|
Chcesz wiedzieć więcej? Zamów dobrą książkę. Propozycje Racjonalisty: | | |
|
|
|
|
Światopogląd » Dzieje wolnomyślicielstwa
Ocalić od zapomnienia [2] Autor tekstu: Joanna Rutkowska
Ludwik Krzywicki
pseudonimy K.
R. Żywicki, J.
F. Wolski i
inne
( 21
sierpnia 1859 Płock -
10 czerwca 1941 Warszawa)
Polski myśliciel marksistowski, socjolog i ekonomista, pedagog,
działacz społeczny, polityk. Prekursor i jeden z twórców polskiej socjologii.
Ukończył rządowe Płockie Gimnazjum Gubernialne, tam kolegami jego byli późniejsi
działacze partii Proletariat: Aleksander
Dębski i Edmund Płoski. Zadebiutował w 1876 r.
na łamach nielegalnego pisemka szkolnego „Jutrzenka". W 1878 r.
Krzywicki, po otrzymaniu matury, wstąpił na Cesarski
Uniwersytet Warszawski, by studiować matematykę.
Wpływ na młodego studenta wywarła w 1880 r.
lektura Kapitału Karola
Marksa. W końcu 1882 r.
uformowała się na uniwersytecie grupa młodzieży socjalistycznej
„krusińszczyków".
Wykonali
pierwszy polski przekład I tomu Kapitału Marksa,
podjęli legalną publicystykę socjalistyczną na łamach dotychczasowego organu
pozytywistów, Przeglądu
Tygodniowego. Krzywicki zadebiutował w dziedzinie piśmiennictwa politycznego
artykułem Jeszcze o program, atakując program pracy
organicznej przedstawiony
przez Bolesława
Prusa. Represje po buncie młodzieży w 1883 r.
przeciw poczynaniom szkolnego kuratora Aleksandra
L. Apuchtina zakończyły
działalność „krusińszczyków". Krzywicki wyjechał wtedy nielegalnie do Krakowa.
Jego szlak emigracyjny wiódł później
przez Lipsk, Berno, Zurych, Paryż, Lwów. W Lipsku uczęszczał
na wykłady Wilhelma
Wundta,
studiował ekonomię pod kierunkiem Wilhelma
Roschera, ale najwięcej czasu poświęcał sprawie wydania Kapitału,
która była też tematem jego
korespondencji z Fryderykiem
Engelsem.
Po rewizji w jego mieszkaniu wyjechał w 1884 r.
do Szwajcarii.
Tu nawiązał kontakty z polską i niemiecką emigracją socjalistyczną, poznał Szymona
Dickszteina, Marię
Jankowską-Mendelson, Stanisława
Mendelsona, Witolda
Piekarskiego, Wilhelma
Liebknechta, Eduarda
Bernsteina, Karla
Kautsky’ego. Rozpoczął współpracę z „Przedświtem" i „Walką Klas" — polskimi
emigracyjnymi pismami socjalistycznymi wydawanymi w Paryżu.
Przez blisko półroczny okres pobytu w Zurychu przysłuchiwał
się uniwersyteckim wykładom Richarda
Avenariusa. Od 1885 r. w Paryżu objął
redakcję „Przedświtu". Studiował także w Ecole
d'Anthropologie. Po dwuletnim pobycie w Płocku Krzywicki w 1888 r.
zamieszkał w Warszawie.
Od chwili powstania Związku
Robotników Polskich stał
się obok Juliana
Marchlewskiego
jego działaczem i czołowym teoretykiem. Po aresztowaniach niektórych członków ZRP wyjechał
do Berlina, w 1893 r.
odwiedził Stany
Zjednoczone, później często wyjeżdżał na krótko z Warszawy do
bibliotek w Berlinie, Petersburgu i Londynie.
Do 1916 r.
współpracował z PPS-Lewicą.
Powszechnie znany jako teoretyk marksistowski, wykształcił kilka pokoleń
młodzieży socjalistycznej poprzez wykłady (od 1888 r.
wykładał na tajnym Uniwersytecie
Latającym w Warszawie,
od 1904 tamże w Towarzystwie
Kursów Naukowych, oraz na Wolnej
Wszechnicy Polskiej), dorobek publicystyczny i naukowy. Dwukrotnie więziony był X
Pawilonie Cytadeli Warszawskiej: w latach 1899-1900 (za
„organizowanie bezpłatnych czytelni") oraz w 1905 r. za udział w rewolucji. Po
odzyskaniu niepodległości w 1918 r.
pracował w kilku
placówkach naukowo-badawczych i uczelniach. Kierował katedrą historii ustrojów
społecznych Uniwersytetu
Warszawskiego i Instytutem Gospodarstwa Społecznego. W 1938 r. Instytut
Gospodarstwa Społecznego wydał
jubileuszową księgę pamiątkową na jego cześć. Za osiągnięcia powołany został w skład Polskiej
Akademii Umiejętności. Jednogłośnie wybrano go też na przewodniczącego nowo
powstającego Polskiego
Towarzystwa Socjologicznego. W latach 30. zajął wybitną pozycję jako socjolog i uczony. Jego dorobek jest ogromny, zarówno pod względem liczby dzieł, jak i tematyki. Wydał m.in. fundamentalną pracę Społeczeństwo
pierwotne, jego rozmiary i wzrost (1937).
Spisał także trzytomowe wspomnienia, ogłoszone drukiem już pośmiertnie. Za swoją
działalność został uhonorowany m.in. nagrodą im. Natansona, Kasy
im. Mianowskiego oraz w 1934 r. nagrodą m. st. Warszawy za całokształt działalności. W 1940 r.
Uniwersytet w Kownie przyznał mu doktorat
honoris causa, chcąc w ten sposób wyrazić uznanie za prowadzone przez
Krzywickiego badania nad litewskimi grodziskami. Krzywicki zajmował się przede
wszystkim teorią rozwoju społecznego, analizą mechanizmów zmiany społecznej i badaniami formacji społeczno-ekonomicznych wspólnoty
pierwotnej i
kapitalizmu.
Do
oryginalniejszych osiągnięć Krzywickiego należą koncepcja społeczeństw
terytorialnych, tzn. takich, w których istnieje własność prywatna, i teoria idei
społecznych.
Zajmował się analizą najniższych form więzi społecznej (koncepcja podziału
ustrojów społecznych na rodowe i terytorialne, czyli klasowe), zagadnieniem
rodowodu, mechanizmów rozpowszechniania i oddziaływania idei społecznych, a także analizą rozwoju rolnictwa amerykańskiego i europejskiego oraz spółdzielczością.
Należy do pierwszego pokolenia polskich uczniów Karola
Marksa. W marksizmie dostrzegał głównie teorię i metodę badań społecznych. Akcentował
jednak ważną rolę filozofii w tworzeniu całościowej wizji świata.
Fundamentalnymi tezami jego światopoglądu były: monizm, ewolucjonizm, scjentyzm i determinizm.
Zmarł na atak serca 10
czerwca 1941 r. w Warszawie.
Pochowany na cmentarzu ewangelicko-augsburskim przy ul. Żytniej. Podobnie jak
Julian Marchlewski, należał do nurtu ateistycznego wywodzącego się z lewicowych
środowisk politycznych. W swoich „Wspomnieniach" opisał działalność czegoś w rodzaju
gminy, „parafii"
bezwyznaniowej. Liczyła ona kilka osób i utrzymywała kontakty z młodzieżą
socjalistyczną. Jej założycielami mieli być Józef Gay i Adam Szymański.
Uczestnik I Zjazdu Wolnomyślicieli w sali Muzeum Przemysłu i Rolnictwa (8
grudnia 1907, 637 osób).
Podjęto wtedy
uchwałę o utworzeniu Stowarzyszenia Wolnomyślicieli Polskich, uchwalono Statut i wybrano
Tymczasowy
Zarząd, w którym przewodniczącym został A. Niemojewski, a w
skład weszli
m.in. Leo Belmont i L. Krzywicki.
Uczestnicy
zjazdu domagali się wprowadzenia cywilnych metryk, ślubów i rozwodów, utworzenia
laickiego szkolnictwa, świeckich obyczajów pogrzebowych oraz świeckiej roty
przysięgi w sądownictwie. Jednak już w 1909 r. władze carskie zawiesiły
działalność SWP. W l. 30 uczestnik odczytów organizowanych przez Polski Związek
Myśli Wolnej.
Prace o Krzywickim:
Dzieła (t.
1-9, PWN,
Warszawa 1957-1974);
Idea a życie. Z wczesnej publicystyki (1883-1892) (PWN,
Warszawa 1957);
Studia socjologiczne. Wybór (PIW,
Warszawa 1951);
Wspomnienia (t. 1-3, 1957-1959), Henryk Holland: Ludwik Krzywicki -
nieznany (Książka i Prasa, 2007).
Krzywicki został pochowany na cmentarzu
ewangelicko-augsburskim w Warszawie przy ul. Młynarskiej 54/56/58.
SPRAWDŹ
NA MAPIE
Józef Landau
(ur. ? — listopad 1933)
Poeta, publicysta,
filozof, działacz oświatowy, polonofil,
asymilator, przedstawiciel ruchu wolnomyślicielskiego.
Członek i promotor grupy postępowców zrzeszonych w Stowarzyszeniu Pracowników
Handlowych Żydów w Warszawie.
Wszedł w skład Komitetu Organizacyjnego do reaktywowania Stowarzyszenia Wolnomyślicieli
Polskich w 1920 r.
Delegat na Kongres Międzynarodówki Myśli
Wolnej w Paryżu (1925) i Luksemburgu (1929).
Redaktor
naczelny „Myśli Wolnej" — organu prasowego SWP (1923-1924)
oraz „Życia Wolnego".
Zwolennik krytycznego myślenia, odrzucał irracjonalność dogmatów, jakkolwiek
przydomek ateisty nie był mu miły, jednak za niemożliwość uznawał egzystencję
Boga, rozumianego wedle wykładni którejkolwiek z religii.
Piewca wolności sumienia i słowa, domagający się przede wszystkim reform
ustawodawczych. Autor publikacji Szkice
przeciwwyznaniowe (Warszawa: Stowarzyszenie
Wolnomyślicieli Polskich, 1923).
Zwolennik apolitycznego kształtu Stowarzyszenia Wolnomyślicieli Polskich. W artykule pt. „Wybory" na łamach „Myśli Wolnej" przed wyborami do parlamentu w 1922 r. odżegnywał się od tworzenia ugrupowania wyborczego lub wspierania
konkretnej partii, podkreślając przy tym jednak, iż „wolnomyśliciel nie może
głosować na tych, którzy Myśli Wolnej wypowiedzieli wojnę. Myśl Wolna, jako ruch przedewszystkiem etyczny, takiego czynu tolerować nie może. Pozostawiamy tzw.
chrześcijańskim stronnictwom kłamanie, każdym czynem i postępkiem, podstawowym
założeniom idei chrześcijańskiej. Wolnomyśliciele zasady Myśli Wolnej trzymać
się muszą, lub… przestają być wolnomyślicielami. Głosować mogą więc tylko na
tych, którzy bronić będą Myśli Wolnej z trybun parlamentarnych lub przynajmniej
zachowywać się wobec niej neutralnie." Przeciwnik utożsamiania
wolnomyślicielstwa z ateizmem. W „Myśli Wolnej" 1923 r. pisał „Ateizm -
to odrzucenie wszelkich dogmatów doprowadzone do dogmatyzmu;
wolnomyślicielstwo — to oswobodzenie się z wszelkich dogmatów, nie wyłączając
ateizmu." W Zarządzie Głównym Polskiego Związku Myśli Wolnej, wybrany na I Krajowym Zjeździe PZMW w Warszawie, w gmachu teatru „Ateneum", w 1929 r., przy
uczestnictwie 300 delegatów (do Zarządu weszli wtedy też Tadeusz Kotarbiński, Z.
Radliński, J. Sołtyk, K. Sterling, L. Śledziński, Teofil Jaśkiewicz).
Redaktor naczelny (1930-33) pisma „Racjonalista" — organu Warszawskiego Koła
Intelektualistów przy PZMW, którego zadaniem było głównie kształtowanie
wolnomyślicielskiej kadry nauczycielskiej. Mottem czasopisma było zdanie z Deklaracji Myśli Wolnej F. Buissona „Myśl wolna nie jest doktryną, jest metodą
swobodnego myślenia". W pierwszym numerze „Racjonalisty" określono główny cel
działania WKI, którym było „pogłębienie teoretyczne zasad myśli wolnej i stworzenie ośrodka, dokoła którego zgrupowaliby się intelektualiści -
wolnomyśliciele z całego kraju. W Zarządzie Tymczasowym Warszawskiego Koła
Intelektualistów (razem z T. Kotarbińskim — prezes, H. Maurizio). Koło domagało
się prawnego uznania bezwyznaniowości, zniesienia obowiązkowej religii na
maturze, oddzielenia państwa od kościoła i zapraszającego do współpracy
środowiska nauczycielskie, wprost odrzucając kierunek "bezpośredniej propagandy w szerokich masach".
1 2 3 4 Dalej..
« Dzieje wolnomyślicielstwa (Publikacja: 31-10-2009 )
Wszelkie prawa zastrzeżone. Prawa autorskie tego tekstu należą do autora i/lub serwisu Racjonalista.pl.
Żadna część tego tekstu nie może być przedrukowywana, reprodukowana ani wykorzystywana w jakiejkolwiek formie,
bez zgody właściciela praw autorskich. Wszelkie naruszenia praw autorskich podlegają sankcjom przewidzianym w
kodeksie karnym i ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych.str. 6909 |
|