|
Chcesz wiedzieć więcej? Zamów dobrą książkę. Propozycje Racjonalisty: | | |
|
|
|
|
Nauka » Nauki o Ziemi
Jaskinie Europy. Słów kilka o jaskiniach [2] Autor tekstu: Krzysztof Pochwicki
Polskie jaskinie
W Polsce wbrew pozorom jaskinie nie są rzadkością, należą do bardzo
charakterystycznych form krasowych na terenach wapiennych południa kraju.
Spośród skatalogowanych dotychczas u nas ponad 1600 jaskiń
[ 11 ],
najwięcej (blisko tysiąc) znanych jest właśnie z Wyżyny
Krakowsko-Częstochowskiej, następnie z Tatr (około 400).
Najgłębsze polskie jaskinie znajdują się w Tatrach Zachodnich. Są to
[ 12 ]:
1.
Wielka Śnieżna
(Wielka Jaskinia Śnieżna) — w źródłach można znaleźć różne dane na temat jej
głębokości: 770 m, 776 m lub 816 m.
Znajduje się w północno-wschodnim stoku Małołączniaka (masyw Czerwonych
Wierchów), w granicach Tatrzańskiego Parku Narodowego. Ma pięć otworów,
cztery z nich położone są w górnej części Doliny Małej Łąki, a piąty
znajduje się po drugiej stronie grzbietu w Dolinie Litworowej.
Odkryta w roku 1959, od tamtej pory uznawana za najgłębszą nie tylko w Polsce,
lecz w całych Tatrach. Stanowi system o wybitnie pionowym układzie studni i korytarzy
[ 13 ].
2.
Śnieżna Studnia — 763 m.
3.
Bańdzioch Kominiarski — 562 m.
4.
Za Siedmiu Progami
(ewentualnie Wysoka — Za Siedmiu Progami) — 435 m; położona w wąwozie Kraków (masyw
Ciemniaka).
5.
Mała w Mułowej [ 14 ]
(w obrębie Masywu Czerwonych Wierchów) — 397 m.
6.
Kozia — 361 m (lub 389 m).
W wielu jaskiniach istnieją tzw. studnie, niekiedy bardzo głębokie. W Śnieżnej
Studni znajduje się Studnia Wazeliniarzy o głębokości 230 m; jest to najgłębsza
studnia zarówno w Polsce jak i w całych Tatrach
[ 15 ].
Tuż za nią plasuje się studnia Czesanka, aczkolwiek uwzględniając głębokość
nieprzerwanego odcinka pionowego studnia ta zajmuje miejsce pierwsze
[ 16 ].
Trzecie miejsce przypada Studni Geriawitów w Jaskini Małej oraz studni Koloseum w jaskini Za Siedmiu Progami; obie mają po 110 m głębokości. Dla porównania
najgłębsza znana na świecie studnia jaskiniowa wnika w głąb planety aż na
głębokość 643 m; jest nią Vrtglavica Vertigo odkryta w 1996 r., w Alpach
Julijskich w Słowenii. Badania polskich jaskiń dowodzą, jak mało wiemy o mrocznym świecie; tajemnice mogą być ukryte w najmniej spodziewanych miejscach.
Nawet pozornie znane jaskinie potrafią sprawić niespodzianki, przykładowo
Jaskinia w Trzech Kopcach, największa w polskich Beskidach, niedawno
„wydłużyła się" o prawie jedną trzecią
[ 17 ];
obecnie ma długość 1228 m. Rekordowa jaskinia znajduje się w Beskidzie Śląskim,
pod szczytem góry Trzy Kopce w masywie Klimczoka. Powstała na stoku w wyniku
rozpadu warstw skalnych, tzw. fliszu, osuwających się pod wpływem siły
ciężkości. Różnica między jej najwyższym i najniższym punktem wynosi 32,6 m, co
daje jej drugie miejsce na liście najgłębszych jaskiń w naszych Karpatach
fliszowych (najgłębszą jest Diabla Dziura w Bukowcu — 42,5 m). Podobnie, do roku
2003 Jaskinia Mała (Dolina Mułowa w masywie Czerwonych Wierchów) była uważana
za, zgodnie z nazwą, raczej niedużą. Tymczasem okazało się, że bynajmniej
do małych nie należy; ma około 1,7 km długości, zaś głębokość sięga 444 metrów.
Dodatkowo znajduje się w niej największa w Polsce komora jaskiniowa. 29
stycznia 2004 r. odkrywcy tych sekretów, grotołazi z Nowego Sącza, wracali do
jaskini na kolejne badania. Lawina pochłonęła wszystkich…
Najdłuższe polskie jaskinie:
1.
Wielka Śnieżna — 22 km
[ 18 ].
2.
Za Siedmiu Progami — Po połączeniu w 1981 r. z Jaskinią Wysoką
(odkrytą w 1952 r.) stanowi najdłuższy system jaskiniowy w Tatrach i w Polsce;
dł. 11,66 km, głębokość 430 m (powyżej wejścia 283 m, poniżej — 147 m).
3.
Miętusia — ok. 10,5 km przy głębokości 263-266 m.
Położona w Dolinie Miętusiej (Tatry
Zachodnie, rejon Wantuli, w granicach Tatrzańskiego Parku Narodowego); odkryta w 1936 r.
4.
Bańdzioch Kominiarski — 9,55 km.
5.
Śnieżna Studnia — 6,6 km-9 km.
6.
Czarna — 6,5-7 km.
System jaskiniowy w Tatrach Zachodnich
odkryty w1961 r., na Hali Pisanej w Dolinie Kościeliskie w grzbiecie Zdziarów
(w obrębie Tatrzańskiego Parku Narodowego); wejście na wysokości 1326 m.
Dopiero w listopadzie 2004 roku ujawniono, że rok wcześniej odkryto w lesie koło
Dukli największą jaskinię na Podkarpaciu — Jaskinię Słowiańską (558 m długości,
24 m głębokości)
[ 19 ].
Na przestrzeni ostatnich lat burzliwie
rozwija się oferta turystyczna związana z jaskiniami. Coraz więcej,
niedostępnych dotychczas, korytarzy ożywia gwar rozmów, ogrzewa ciepło oddechów.
Tajemnicze, mroczne wnętrza podziemi, z nagromadzeniem różnorodnych nacieków o ogromnym bogactwie kolorów i kształtów, czynią z wielu jaskiń „pałace z bajki",
przyciągające coraz większe rzesze zwiedzających. Ostatnio, zwłaszcza duże
jaskinie rozbudowane pionowo, stały się obiektami niemal masowej turystyki.
Powoduje to naruszanie stabilnego środowiska podziemnych komór i korytarzy, w konsekwencji niszczenie szaty naciekowej. Jedynie w nielicznych
jaskiniach jest ona bogata, na przykład w udostępnionej turystom Jaskini Raj
oraz, także przystosowanej do zwiedzania, Jaskini Niedźwiedziej w Sudetach.
Można bezpiecznie przyjąć, że o przynajmniej o Jaskini Raj każdy Polak słyszał
(powstała w wyniku procesów krasowych w dewońskich wapieniach wzgórza
Malik).
Piwnice Ziemi skrywają też pamiątki z przeszłości. Przynajmniej cztery poziomy zabytków krzemiennych i kościanych, a także pozostałości wymarłej fauny (datowane na wcześniejsze fazy paleolitu
górnego) odkryto w Jaskini Mamutowej (Jaskinia Wierzchowska Dolna)
[ 20 ].
Nazwa jednoznacznie wyjaśnia do jakiego wymarłego gatunku należały niektóre
kości… W Sudetach Wschodnich warto zajrzeć do Jaskini Niedźwiedziej; w masywie
Śnieżnika, we wsi Kletno, na stoku szczytu Stroma (1166 m). Kompleks ma cztery
poziomy korytarzy, zróżnicowaną i bogatą szatę naciekową. W warstwach
namulisk znaleziono liczne szczątki zwierząt plejstoceńskich, głównie
niedźwiedzia jaskiniowego.
Kto wie, że właściwie co czwarty polski ssak, to nietoperz?
[ 21 ]
Na Wyżynie Olkuskiej, w Dolinie Będkówki, w północnej części Parku
Krajobrazowego Dolinki Krakowskie znajduje się Jaskinia Nietoperzowa. Długość
korytarzy i komór wynosi 306 m; głębsze partie są zasiedlane przez dużą liczbę
nietoperzy (nocki, podkowce). Szkoda, że wskutek zanieczyszczenia środowiska ich
liczba ciągle się zmniejsza. Jaskinia skrywa też wielowarstwowe stanowisko
archeologiczne z dziesięcioma poziomami wyrobów krzemiennych paleolitycznych
łowców oraz bogato reprezentowaną fauną.
Jaskinie tworzą szczególne środowisko przyrodnicze i kulturowe. Mają swoisty
mikroklimat, szatę naciekową, ponadto zawierają osady, zwane namuliskami lub
pełniskami. Osady te są „kroniką" historii geologicznej oraz dziejów człowieka,
gdyż nierzadko znaleźć w nich można ślady, związane z osadnictwem ludzkim. Na
skraju wsi Maszyce (Wyżyna Olkuska, południowa część Ojcowskiego Parku
Narodowego), konkretnie w zboczu doliny Prądnika, powyżej skałki Grzybowa, na
wys. ok. 355 m, wyziera wejście do Jaskini Maszyckiej. Odkryto tu obozowisko
jaskiniowe tzw. kultury magdaleńskiej, datowane na górny paleolit (trwał
od ok. 40 tys. do ok. 14 tys. lat p.n.e.). Z pradawnych warstw wydobyto wyroby
krzemienne i kościane (niektóre zdobione), szczątki zwierzęce oraz kości ludzkie
noszące przypuszczalnie ślady kanibalizmu (sic!). Zresztą jedne z najstarszych w Polsce śladów człowieka, datowane klasycznie na paleolit, wykryto
również w jaskiniach, konkretnie na obszarze Ojcowa
[ 22 ].
Ze względu na reklamę, dostępność i sztuczne oświetlenie korytarzy, turyści
często odwiedzają Jaskinię Mroźną w Tatrach Zachodnich (wschodnie zbocze Doliny
Kościeliskiej, w skałach Organów),
długości ok. 500 m.
Chociaż otwór wejściowy znajduje się obok znanej od dawna Jaskini Zimnej,
naturalne podziemia odkryto dopiero w 1934 r. (Stefan Zwoliński)
[ 23 ].
Nazwę nadano ze względu na panujące w jaskini zimno, przewiew lodowatego
powietrza oraz przypominającej szron warstwy mleka wapiennego na ścianach i sklepieniach. Obecnie mleko to właściwie zanikło, jest to jedna z negatywnych
konsekwencji udostępnienia korytarzy dla masowej turystyki w okresie
letnim (od lipca 1953 r.). Jaskinia nie jest już tak mroźna jak niegdyś...
Na koniec wspomnę o Jaskini Mylnej,
znajdującej się także w zboczu Doliny Kościeliskiej, w skałach Raptawickiej
Turni. Poznano ją około 1885 r.; długość korytarzy wynosi blisko1300 m, przy
czym do zwiedzania udostępniono ok. 300 m.
Życie jaskiń
Jaskinie nie są bynajmniej martwe. Środowisko jaskiniowe różni się od
powierzchniowego specyficznym mikroklimatem i brakiem produkcji
pierwotnej. Charakterystyczną cechą klimatu jaskiń jest dominacja
trzech jego elementów: temperatury, wilgotności powietrza i braku światła.
Wymienione czynniki klimatyczne wykazują wyraźny gradient. W miarę posuwania się w głąb jaskini ilość światła zmniejsza się stopniowo, aż do osiągnięcia
całkowitej ciemności. Temperatura i wilgotność powietrza są bardzo
zmienne w partiach przyotworowych, natomiast w głębi jaskini wykazują dużą
stabilność. W ich głębokich partiach, panuje ciemność, wilgotność sięga 95-100
procent, a temperatura jest odpowiada średniej rocznej panującej na powierzchni w pobliżu wejścia. Suche pustki podziemne określa się jako trogal, w którym występują organizmy, zwane troglobiontami, zaś wody podziemne stanowią
stygal, zasiedlony przez stygobionty czyli stygobionty, freatobionty (gr.
Stýks = podziemna rzeka + gr. bíos = życie). Ze względu na
specyficzne warunki życia (m.in. brak światła) u stygobiontów obserwuje się
specyficzne przystosowania (utrudniające życie w innych typach wód), np.: zanik
organów wzroku, zanik pigmentu w skórze i powierzchniowych powłokach
ciała (ciało na ogół jest białe lub przezroczyste. U zwierząt tych
występuje fotofobizm (unikanie światła), zanik periodyczności sezonowej (co
można powiązać ze stałą temperaturą wody oraz brakiem wpływu pór roku),
spowolnienie procesów metabolicznych, silny rozwój narządów dotyku i narządów
ułatwiających orientację przestrzenną w ciemności (np. linia naboczna). Część
stygobiontów pochodzi od form morskich, część od form słodkowodnych (na skutek
nasunięcia się lądolodu niektóre hydrobionty mogły przetrwać, przystosowując się
do życia w wodach podziemnych). W Polsce stygobionty występują jedynie w górach.
Ze względu na okresy, w których stygobionty przystosowały się
do środowiska wód podziemnych, wyróżnia się:
-
paleostygobionty — gatunki o najstarszym rodowodzie;
-
neostygobionty — gatunki o młodszym rodowodzie;
-
substygobionty — gatunki, które przystosowały się do stygalu stosunkowo
niedawno.
[ 24 ]
1 2 3 Dalej..
Przypisy: [ 12 ] Stan
na sierpień 2003 r. [ 13 ] W
listopadzie 2003 r. okazało się, że jest głębsza, niż sądzono. Według
najnowszych pomiarów, dokonanych przez grotołazów z Bielska-Białej, głębokość
Wielkiej Śnieżnej wynosi 824 m. [ 14 ] Odkryta
dopiero w sierpniu 2003 r. przez Annę Antkiewicz i Marka Lorczyka. [ 15 ] Studnię
odkryli speleolodzy zakopiańscy w 1988 r. (G. Albrzykowski, S. Michalik, S.
Masny). Jej nietypowa nazwa nawiązuje do zwyczaju grotołazów
smarowania się wazeliną dla ochrony przed wszechobecną wilgocią i wodą. [ 16 ] Studnia
Wazeliniarzy nie ma struktury ciągłej, kilka półek dzieli na krótsze odcinki. [ 17 ] Autorami
odkrycia (wiosna 2003 r.) są grotołazi ze Speleoklubu Bielsko-Biała. [ 18 ] Aczkolwiek
podaje się również długość korytarzy liczącą tylko ok. 9,7 km. [ 19 ] [w:]
„Metro" Nr 469 (5-7 listopada 2004 r.. [ 20 ] Jaskinia
krasowa z wapieni jurajskich, w stoku wzniesienia Berdo, we wsi Wierzchowie, na
Wyżynie Olkuskiej (obszar Parku Krajobrazowego Dolinki Krakowskie). [ 21 ] W Polsce występuje 80 gatunków ssaków, w tym 21 gatunków nietoperzy. Według twierdzeń naukowców tak naprawdę jest ich
19, gdyż dwa wystąpiły na naszych ziemiach przypadkowo i nie stanowią stałego
elementu naszej fauny. [ 23 ] Zwykle
podaje się rok 1938. « Nauki o Ziemi (Publikacja: 03-05-2010 )
Wszelkie prawa zastrzeżone. Prawa autorskie tego tekstu należą do autora i/lub serwisu Racjonalista.pl.
Żadna część tego tekstu nie może być przedrukowywana, reprodukowana ani wykorzystywana w jakiejkolwiek formie,
bez zgody właściciela praw autorskich. Wszelkie naruszenia praw autorskich podlegają sankcjom przewidzianym w
kodeksie karnym i ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych.str. 7279 |
|