caudillo, tj. wodza Hiszpanii. Oparł
on swą władzę na podporządkowanych mu: armii oraz Falandze Hiszpańskiej,
rozbudowanym systemie kontroli i represji, poparciu Kościoła i konserwatywnej
części społeczeństwa. Zniesione zostały swobody obywatelskie, zakazano działalności
partiom politycznym (poza Falangą), w miejsce związków zawodowych
wprowadzono tzw. wertykalne syndykaty, jednoczące pracodawców i pracowników.
Przywrócony w 1942 parlament (składał się z nominowanych lub delegowanych
przez organizacje zawodowe deputowanych) miał charakter doradczy. Rząd był
powoływany przez szefa państwa. Przez cały okres dyktatury (1939-1975)
generał Franco dbał o zachowanie roli arbitra, tak w strukturze władzy
państwowej, jak i w zakresie stosunków między wspierającymi go grupami
klasy rządzącej.
Po
śmierci Franco w roku 1975 tron objął król Jan Karol I, nastąpiła
aktywizacja krajowej i emigracyjnej opozycji oraz ugrupowań regionalnych
(zwł. baskijskich i katalońskich). Wobec zbyt ograniczonego zakresu
liberalizacji prowadzonej przez pierwszego po-frankistowskiego premiera Ariasa
Navarro, w roku 1976 król powołał na premiera socjalistę A. Suáreza Gonzáleza. W roku 1976 dokonano także reformy konstytucji i umożliwiono demokratyzację
życia politycznego. W 1977 r. rozwiązano frankistowski Ruch Narodowy i proklamowano
swobodę działania wszystkich innych partii politycznych i związków
zawodowych.
W tym samym roku przeprowadzono wybory parlamentarne. Przyniosły
one zwycięstwo dwóm ugrupowaniom: centroprawicowej Demokratycznej Unii Centrum i socjalistom. Ugrupowania te zawarły historyczny kompromis. Rok później tj. w 1978 przyjęto nową konstytucję, ustanawiającą gwarancje dla demokracji
politycznej oraz systemu rządów parlamentarno-gabinetowych. Umożliwiono także
wszystkim historycznym prowincjom Hiszpanii tworzenie regionalnych wspólnot
autonomicznych (już 1977 tymczasową autonomię otrzymały Baskonia i Katalonia) a ich wewnętrzne przeorganizowanie się trwało do roku 1983. Proces przejścia
od dyktatury do demokracji dokonał się na drodze pokojowej dzięki legalnemu
charakterowi przemian, neutralizacji armii (dużą rolę odegrał monarcha, który w roku 1981 przeciwstawił się próbie wojskowego przewrotu), dojrzałości
elit politycznych, dążących, mimo różnorodności poglądów, do konsensusu w najważniejszych kwestiach, takich jak uchwalenie konstytucji i zapewnienie
społecznego spokoju.
Słabo
znane dzieje Hiszpanii i jej zmagań o suwerenność i demokracje z minionych
dwustu kilkudziesięciu lat stanowią ważką przestrogę dla tych państw
europejskich, w których zapóźnienie cywilizacyjne oraz słabość elit
politycznych współistnieją z silną pozycją kościoła katolickiego.
Włochy
walczyły o zjednoczenie i demokratyczny ustrój zarówno w okresie Wiosny Ludów
1848-1849 jak i w latach 1859-1861. Ogólnowłoski
parlament w Turynie 17 marca 1861 proklamował Królestwo Włoch, królem
został Wiktor Emanuel II, stolicą najpierw Turyn, od roku 1865 Florencja. W 1866 r. do Włoch przyłączono Wenecję, w 1870 prowincję rzymską czyli Państwo
Kościelne wraz z Rzymem, który od 1871 r. stał się stolicą Włoch.
Sprzeczności
wewnętrzne potęgował konflikt państwa włoskiego z papiestwem. Pius IX
nie uznał aneksji Państwa Kościelnego i odrzucił proponowaną mu ustawę
gwarancyjną, ogłosił się „więźniem Watykanu", obłożył ekskomuniką
dynastię sabaudzką i państwo włoskie, zabraniając katolikom
uczestniczenia w życiu politycznym. Konflikt między papiestwem a państwem
włoskim zaostrzał się. Aktywność państwa polegała na zniesieniu kościelnego
sądownictwa, wprowadzeniu ślubów cywilnych, zamykaniu klasztorów, seminariów i konwiktów, opodatkowaniu i wywłaszczaniu kleru oraz ograniczaniu
jego działalność.
Odrodzone
Włochy zostały wkrótce uznane przez mocarstwa europejskie. W polityce
zagranicznej zawarły w 1882 r. trójprzymierze z Niemcami i Austrią,
co umożliwiło temu państwu ekspansję kolonialną w Afryce północnej i wschodniej.
Protekcjonistyczna
polityka chroniła włoski przemysł, co przyczyniło się do jego dynamicznego
rozwoju, który zyskał miano „drugiej rewolucji przemysłowej". Mediolan i Turyn
stały się potężnymi ośrodkami przemysłowymi, postępowała koncentracja
kapitału: w 1884 powstał koncern elektryczny Edisona, w 1887 hutniczy Terniego, w 1888 chemiczny Montecatiniego, w 1889 w Turynie założono fabrykę
samochodów FIAT. W latach 1870-1913 czterokrotnie powiększył się tonaż
floty handlowej, 8-krotnie wzrosła produkcja stali, potroiły się obroty
handlu zagranicznego. Niestety na południu Włoch utrzymywała się gospodarcza
stagnacja, postęp w rolnictwie hamowały stosunki własnościowe. Nędza
wsi powodowała masową migrację do miast i emigrację zarobkową, głównie
do Brazylii, Argentyny i USA (1872-1900 ponad 2 mln osób, a w latach
1901-13 ok. 4,7 mln osób).
1 2 3 4 Dalej..
Przypisy: [ 6 ] Do dziś pozostałością tej okupacji są
hiszpańskie enklawy na afrykańskim wybrzeżu Ceuta i Menilla. « Politologia (Publikacja: 02-03-2008 )
Jerzy KolarzowskiDoktor habilitowany, adiunkt w Instytucie Historyczno-Prawnym Uniwersytetu Warszawskiego (Wydział Prawa i Administracji). Współzałożyciel i rzecznik prasowy PPS (1987 - luty 1988), zwolniony z pracy w IPiP PAN (styczeń 1987), współredagował Biuletyn Informacyjny Ruchu Wolność i Pokój (1986–1987), sygnatariusz platformy Wolność i Pokój (1985), przekazywał i organizował przesyłanie m.in. do Poznania, Krakowa, Gdańska, Lublina i Puław wielu wydawnictw podziemnych. Posiada certyfikat „pokrzywdzonego” wystawiony przez IPN w 2003 r. Master of Art of NLP. Pisze rozprawę habilitacyjną "U podstaw europejskiej filozofii praw człowieka. Narodziny jednostki w sferze publicznej i prywatnej w pismach Braci Polskich". Zainteresowania: historia instytucji życia publicznego i prywatnego, myśl etyczna i religijna Europy (zwłaszcza okresu reformacji). Bada nieoficjalne nurty i idee inspirujące kulturę europejską. Hobby: muzyka poważna, fotografia krajobrazowa. Autor książki Filozofowie i mistycy Liczba tekstów na portalu: 51 Pokaż inne teksty autora Najnowszy tekst autora: Polski i brytyjski samorząd terytorialny - zasadnicze różnice | Wszelkie prawa zastrzeżone. Prawa autorskie tego tekstu należą do autora i/lub serwisu Racjonalista.pl.
Żadna część tego tekstu nie może być przedrukowywana, reprodukowana ani wykorzystywana w jakiejkolwiek formie,
bez zgody właściciela praw autorskich. Wszelkie naruszenia praw autorskich podlegają sankcjom przewidzianym w
kodeksie karnym i ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych.str. 5766 |
|