|
Chcesz wiedzieć więcej? Zamów dobrą książkę. Propozycje Racjonalisty: | | |
|
|
|
|
Państwo i polityka » Doktryny polityczne i prawne
Doktryna polityczno-prawna św. Pawła [2] Autor tekstu: Jarosław Norbert Ziętara
Święty
Paweł poniósł śmierć męczeńską w roku 67 n.e. zgodnie z tradycją dnia
29 czerwca w okolicy Aquae Salvinae tj. na lewym brzegu Tybru, jakieś trzy
mile od Rzymu po drodze do portu Ostia. Miejsce to stało się znane jako Trzy
źródła zgodnie z legendą, że gdzie odbiła się trzy razy odcięta głowa
Pawła, wytrysnęły trzy źródła [ 18 ]. Ciało Męczennika złożono w posiadłości Św. Lucyny przy drodze ostyjskiej. Około roku 284 n.e.
przeniesiono zwłoki do katakumb Św. Sebastiana przy drodze apijskiej. Cesarz
Konstantyn Wielki po roku 330 n.e. ufundował na miejscu męczeństwa bazylikę
pod Jego wezwaniem.
[Więcej, krytycznie o św. Pawle: str. 2406, 3360]
Miejsce
dokonania męczeństwa i uniwersalne znaczenie apostołowania Pawła kojarzy
nierozłącznie pamięć o Nim z męczeńską śmiercią poniesioną w Rzymie
przez Św. Piotra. W 285 r. ustanowione zostało ich wspólne święto. Mimo
wspólnego dnia pamięci pierwszych Męczenników w Kościele Powszechnym, in honorem należy za głosem historii powtórzyć: Paweł mniejszy
był od Piotra w dostojeństwie, większy od niego w apostolstwie a równy mu
świętością.
Święty Paweł pozostawił po sobie najbogatszą
literaturę, 14 listów. Stały się one po wieczne czasy fundamentalnym wykładem
Ewangelii. Ku czci Św. Pawła powstało kilka rodzin zakonnych.
Św. Antoni Maria Zaccaria [ 19 ]
założył Zakon Kleryków Regularnych Św. Pawła zwany barnabitami.
III.
MYŚL POLITYCZNO — PRAWNA
W nauce Św. Pawła znajduje się wyraźnie zarysowaną teorię
pochodzenia władzy. Władza pochodziła bezpośrednio od Boga. Stwórca
był źródłem legitymacji władzy, jej umocowania do istnienia i działalności
na ziemi. Każdy desygnat władzy w jakimkolwiek ustroju społeczno -
politycznym, czy jest to monarcha czy parlament, działał w imieniu Boga.
Instytucja władzy było to pełnomocnictwo nielicznej grupy ludzi lub
jednostki. Mocodawcą był Bóg, który zrządzeniem losu upoważnił grupę
lub jednostkę do opieki nad ogółem tzn. kontrolowania stosunków międzyludzkich
poprzez prewencję generalną, Albowiem rządzący nie są postrachem dla
uczynku dobrego, ale dla złego (Rz 13, 3) oraz do karania. To pełnomocnictwo
Boga [władzę] Św. Paweł nazywał narzędziem Boga, [prowadzącym] ku
dobremu (Rz 13, 4). Była to prima facie koncepcja władzy teokratycznej, ale z pewną modyfikacją.
Pawłowa teoria sankcjonowała władzę, której początkiem i źródłem
był Bóg, ale władzy nie ubóstwiała. Myśliciel nie wzmacniał pozycji władzy
państwowej tezą o jej boskiej genezie. Przeciwnie. Boskiego imperatora czynił
podległym Bogu, stawiając na równi z nim — w stosunku do Boga -
wszystkie podległe władcy organy państwa. Nadto, Paweł oddzielał władzę
od osoby, która ją piastowała. Jednostka wykonywała jedynie władzę [pełnomocnictwo
boże] służyła jej: jest ona, bowiem narzędziem Boga, prowadzącym ku
dobru [ 20 ]
(Rz. 13,4). Sama władza nie była atrybutem tej czy innej osoby, pochodziła
ona bowiem od Boga: Nie ma, bowiem władzy, która by nie pochodziła od
Boga, a te, które są, zostały ustanowione przez Boga (Rz. 13,1). A więc władza mogła istnieć tylko jako pełnomocnictwo boże i mogła działać
tylko w ramach umocowania. Władza państwowa nie miała przymiotu samowładności.
Była jedynie narzędziem Boga. Nie miała samodzielności i niezależności
działania.
Stosunek
obywatela do państwa ujmował Paweł jako stosunek do aparatu państwowego.
Na szczycie była władza najwyższa, od nikogo niezależna zwana basileus lub archon. Następnie
były urzędy podległe władzy najwyższej, ale w pewnym sensie kierownicze w swym zleconym zakresie działania, nazwane przez Pawła hegemon.
Na końcu była exusia, władza w ogóle, każde ogniwo aparatu państwowego.
Wszelka exusia
była od Boga. Archonci byli to
diakoni, pomocnicy Boga. Pozostałe niższe organy były to leiturgoi, spełniający zlecenia. Mimo podziału ról, legitymację
do rządów, wszystkie władze miały od Boga.
Podsumowując zagadnienie pochodzenia władzy państwowej
należy wskazać, że u Św. Pawła nie mamy teorii boskiej genezy, władzy
zwierzchnika państwa, bo wtedy jego władza byłaby od Boga a władza podległych
mu organów wywodziłaby się od niego. U Pawła z Tarsu wszystkie ogniwa
aparatu państwowego spełniały swe funkcje z woli Boga, z Jego ramienia,
jako pomocnicy — diakoni — i podległe Mu — leiturgoi. Gdy
nastałyby rządy samowolne, Paweł nie nawoływał do rewolucji przeciw złej
władzy. Jego metoda walki z tyranią zamykała się w słowach: "(...)
nie wymierzajcie sobie sami sprawiedliwości, lecz pozostawcie to pomście [Bożej]!"
(Rz.
12, 19). Nie wolno było chrześcijanom występować czynnie w odpowiedzi na
gwałt ze strony państwa, pod sankcją utraty zbawienia. Zasadą był cichy i spokojny żywot. Wyjątkowo dopuszczalny
był jedynie bierny opór wówczas kiedy nakazy władzy państwowej naruszają
prawo Boże. Wizja społeczna Pawła to autonomia gmin chrześcijańskich a więc
niezależność Kościoła od państwa i obywatelska bierność. Chrześcijanin był na ziemi pielgrzymem i cudzoziemcem. Żył w wielkiej społeczności tj. politeuma
która obejmuje i wiernych w niebie, i czekających na ziemi. Tak jak w stoickiej ojczyźnie bogów i ludzi, nie ma w pawłowej politeuma różnic
rasowych, narodowych, klasowych. Panuje równość i braterstwo. [ 21 ]
Na ziemi chrześcijanin był tylko metekiem, obcym. Zło mogło być pokonane
jedynie siłą przeciwstawnych wartości etycznych, siłą dobra. Trzeba było
być wobec państwa posłusznym, płacić podatki, szanować słuszne decyzje
urzędów, cierpliwie znosić prześladowania. To Bóg ukarze władzę złą.
Państwo i władca, przestali być
panem człowieka. Człowiek zmienił pana, ziemskiego-doczesnego na wiecznego. W konsekwencji, uznanie państwa przez jednostkę — u Pawła — oparte było nie
na miłości i cenieniu, lecz na połączeniu pogardy, poddania się i względnego
uznania [ 22 ].
Ograniczoność, względność tego uznania jest nieuniknioną konsekwencją
tego, że państwo i jego władca przestał być panem człowieka, który
poznał prawdę. Poznanie prawdy to zmiana pana ziemskiego, omylnego, na
wiecznego.
Uznanie wyższości Boga prowadziło Pawła do odmistycznienia
państwa i jego władzy, do uznania relacji do Boga za podstawową i jedyną wartość mającą znaczenie dla jednostki — obywatela. Nastąpiło
przesunięcie w hierarchii wartości. Państwo zostało podporządkowane
stosunkowi jednostka — Bóg. Na państwo Paweł patrzył z płaszczyzny czy
organizacja państwowa nie jest hamulcem w zawieraniu i pogłębianiu relacji
człowiek — Bóg. Ujmował państwo nie jako wartość ale jako utylitarny
aparat społeczny.
W myśli Św. Pawła była jedna wolność i jedno
prawo polityczne człowieka — prawo biernego oporu wówczas kiedy nakazy władzy
państwowej naruszały prawo boże. Nie było w myśli Pawła wolności
zgromadzeń i wolności zrzeszania: partii politycznych, stowarzyszeń, związków
zawodowych.
Zasadniczą funkcją państwa była securitas. Państwo miało tworzyć formalne warunki, umożliwiające
działalność w pokoju.
Władca był sługą sprawiedliwości i nie panował
nad prawem, ale jego zadaniem było odnajdywać ratio
legis w służbie dobra wspólnego. Paweł ukazał zarówno cele państwa,
jak i powołanie Kościoła. Nie kwestionując władzy świeckiej, miał
zarazem Św. Paweł poczucie własnej władzy w dziedzinie duchowej. Dostrzegał
różnicę między sferą ducha a sferą ciała, ukazywał niewidzialny
jeszcze w tym czasie, problem prymatu władzy duchownej i władzy świeckiej
na ziemi.
Na obszarze Cesarstwa Wschodnio — Rzymskiego kwestię
pierwszeństwa władz wyjaśniła doktryna cezaropapizmu [ 23 ].
Najbliższym Bogu aponad wszystkimi
ludźmi był basileus. Był on równy
apostołom, biskupi byli tylko ich następcami. On to mianuje i odwołuje
patriarchę Konstantynopola. Cesarz był basileus
soter (zbawiciel) i mimethes theou
(naśladowcą Boga i obrazem Boga). Symbolem cesarskim był orzeł, ptak
Jowisza, bowiem cesarz był wcieleniem Boga.
W części zachodniej Cesarstwa problem władzy świeckiej i duchownej normował edykt mediolański (313 r. n.e.). Kładł kres poglądom o tylko świeckiej funkcji państwa, ograniczonej do zapewnienia porządku.
Przyznawał Kościołowi miejsce w obrębie aparatu władzy a władcy prawo
interwencji na prawach arbitra w spory dogmatyczne Kościoła. Doktrynę tę w pełni rozwiniętą, reprezentował Euzebiusz z Cezarei [ 24 ].
1 2 3 4 Dalej..
Przypisy: [ 18 ] R. Brownrigg, Wszystkie
postacie Nowego Testamentu, Warszawa 2003, s.194. [ 19 ] Urodził się w 1502 r. w Cremonie, został kapłanem świeckim
choć początkowo zamierzał być lekarzem. W 1530 założył kongregację
kleryków regularnych św. Pawła zatwierdzoną przez Klemensa VII. (Święci i błogosławieni
Kościoła Katolickiego, Poznań 1947, s. 34). [ 20 ] Ta myśl Pawła stała się przedmiotem późniejszych
interpretacji. Wykładnia luterańska utożsamia „dobro" z obowiązkiem posłuszeństwa.
Każda władza, niezależnie od treści swego działania jest w skutkach dobra i istnieje obowiązek moralny posłuszeństwa wobec niej. Średniowieczna
interpretacja katolickie pawłowe „ku dobru" rozumiała następująco: od
Boga jest tylko władza, która w swym działaniu realizuje pewne naturalne
zasady prawa, składające się na pojecie dobra. Jeśli ich nie realizuje,
przestaje być legalną władzą, a staje się tyrannus
quoad exercitium, którego usunięcie jest prawem a czasem nawet obowiązkiem
poddanych jej.
Tymczasem słowa
Pawła: [władza] „jest ona, bowiem narzędziem Boga, prowadzącym ku
dobru", należy interpretować
zgodnie z ówczesną myślą polityczną — filozofią stoicką. Nie mamy w niej idealizacji władzy jako takiej, bez względu na treść jej działania, a wizję władcy — realizatora dobra, tzw. euergetes
lub soter. Pozostając więc w zgodności z ogólną, ówczesną myślą polityczną, pawłowe określenie
władzy jako pomocnika Boga ku dobru [w czysto formalnym znaczeniu] nie
należy traktować jako zasady. Błędnym jest rozumienie tych słów jako
odnoszących się do każdej władzy. Nie każda władza pochodzi od Boga.
To szatan kusząc Chrystusa mówi, że władza od niego pochodzi. W wypowiedzi „(władza) jest narzędziem Boga, prowadzącym ku dobru"
Paweł łączy boskie pochodzenie władzy, całego aparatu państwa, całej
jego działalności z postulatem by funkcjonowanie państwa odpowiadało treści
pewnych reguł społecznych, w szczególności prawno — naturalnych. [ 21 ] J. Baszkiewicz , F. Ryszka , Historia
doktryn politycznych i prawnych, Warszawa 1979, s. 90. [ 22 ] K. Grzybowski, Historia
doktryn politycznych i prawnych, Warszawa 1968, s. 95. [ 23 ] Doktryna polityczna głosząca podporządkowanie Kościoła
państwu. (Słownik Wyrazów Obcych, PWN,
Warszawa 2000, s. 166). [ 24 ] (? — 388), biskup Cezarei, doradca i historiograf
Konstantyna I (Wielkiego), ugodowy wobec arianizmu. (K. Grzybowski, Historia doktryn politycznych i prawnych, Warszawa 1968, s.452). « Doktryny polityczne i prawne (Publikacja: 01-07-2004 )
Jarosław Norbert Ziętara Ur. 1979. prawnik, filozof, właściciel prywatnej firmy. Mieszka w Krakowie, związany z Racjonalistą od 2004r. | Wszelkie prawa zastrzeżone. Prawa autorskie tego tekstu należą do autora i/lub serwisu Racjonalista.pl.
Żadna część tego tekstu nie może być przedrukowywana, reprodukowana ani wykorzystywana w jakiejkolwiek formie,
bez zgody właściciela praw autorskich. Wszelkie naruszenia praw autorskich podlegają sankcjom przewidzianym w
kodeksie karnym i ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych.str. 3487 |
|