|
Chcesz wiedzieć więcej? Zamów dobrą książkę. Propozycje Racjonalisty: | | |
|
|
|
|
Nauka » Nauki o Ziemi
Jaskinie Europy. Słów kilka o jaskiniach [3] Autor tekstu: Krzysztof Pochwicki
Prócz popularnych nietoperzy, pozbawione światła przestrzenie zasiedla mnóstwo
gatunków, reprezentujących zaskakujący wachlarz adaptacji. W europejskich
jaskiniach można spotkać m.in.
przedstawicieli salamander bezpłucnych; są to: pieczarnik sardyński, in.
salamandra jaskiniowa (Hydromantes genei)
[ 25 ]
oraz pieczarnik włoski (H. italicus) [ 26 ].
Płazy te zrezygnowały z płuc, całkowicie pokrywając potrzeby tlenowe
oddychaniem skórnym. W powietrzu jaskiń o wilgotności ponad 85 procent, podobnie
jak w lasach tropikalnych, było to możliwe. W Europie są tereny, gdzie
szczególnie obfite deszcze wymywały niekiedy z głębin ziemi… młode smoki
(sic!). Od setek lat miejscowa ludność znajdywała taplające się niezdarnie w kałużach blade, ślepe „jaszczurki". Obecnie wiemy, że zwierzęciem tym jest
kolejny wyspecjalizowany płaz — odmieniec jaskiniowy (Proteus anguinus);
jego potoczna nazwa to človeąka ribica w Słowenii, čovječja ribica w Chorwacji i čovečija ribica (човечија рибица) w Serbii, co można
przetłumaczyć jako „ludzka ryba". Ów ginący współcześnie gatunek występuje od
Istrii wzdłuż wybrzeży Adriatyku do Czarnogóry. Izolowane stanowiska spotyka się w południowo-wschodnich Włoszech
[ 27 ]. W faunie podziemnej Polski stwierdzono dotychczas niespełna 80 gatunków, m.in.
połowa krajowych gatunków nietoperzy chroni się w jaskiniach. Zwykle jaskinie
kolonizowane są przez organizmy ewolucyjnie stosunkowo młode, jedynie w faunie
wód podziemnych bytują formy stare będące reliktami trzeciorzędowymi, np.
studniczki Niphargus. W ciemnościach znajduje zarazem schronienie wiele
gatunków zwierząt powierzchniowych, np. węże, pająki. Mało dotychczas poznaną
grupą organizmów są należące do grzybów niższych — pleśnie, zdolne do życia
także w strefie całkowitej ciemności. Interesującym przykładem jest gatunek
pleśni opisany z jaskini Nietoperzowej k. Krakowa: Aspergilus asperescens.
Aktualnie fauna podziemna Polski obejmuje gatunki należące do 8 rzędów i 32
rodzin. Wśród nich 52 są wodne, pozostałe lądowe. Z tej grupy 2 gatunki
wodne i 20 lądowych znamy wyłącznie z jaskiń. W wymienionej grupie 28
taksonów (19 wodnych, w tym jeden jaskiniowy) i 8 lądowych (w tym 6
jaskiniowych) stwierdzono wyłącznie w Polsce
[ 27 ].
Człowiek jaskiniowy
W przeszłości jaskinie stanowiły naturalne, cenne schronienie ludzi, zarówno
neandertalczyka jak i kromaniońskich łowców. Ponieważ, dzięki konserwującym
właściwościom klimatu jaskiń, właśnie w nich znajduje się dużo śladów naszych
przodków utarło się błędne, stereotypowe mniemanie, że w odległej przeszłości
chroniono się głównie w podziemnych kompleksach (stąd potoczny termin
„jaskiniowiec"). Przed prawie 40 tys. lat człowiek z Crô-Magnon zrobił pierwszy
obrys dłoni na ścianie w Bara-Bahau, jaskini w południowej Francji. W jednej z pobliskich jaskiń, Les Combarelles, wyrył w kamieniu setki figurek zwierzęcych,
kilka ludzkich postaci. Umysły naszych przodków pragnęły nowych wyzwań, rodziła
się sztuka. Wiele odkryć, dokonanych w jaskiniach, na terenie Francji,
Hiszpanii, Włoch, wprowadziło w zdumienie i konsternację współczesnych,
przyczyniając się do obalenia nacechowanego prymitywizmem wizerunku pierwszych
mieszkańców Europy. Tak było w przypadku szokujących artyzmem i niekiedy wręcz
współczesną formą malowideł naskalnych Altamiry
[ 29 ],
Lascaux
[ 30 ],
czy Font-de-Gaume
[ 31 ].
Farby sporządzano z barwników ziemnych i tlenków metali
rozrobionych z wodą lub tłuszczami zwierzęcymi. Za pędzel służyła kościana rurka z wetkniętym pękiem sierści. Zaskakuje fakt, iż opanowano już wtedy nawet
technikę natrysku: przez kościaną rurkę twórca wydmuchiwał roztarty pigment na
wilgotną ścianę jaskini. Dzięki jaskiniom pierwsi mieszkańcy Europy zyskali w naszej świadomości nowy, całkowicie ludzki wymiar.
Główne materiały źródłowe:
-
Kleibl J., Skąd przychodzisz Adamie?, Wydawnictwo „Śląsk",
Katowice 1981.
-
Praca pod red. J. Herlinger, Kto Kiedy Dlaczego, Państwowe
Wydawnictwo „Iskry", Warszawa 1961, t. IV.
-
Praca pod red. K. Ondrejka, Rekordy Ziemi, Oficyna Wydawnicza
R.A.F., Bratislava 1991.
-
Praca zbiorowa, Cudowny świat. Najpiękniejsze zakątki i krajobrazy,
Przegląd Reader's Digest, Warszawa 2000.
-
praca zbiorowa, Encyklopedia Nauki i Techniki, Prószyński i S-ka
S.A., Warszawa 2002, t. 1, s.590, t. 2.
-
artykuły [w:] „Gazeta Wyborcza" — 2003 r.
-
Krzysztof Gończowski, „Życie w mroku jaskini" [w:] „Wiedza i Życie"
sierpień 1996.
-
Encyklopedia multimedialna PWN. Polska 2000,
Wydawnictwo Naukowe PWN S.A., Warszawa 2000.
-
Encyklopedia multimedialna PWN. Geografia,
Wydawnictwo Naukowe PWN S.A., Warszawa 1999.
-
Jaskinie.cad.pl
-
gazeta.pl/nauka/
-
opracowania własne.
Ewentualne uzupełnienia
Największe jaskinie w Polsce:
Nazwa |
Góry |
rok odkrycia |
Długość (m) |
głębokość (m) |
Bańdzioch Kominiarski |
Tatry
Zachodnie |
1968 |
9550 |
562 |
Czarna |
Tatry
Zachodnie |
1961 |
6500 |
303 |
Kasprowa
Niżnia |
Tatry
Zachodnie |
Od XIX w. |
2350 |
80 |
Kozia |
Tatry
Zachodnie |
— brak
danych - |
3300 |
389 |
Miętusia |
Tatry
Zachodnie |
1936 |
10220 |
266 |
Niedźwiedzia |
Sudety
Wschodnie |
1960 |
2230 |
69 |
System
Chelosiowa Jama-Jaworznicka |
Góry
Świętokrzyskie |
— brak
danych - |
3670 |
61 |
System
Ptasia Studnia-Lodowa Litworowa |
Tatry
Zachodnie |
1966 |
6100 |
356 |
System
Wielka Śnieżna-Wielka Litworowa |
Tatry
Zachodnie |
1959,
1962 |
17800 |
814 |
System
Wysoka-Za Siedmiu Progami |
Tatry
Zachodnie |
1948,
1952 |
11660 |
435 |
Śnieżna
Studnia |
Tatry
Zachodnie |
1960 |
6600 |
763 |
Zimna |
Tatry
Zachodnie |
Od XIX w. |
4250 |
176 |
Źródło: „Ochrona
Środowiska 1999", Warszawa 1999 [w:] Encyklopedia multimedialna PWN. Polska
2000, Warszawa 2000.
Plany niektórych jaskiń Jury
Krakowsko-Częstochowskiej dostępne są na stronie
Jaskinie.ekrakow.pl/. Większość sporządzono na podstawie książki:
Szelerewicz M., Górny A., Jaskinie Wyżyny Krakowsko-Wieluńskiej.
Niektóre turystyczne jaskinie Tatr:
-
Jaskinia Dziura (Dolina ku Dziurze) — zwana dawniej Jaskinią Strążyńską
lub Zbójnicką Jamą. Podobno ukrywał się w niej Wojciech Mateja, jeden z ostatnich zbójników tatrzańskich.
-
Smocza Jama (Dolina Kościeliska) — w 1882 r. Gotfryd Osowski błędnie
podał, że jaskinia ta ma 100 m długości.
-
Jaskinia Raptawicka (Dolina Kościeliska) — prawdopodobnie odkryta w 1887
r. (J. G. Pawlikowski).
-
Jaskinia Obłazkowa (Dolina Kościeliska) — opisana dopiero w 1887 r.
(J. G. Pawlikowski).
— przedstawiciel rodzaju Speleomantes, płazów ogoniastych z rodziny
bezpłucnikowatych, obejmujący gatunki występujące we Włoszech i w Francji. [z:]
wikipedia.
1 2 3
Przypisy: [ 25 ] Długość
całkowita do 140mm. Pokarm chwyta pyskiem lub wyrzutem niezbyt długiego,
przypominającego grzyb kapeluszowy, lepkiego języka. [ 29 ] W
północnej Hiszpanii (Stara Kastylia, Góry Kantabryjskie). Odkryto tu ryty i wielobarwne malowidła przypisywane paleolitycznym kulturom oryniackiej i magdaleńskiej. Ze względu na wręcz heretyczną wymowę znaleziska, przez długie
lata podziemny sezam pradawnej sztuki był bagatelizowany, pomijany milczeniem,
sugerowano nawet fałszerstwo (oficjalny odkrywca, don Sautuola miał nawet
specjalnie zatrudnić niemego malarza). [ 30 ] W
południowo-zachodniej Francji (departament Dordogne). W 1940 r. w jaskini
odkryto naskalne malunki z okresu kultury magdaleńskiej (paleolit, okres między
15 000 a 10 000 lat p.n.e.). Anonimowi artyści uwiecznili, przeważnie w ruchu,
przedstawicieli fauny epoki lodowcowej: konie stepowe, bizony, jelenie,
koziorożce, nawet nosorożca włochatego. [ 31 ] W
południowej Francji. Dawni twórcy rysowali tu zwierzęta posługując się rysikami z tlenku manganu. « Nauki o Ziemi (Publikacja: 03-05-2010 )
Wszelkie prawa zastrzeżone. Prawa autorskie tego tekstu należą do autora i/lub serwisu Racjonalista.pl.
Żadna część tego tekstu nie może być przedrukowywana, reprodukowana ani wykorzystywana w jakiejkolwiek formie,
bez zgody właściciela praw autorskich. Wszelkie naruszenia praw autorskich podlegają sankcjom przewidzianym w
kodeksie karnym i ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych.str. 7279 |
|