To, że Stefan Żeromski, wybitny pisarz i społecznik przejął władzę polityczną w imieniu odradzającego się państwa polskiego, przy powszechnej zgodzie, nie było przypadkowe. Stanowiło bowiem potwierdzenie jego wielkiego autorytetu, jaki zdobył w ciągu kilkunastu lat działalności wśród ówczesnej zakopiańskiej lewicy i prawicy.

Nieco później Żeromski jeszcze raz skorzystał ze swojego autorytetu w sprawie byłych rządów C.K. Austrii w Zakopanem. Było to w trakcie pierwszej kampanii wyborczej do Sejmu Ustawodawczego odrodzonej Polski, gdy podniesiono kwestię rozliczeń z okresu I wojny światowej. Polska Komisja Likwidacyjna bowiem na podstawie przejętych w Krakowie akt z archiwum wywiadu austriackiego K-Stelle oskarżyła zakopiańskiego wójta Wincentego Regieca o tajną współpracę z tym wywiadem. 23 grudnia 1918 r. na posiedzeniu Polskiej Komisji Likwidacyjnej w Krakowie podjęto jednogłośnie uchwałę o zawieszeniu zakopiańskiego wójta w urzędowaniu[23]. Według oskarżenia Regiec miał składać raporty, dotyczące działalności Narodowego Komitetu Zakopiańskiego por. Józefowi Głowińskiemu, oficerowi K-Stelle w Zakopanem[24]. Zarzuty dotyczące rzekomej działalności szpiegowskiej wójta zostały powtórzone na posiedzeniu Rady Miasta Krakowa 4 marca następnego roku. Mimo oskarżeń Wincenty Regiec nie ustąpił ze stanowiska wójta. W jego obronie stanęło wielu znanych mieszkańców Zakopanego: Stefan Żeromski, Franciszek Pawlica — prezes Związku Górali, Wincenty Szymborski — dyrektor dóbr Władysława Zamoyskiego, Urszula Brzozowska — właścicielka pensjonatu „Szałas", Józef Diehl — adwokat, redaktor „Echa Tatrzańskiego" i ks. proboszcz Kazimierz Kaszelewski. Złożyli oni ówczesnym władzom obszerne pisemne zeznania[25]. W tej sytuacji rada gminna Zakopanego kilka dni później podjęła jednomyślną uchwałę w obronie czci swojego wójta. Wincenty Regiec skierował do sądu w Krakowie wniosek o oczyszczenie go z zarzutów. Lecz choć proces rozpoczął się pod koniec maja[26], to sprawa nie została ostatecznie rozstrzygnięta.

Przeglądając ówczesną prasę krakowską, można odnieść wrażenie, że żadna siła polityczna nie była zainteresowana rozliczeniami. W skład nowej Rady Gminy Zakopane, wybranej w grudniu 1919 r. wszedł ponownie Wincenty Regiec, ale stanowisko wójta zostało powierzone Medardowi Kozłowskiemu.

4 maja 1919 r., gdy w Zakopanem uroczyście obchodzono pierwsze w niepodległej Polsce święto Konstytucji 3 maja, miało ono niezwykłą oprawę. Wiosną spadły w Zakopanem duże śniegi i długo trzymał mróz. Żołnierze Kompanii Wysokogórskiej wojska polskiego pod komendą sierż. Stanisława Gąsienicy Sobczaka Johyma, w cywilu artysty rzeźbiarza, zbudowali ze śniegu i brył lodu olbrzymi ołtarz polowy na zakopiańskim rynku. Polowa msza św. odprawiona w niedzielę zgromadziła tłumy mieszkańców[27]. W uroczystości tej uczestniczył również Stefan Żeromski z żoną Anną i córką Moniką[28]. Idąc za przykładem Krakowa, 1 czerwca tego roku na placu ofiarowanym przez Józefa Sieczkę przy ulicy Kościeliskiej, naprzeciwko starego kościółka posadzono uroczyście Drzewo Wolności, aby w ten sposób uczcić odzyskanie przez Polskę niepodległości.

W latach 1918-1919 Stefan Żeromski nadal angażował się w różne inicjatywy patriotyczne i społeczne w Zakopanem. Interesował się ludnością polską na Spiszu i Orawie, uczestniczył w zebraniach i komitetach, zajmujących się sprawą nowej granicy państwowej w Tatrach i na Podtatrzu, a także został członkiem, powstałej 4 maja 1919 r. z inicjatywy dr. Stanisława Eliasza Radzikowskiego, Rady Generalnej Konfederacji Chochołowskiej z siedzibą w Zakopanem. Celem Konfederacji Chochołowskiej była obrona Spisza i Orawy[29]. Ponadto uczestniczył jako honorowy gość w zjeździe kół obrony kresów południowych w Zakopanem. Problemy spisko-orawskie stały się tematem jego odezwy „Niech żyje Ziemia Spiska!"[30]

Jesienią 1919 Żeromski wraz z żoną i córką opuścił Zakopane i przeniósł się do Warszawy.

2 listopada 1938 r., w 20. rocznicę powstania w Zakopanem „Rzeczpospolitej Zakopiańskiej" na czele z „prezydentem" Stefanem Żeromskim, odbyło się nabożeństwo żałobne za dusze zmarłych członków Rady Narodowej i członków zarządu Organizacji Narodowej, w tym także za zmarłego w 1925 roku Stefana Żeromskiego. Na uroczystym nadzwyczajnym posiedzeniu Rady Miejskiej w tym dniu podjęto też uchwałę o nazwaniu jeden z ulic stolicy Tatr imieniem Stefana Żeromskiego, a rynek, na którym Żeromski odbierał przysięgę na wierność państwu polskiemu, zdecydowano przemianować na pl. Niepodległości[31].

*

Tekst pochodzi z książki „Zakopane w czasach Rafała Malczewskiego", t.2.,pod redakcją Doroty Folgi-Januszewskiej i Teresy Jabłońskiej, Wydawnictwo BOSZ, Warszawa 2006.

[1] E. Jeleń, J. Krupski, Stacja końcowa Zakopane. 100 lat kolei zakopiańskiej 1899-1999, Warszawa 1999, s. 14.

[2] Kronika zakopiańska, „Nowa Reforma" nr 35, Kraków 12 II 1901 r., s. 2.

[3] I. Homola, Od wsi do uzdrowiska, [w:] Zakopane. Czterysta lat dziejów, R. Dutkowa (red.), Kraków 1991, t.1, s. 208.

[4] Tamże, s. 213-21.4

[5] A. Garlicki, U źródeł obozu belwederskiego, Warszawa 1983, s. 134.

[6] Uniwersytet wakacyjny, „Przegląd Zakopiański" nr 13, 1 VII 1905 r.

[7] L. Dall, Józef Piłsudski w Zakopanem, „Wierchy" 1999, t. 65, s. 61-86.

[8] S. Żeromski, Na broń, [w:] Wyspiański w oczach współczesnych, t. II, Kraków 1971, s. 220.

[9] M. Olszaniecka, Kalendarium życia i twórczości, [w:] Stanisław Witkiewicz 1851-1915, Zakopane 1996, s. 40.

[10] W. Jędrzejewicz, J. Cisek, Kalendarium życia Józefa Piłsudskiego, t. 1, Warszawa 1998, s. 198-199.

[11] A. Garlicki, Geneza legionów. Zarys dziejów Komisji Tymczasowej Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych, Warszawa 1964, s. 37-46.

[12] W. Jędrzejewicz, J. Cisek, Kalendarium życia Józefa Piłsudskiego, t. 1, Warszawa 1998, s. 282-283; A. Uziembło, Tatry i ludzie, Kraków 1987, s. 284-289.

[13] K. Sadowski, Przed rokiem, "Gazeta Podhalańska"nr 44, 7 XI 1915; nr 45, 14 XI 1915; nr 46, 21 XI 1915.

[14] Śp. Stefan Żeromski jako pracownik T.S.L., „Przewodnik Oświatowy. Organ Towarzystwa Szkoły Ludowej", nr 3, grudzień 1925.

[15] H. Średniawa, Karykatury Kazimierza Sichulskiego, Warszawa 1976.

[16] M. Kozłowski, Żeromski «podsekretarzem» w zakopiańskiej filii N.K.N-u, "Kronika Polski i Świata"nr 1, 1 I 1939 r.; zob. też: M. Rokosz, Zakopane w latach wielkiej wojny, [w:] Zakopane czterysta lat dziejów, t. 1, Kraków 1991, s. 233-234.

[17] M. Kozłowski, Żeromski na czele «Rzeczypospolitej Zakopiańskiej», „Gazeta Warszawska" nr 393, 24 XII 1932.

[18] Organizacja Narodowa w Zakopanem [tekst rezolucji], [dodatek do:] „Echo Tatrzańskie" nr 5, 15 X 1918 r.; L. Długołęcka, M. Pinkwart, Zakopane przewodnik historyczny, Warszawa 1994, s. 24-25.

[19] T. Janowski, Jak Zakopane odzyskało w 1918 r. niepodległość (Wspomnienie), „Rocznik Podhalański" 1985, t. 3, s. 325-333.

[20] M. Kozłowski, Żeromski na czele «Rzeczypospolitej Zakopiańskiej», „Gazeta Warszawska" nr 393, 24 XII 1932.

[21] M. Kozłowski, Polska siłą zbrojną zajmuje Orawę. Za wolą ludności, a zgodą Węgrów i Słowaków, „Kronika Polski i Świata" nr 39, 9 X 1938 r.

Wyślij mailem..

Wersja do druku    PDF    MS Word