|
Chcesz wiedzieć więcej? Zamów dobrą książkę. Propozycje Racjonalisty: | | |
|
|
|
|
Biblia » Stary Testament » Geneza mitów i opowieści ST
Kosmiczne koncepcje i terminy w Biblii Hebrajskiej [3] Autor tekstu: Sebastian Angres
W dwóch snach Józefa widać astralną symbolikę. W pierwszym Józef z braćmi
wiązali snopy na polu, snop Józefa podniósł się i stanął, a snopy braci otoczyły go i oddały mu pokłon (Rdz 37,7). W drugim śnie Słońce, Księżyc i jedenaście gwiazd
oddawało pokłon Józefowi (Rdz 37,9). A. Jeremias dostrzega w snopach braci i jedenastu
gwiazdach symboliczne przedstawienie znaków zodiaku, [ 27 ] snop Józefa i sam
Józef byłby reprezentacją dwunastego znaku.
W podróży synów Jakuba do Egiptu (biblijnej reprezentacji krainy cieni) widać
motyw przechodzenia znaków zodiaku przez rejon podziemia (niewidoczną hemisferę
nieba). Za każdym razem Józef zatrzymuje w Egipcie jednego brata, a kiedy
zatrzymuje najmłodszego, cykl zostaje zamknięty (hipotetyczna, pierwotna wersja
mitu według H. Wincklera i A. Jeremiasa). [ 28 ] W wersji opowieści, jaką mamy w Biblii
Hebrajskiej, faktycznie zatrzymany przez Józefa zostaje jedynie Symeon, natomiast
najmłodszy Beniamin zostaje z ojcem w Kanaanie. Jednak na skutek klęski głodu i sprytu Józefa bracia są zmuszeni do trzykrotnego zstępowania do Egiptu. [ 29 ] W tej
historii (Rdz 42-46) Józef ciągle dąży do sprowadzenia do siebie swojego umiłowanego
brata z tej samej matki, natomiast stary Jakub nie chce puścić w niebezpieczną
podróż swojego najmłodszego syna. Beniamin reprezentuje zarówno dwunasty znak
zodiaku, jak i ostatni miesiąc roku. Pięciokrotnie więcej prezentów [ 30 ] (Rdz 43,34) i pięć szat odświętnych (Rdz 45,22) dla Beniamina to symboliczne nawiązanie do
pięciu dni świątecznych, tak zwane epagomenae, dodawanych do ostatniego miesiąca w kalendarzu egipskim, w celu wyrównania roku cywilnego z solarnym. [ 31 ]
Wyraźnym nawiązaniem do znaków zodiaku i ich nieustannego cyklu jest symboliczna
ceremonia czytania Tory, w której sześć plemion głosiło błogosławieństwa z góry Garizim, a sześć plemion głosiło przekleństwa z góry Ebal (Pwt 27,12-13; Joz
8,33-35). [ 32 ] Góry Garizim i Ebal reprezentują dwa szczyty góry kosmicznej, północny i południowy biegun nieba, dwie hemisfery nieba (widoczną ponad horyzontem oraz
ukrytą pod horyzontem), świetlną (błogosławieństwo) i mroczną (przekleństwo)
połowę cyklu kosmicznego. A. Jeremias zauważa, że umieszczenie po sześć plemion
na każdej z gór świadczy o świadomym nawiązaniu do znaków zodiaku i nieustannego
cyklu ich wschodów i zachodów. [ 33 ]
W obecnym tekście błogosławieństwa Jakuba (Rdz 49) pierwotne motywy
astralne nie zawsze są wyraźne. [ 34 ] Przejrzystą symbolikę widać w błogosławieństwie
Jakuba dla Judy, właściwego patriarchy Judejczyków, czyli Żydów. Juda trzykrotnie
zostaje przyrównany do lwa, raz do lwiątka ( גּוּר אַרְיֵה יְהוּדָה gur arje Jehuda 'Judo,
szczenięciu lwa') i dwukrotnie do dorosłego lwa (hebr. אַרְיֵה arje, לָבִיא lawi), który
podnosi się od zdobyczy, czai się i nikt nie jest w stanie go spłoszyć (Rdz 49,9). Następnie
mamy trzykrotne nawiązanie do władzy, do jej atrybutów ( שֵׁבֶט szewet 'berło',
מְח۟۬קֵק mechokek 'buława') i do przyszłego wybawiciela ( שִׁיל۟۬ה szilo 'jego władca'), [ 35 ]
któremu należeć się będzie posłuszeństwo narodów (Rdz 49,10). Są to klarowne odniesienia
do najjaśniejszej gwiazdy w gwiazdozbiorze Lwa — Regulus. Jej nazwa
oznacza w łac. 'księcia' lub 'małego króla'. U Babilończyków i Persów Regulus był
jedną z „gwiazd królewskich" dzielących sferę niebieską na cztery i pomocnych przy
oznaczaniu przesileń i równonocy. Jako „strażnik północy" Regulus korespondował z przesileniem letnim. Dominująca pozycja Judy wśród braci (Rdz 49,8: „Judo, ciebie
sławić będą bracia twoi [...] Synowie twego ojca będą ci oddawać pokłon!") odpowiada
kulminacyjnemu punktowi na niebie zajmowanemu przez znak Lwa w Erze
Byka. Kiedy punkt Barana (punkt równonocy wiosennej) znajdował się w Byku,
przesilenie letnie znajdowało się w punkcie Lwa. A. Jeremias wnioskuje z tego, że
motywy zodiakalne w błogosławieństwie Jakuba zgadzają się z Erą Byka. [ 36 ]
Pektorał arcykapłana miał dwanaście drogocennych kamieni różnych rodzajów
osadzonych w czterech rzędach. Na każdym kamieniu miało być wyryte, jak na pieczęci,
imię jednego z dwunastu plemion izraelskich [ 37 ] (Wj 28,15-21). W tym wyrocznym
napierśniku przechowywano święte losy: אוּרִים urim 'światłość' i תֻּמִּים tummim
'doskonałość' (Kpł 8,8). Podczas gdy szlachetne kamienie oznaczały zodiak, święte
losy reprezentowały antytezę życia i śmierci, zgody i sprzeciwu, światła i ciemności.
Nie wiemy, jak posługiwano się pektorałem. [ 38 ] Tradycja świętych losów została przypisana Mojżeszowi w błogosławieństwie dla Lewiego (Pwt 33,8). Biblijny napierśnik
arcykapłana odpowiada babilońskim tablicom losu noszonym przez boga. [ 39 ]
Dwanaście chlebów pokładnych (Kpł 24,5-9) koresponduje z dwunastoma miesiącami
roku i dwunastoma znakami zodiaku. Podobnie dwanaście kamieni zabranych z rzeki Jordan na pamiątkę cudownego przejścia, które postawiono w Gilgal
(Joz 4), reprezentuje stacje zodiaku i symboliczną budowę nowego świata. [ 40 ] Sama
nazwa miejscowości Gilgal, hebr. גִּלְגָּל (od czasownika גִּלְגֵּל gilgel 'toczył się'), oznacza
święty okrąg kamienny. [ 41 ] Odlew morza stojącego na dwunastu bykach w świątyni
Salomona (1 Krl 7,23-25) jest kolejnym nawiązaniem do zodiaku (niebiańskiego świata) i kosmicznego oceanu. Podobna symbolika występuje w powołaniu proroka Elizeusza,
który orał dwunastoma parami [wołów] (1 Krl 19,19), czy w dwunastu źródłach
oazy Elim (Wj 15,27; Lb 33,9).
Terminem bezpośrednio oznaczającym konstelacje zodiakalne w Biblii Hebrajskiej
jest מַזּלָוֹת mazzalot (2 Krl 23,5), prawdopodobnie z wariantem מַזּרָוֹת mazzarot (Job 38,32).
Nie ulega wątpliwości, że autorzy biblijni znali długość roku słonecznego. Widać
to w liczbie lat życia patriarchy Henocha — jedynego patriarchy, który nie umarł,
lecz został zabrany przez Boga — i w liczbie dni potopu. W Rdz 5,23-24 czytamy:
„Ogólna liczba lat życia Henocha: trzysta sześćdziesiąt pięć. Żył więc Henoch w przyjaźni z Bogiem, a następnie znikł, bo zabrał go Bóg". Całkowity czas trwania potopu
od momentu, gdy „trysnęły z hukiem wszystkie źródła Wielkiej Otchłani i otworzyły
się upusty nieba" (Rdz 7,11) do całkowitego wyschnięcia ziemi (zob. Rdz 8,14) wynosi
365 dni (zwykły żydowski rok lunarny plus dziesięć dni), czyli długość roku słonecznego.
Na podstawie tego E. Stucken i H. Winckler widzieli w potopie jedynie zjawisko
astronomiczne powtarzające się każdego roku. [ 42 ] W kosmologii hebrajskiej, podobnie
jak w kosmologii mezopotamskiej, ponad sklepieniem nieba znajduje się
ocean kosmiczny. W Rdz 1,7-8 czytamy: „Bóg oddzielił wody pod sklepieniem od wód
ponad sklepieniem; a gdy tak się stało, Bóg nazwał to sklepienie niebem". Potop,
rozumiany jako fenomen niebiański, wiązałby się ze wzrostem i opadem wód kosmicznych — czyli tych znajdujących się ponad sklepieniem nieba — co wyrażałoby
się zmienną wędrówką Słońca (barki słonecznej) po niebie, w zimie nisko, a w lecie
wysoko ponad linią horyzontu. Pomimo tych interpretacji A. Jeremias widział w opowieści o potopie ślad zdarzenia historycznego, autentycznej klęski żywiołowej.
Bohaterem znanym z motywów solarnych jest biblijny Samson. Imię Samson,
hebr. שִׁמְשׁוֹן Szimszon, jest zdrobnieniem rzeczownika Słońce, hebr. שֶׁמֶשׁ szemesz (od
semickiego boga Szamasza). Samson urodził się niedaleko miasta עִיר שֶׁמֶשׁ Ir-
Szemesz 'miasto Słońca' (Joz 19,41), zwanego także בֵּית שֶׁמֶשׁ Beit-Szemesz (Bet-
Szemesz) 'dom Słońca'. Samson rozdarł lwa gołymi rękami (Sdz 14,5-6). Motyw zwycięstwa
nad lwem nawiązuje do wejścia Słońca w znak Lwa w okresie letnim i jest
charakterystyczny dla starożytnych wybawicieli. Zabójcami lwów mieli być sumeryjski
Gilgamesz, asyryjski Aszurbanipal, grecki Herakles, czy biblijny Dawid. Samson
zemścił się na Filistynach podpalając ich zboża, winnice i ogrody (Sdz 15,4-5), co jest
nawiązaniem do żaru słonecznego, jako przyczyny pożarów. Nadludzka siła Samsona
tkwiła w jego długich włosach. Samson jako Boży nazirejczyk nigdy nie obcinał
włosów. Siedem warkoczy Samsona jest metaforycznym przedstawieniem promieni
słonecznych. Kiedy włosy Samsona zostały obcięte za sprawą zdradzieckiej Dalili,
Samson osłabł. Skrócenie włosów (promieni) Samsona, jego uwięzienie i oślepienie
to nawiązania do zachodu Słońca w cyklu dziennym, bądź do słabszego oddziaływania
Słońca zimą w cyklu rocznym. Pomimo licznych motywów solarnych występujących w opowieści o Samsonie, A. Jeremias nie wyklucza możliwości istnienia historycznego
pierwowzoru tej postaci.
1 2 3 4 Dalej..
Przypisy: [ 28 ] H. Winckler, Geschichte Israels in Einzeldarstellungen, t. 2, Pfeiffer, Leipzig 1900, s. 62;
A. Jeremias, dz. cyt., t. 2, s. 66-67. [ 29 ] Nie licząc zawrócenia z drogi (Rdz 44). W ostatniej podróży do Egiptu uczestniczy cały
ród Jakuba. [ 30 ] Hebr. מַשְׂאֵת maset oznacza 'podarunek'. Beniamin nie otrzymał pięciokrotnie większej
porcji jedzenia, lecz pięć razy więcej prezentów niż pozostali bracia. Biblia Tysiąclecia ma
błąd w tłumaczeniu. [ 31 ] A. Jeremias, dz. cyt., t. 2, s. 66-67. [ 32 ] We fragmencie z Księgi Jozuego lud jest podzielony na dwie części, z których jedna jest
zwrócona w stronę góry Garizim, a druga jest zwrócona w stronę góry Ebal. Jozue i Lewici
odczytują ludowi prawo. Inaczej w Pwt 27,12-13, gdzie to same plemiona stoją na przeciwległych
górach, błogosławią i przeklinają. Już w następnych wersach to Lewici oznajmiają ludowi
przekleństwa, co świadczy o wielokrotnym przeredagowywaniu tekstu. [ 33 ] A. Jeremias, dz. cyt., t. 2, s. 67. [ 34 ] Tamże, s. 77. Późniejsi redaktorzy mogli nie rozumieć oryginalnej metaforyki kosmicznej
lub wręcz przeciwnie, mogli próbować ją ukryć, w celu podkreślenia monoteistycznych
aspektów nowej religii. [ 35 ] Liczne interpretacje dotyczące niejasnego szilo zostały zebrane w: A. Posnanski, Shiloh -
ein Beitrag zur Geschichte der Messiaslehre, Hinrichs, Leipzig 1904. [ 36 ] A. Jeremias, dz. cyt., t. 1, s. 41. [ 37 ] Rodzi to jednak pytanie, który zestaw dwunastki był wymieniony na kamieniach pektorału. Por. wyżej. [ 38 ] Według niektórych przykład zastosowania losów urim i tummim mamy w 1 Sam 14,41-42, nie ma tam jednak wzmianki o pektorale. [ 39 ] A. Jeremias, dz. cyt., t. 1, s. 50-52; A. Jeremias, dz. cyt., t. 2, s. 137. Tablice losu nosili bóg Nebo
(kosmiczny skryba), Bel (ojciec bogów i pan zodiaku) oraz Marduk (zwycięzca nad Tiamat).
Relacja babilońskich tablic losu do biblijnego napierśnika wyrocznego została omówiona
w: A.R.S. Kennedy, Urim and Thummim, Ephod, Teraphim, w: Assyriologische und Archaeologische
Studien. Hermann V. Hilprecht zu seinem fünfundzwanzigsten Doktorjubiläum
und seinem fünfzigsten Geburtstage (28. Juli) gewidmet von seinen Kollegen, Freunden und
Verehrern, Hinrichs, Leipzig 1909, s. 225 i nast. [ 40 ] Jozue jest typem wybawiciela przynoszącego nową erę, natomiast wody Jordanu i armie
Kananejczyków symbolizują wodne czy kosmiczne potwory, moce ciemności i chaosu. [ 41 ] A. Jeremias, dz. cyt., t. 2, s. 155. [ 42 ] A. Jeremias, dz. cyt., t. 1, s. 273. « Geneza mitów i opowieści ST (Publikacja: 14-10-2017 )
Wszelkie prawa zastrzeżone. Prawa autorskie tego tekstu należą do autora i/lub serwisu Racjonalista.pl.
Żadna część tego tekstu nie może być przedrukowywana, reprodukowana ani wykorzystywana w jakiejkolwiek formie,
bez zgody właściciela praw autorskich. Wszelkie naruszenia praw autorskich podlegają sankcjom przewidzianym w
kodeksie karnym i ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych.str. 10156 |
|