Racjonalista - Strona głównaDo treści


Fundusz Racjonalisty

Wesprzyj nas..
Zarejestrowaliśmy
204.038.995 wizyt
Ponad 1065 autorów napisało dla nas 7364 tekstów. Zajęłyby one 29017 stron A4

Wyszukaj na stronach:

Kryteria szczegółowe

Najnowsze strony..
Archiwum streszczeń..

 Czy konflikt w Gazie skończy się w 2024?
Raczej tak
Chyba tak
Nie wiem
Chyba nie
Raczej nie
  

Oddano 654 głosów.
Chcesz wiedzieć więcej?
Zamów dobrą książkę.
Propozycje Racjonalisty:
Sklepik "Racjonalisty"

Złota myśl Racjonalisty:
"Prawdziwa wiedza to znajomość przyczyn."
 Światopogląd » Świeckie religie

Gaja wiecznie żywa [2]
Autor tekstu:

Jeśli zgodzimy się z teorią głoszącą, że mit wyraża prawdę o istocie i strukturze praw kosmicznych, życiu człowieka i pochodzeniu świata [ 23 ], odnajdziemy obecność prastarej idei Tellus Mater wszędzie tam gdzie myśl ludzka poszukuje prawd uniwersalnych.

*

Ślady myślenia ekologicznego można odnaleźć niemal we wszystkich epokach i kulturach. Jednak ekologia jako nauka ma krótką historię, sięgającą do XIX w. [ 24 ] Obecnie wpływ ekologii można obserwować niemal w każdej dziedzinie działalności człowieka. Tempo jej rozprzestrzeniania się jest nadzwyczajne. Niezwykła popularność i ogromny zasięg oddziaływania ekologii, skłania do sądzenia, że myśl ta odpowiada na najgłębsze potrzeby człowieka, do których należy poszukiwanie prawdy o świecie i miejscu człowieka w nim.

Religia jest systemem wyobrażeń w których centralną rolę odgrywają przedstawienia bytów i sił nadprzyrodzonych. Prawdy religijne mają pozaempiryczny charakter. [ 25 ] Nauka zaś jest systemem twierdzeń intersubiektywnie sprawdzalnych i komunikowalnych. Mimo, że między religią a nauką niemal w każdym punkcie można wskazać zasadnicze różnice, jeden i ten sam człowiek jest zarazem naukowcem i wyznawcą. Sferą w której następuje połączenie nauki i religii jest światopogląd. W światopoglądzie można odnaleźć tezy, które nie mieszczą się ani w myśleniu racjonalnym, ani w dogmatyce wyznawanej wiary.

Ponieważ trudno rodzaj ludzki posądzić o masowe rozdwojenie jaźni [ 26 ], można zaryzykować stwierdzenie, że jednym z rezultatów takiego połączenia jest światopogląd ekologiczny. Fundamentem tego światopoglądu jest przekonanie o głębokiej zależności kondycji życia ludzkiego i środowiska naturalnego. Zależność taką może zaakceptować każdy w oparciu o podstawową wiedzę medyczną. Jednak zwolennicy ekologii przedstawiają ją tak, że częstokroć można odnieść wrażenie, że postrzeganie świata przez pryzmat ekologii ma charakter religijny.

Gaja jest postacią mitologiczną. Mitologia zaś jest zbiorem opowieści świętych, a jej bohaterowie są istotami nadnaturalnymi: bogami lub herosami kulturowymi. [ 27 ] Oddawanie czci Wielkiej Macierzy praktykowane w dawnych religiach ma wiele wspólnego z sposobem traktowania Ziemi przez współczesnych sympatyków ekologii. Przykłady na to można spotkać niemal wszędzie tam, gdzie mowa jest o ekologii: na festynach ekologicznych [ 28 ], w ulotkach, w artykułach ekologicznych, itd.

Przytoczone zostaną jedynie najbardziej spektakularne wydarzenia, które świadczą o łączeniu religijności z ekologią. „Thomas Berry z Uniwersytetu Fordham twierdzi, że odpowiedzialność człowieka za ekologię "to sprawa najwyższej wagi o charakterze religijnym jak i duchowym"". [ 29 ] Ogólnoświatowe Forum (Global Forum), które odbyło się w Moskwie w 1990 r., a zgromadziło delegatów z 83 krajów, nawoływało do utworzenia „światowej rady złożonej z duchowych przywódców" i „zorganizowania modlitwy różnych wyznań (...) co da nowy duchowy i etyczny fundament dla dalszej działalności człowieka na Ziemi" [ 30 ] Niedawno zmarły najwyższy kapłan kultu kosmosu Carl Sagan głosił, że „wszelkie wysiłki mające na celu ochronę i pielęgnowanie środowiska powinny być oparte na świętości" [ 31 ]. Podczas Szczytu Ziemi, który odbył się w 1992 roku w Rio de Janeiro, Sekretarz Generalny ONZ wezwał świat do powrotu do pogańskich kultów natury: „Na całym świecie natura była źródłem różnych bóstw: las, pustynia, góry zyskiwały osobowość, zaczynano je czcić i oddawać im hołd. Ziemia ma duszę. Naszym zadaniem jest odnaleźć tę duszę na nowo i tchnąć w nią życie. Taki jest cel naszej konferencji w Rio" [ 32 ]. Przypomina to czczenie Matki Ziemi jako bogini Gaji, co praktykowano 23 stycznia 1997 roku na „Światowej modlitwie i medytacji", zorganizowanej w ramach „Projektu Gaja". W projekt ten zaangażowany jest osobiście wiceprezydent Al Gore, a celem modlitwy było „zainicjowanie zmiany w naszym zrozumieniu relacji z boginią Gają (...) w której to relacji upatrujemy wzrost naszej samoświadomości (...) aby pomóc potencjalnemu globalnemu uzdrowieniu Ziemi". [ 33 ]

W jednym z polskich pism ekologicznych „Psubraty" autor artykułu ubolewa nad utratą kontaktu człowieka z Naturą. Dla jego odnowienia zaleca szereg „rytualnych" zachować np. należy pamiętać o „podziękowaniu Mamie Ziemi za nakarmienie (...) Wszystko to będzie ci zapamiętane i powróci w postaci odnowy więzi z Ziemią i jej dziećmi." [ 34 ] Trudno rozstrzygnąć czy na formie tego zalecenia zaważyły trendy neoprymitywizmu modnego w ekologii, czy też kultura chrześcijańska, gdzie zaleca się modlitwę dziękczynną tyle, że do inaczej rozumianego Boga.

*

Jedną z podstawowych odpowiedzi jakie daje religia człowiekowi jest wyjaśnienie jego pochodzenia. Jak już wcześniej było wspomniane, w mitologii greckiej prapoczątkiem jest Gaja. Nie ona jest demiurgiem, który dał początek rodzajowi ludzkiemu, ale ona rozpoczyna proces kreacji. Współcześni sympatycy ekologii twierdząc, że wszystko pochodzi od Matki Ziemi, mają na myśli to, że Ziemia jest podstawą, fundamentem tworzenia. Ziemia nie rodzi bezpośrednio ludzi, ale wszystkie procesy niezbędne do zaistnienia człowieka nie byłyby możliwe bez niej jako podłoża.

W opinii Mircea Eliade przed powstaniem mitów odnoszących się do ziemi i przed upostaciowieniem jej jako bogini matki czy bóstwa płodności, sama gleba miała charakter religijny. [ 35 ] „Pierwszą hierofanią ziemi było jej "macierzyństwo", występowała ona jako matka ziemia, Tellus Mater." [ 36 ] J. Campbell uważa, że pierwszoplanową rolę w tworzeniu odgrywa Bogini Matka, ze względu na symbolikę wiążącą się z kobiecością, a nie z powodu historycznego pierwszeństwa. „Ponieważ pierwiastek żeński jest wyobrażeniem życia, a pierwiastek męski — wyobrażeniem osiągnięć, ciało kobiece jest ciałem podstawowym. Z tego ciała bierze się życie". [ 37 ]

Odwoływanie się w działaniach proekologicznych do haseł zawierających określenia ziemi jako matki, z której się wywodzimy, która nas utrzymuje przy życiu jest zjawiskiem powszechnym. Nie trzeba nikomu wyjaśniać przesłanek, które pozwalają nazywać ziemię matką, takie określenia są rozumiane intuicyjnie bez konieczności głębszego ich rozpatrywania, stąd też tak częsta obecność tego typu haseł w ekologii.

*

Ekolodzy podkreślają jeszcze inny aspekt mitu Gaji. „Jest to popularna w środowiskach ekologicznych i ekologizujących hipoteza Gaji, zakładająca, że Wszechświat jako całość jest żyjącym, odczuwającym i rozwijającym się organizmem (...) Koncepcja świadomości wynikająca z takiej kosmogonii głosi, iż w procesie wzrastania człowieka, poznaje on coraz to wyższe poziomy świata - Gaji, wznosi się do objęcia swym umysłem całości procesu życia i stawania się; wtedy dokonuje się połączenie umysłu indywidualnego i kosmicznego…" [ 38 ] Hipoteza Gaji jest brana poważnie nawet przez naukowców, szukających sposobów, aby odrodzić i zachować Ziemię. Henryk Skolimowski, który również jest zwolennikiem ekologicznej hipotezy Gaji, chce, zdaje się, dokonać zatarcia różnicy między człowiekiem i światem natury używając pojęć odnoszących się ściśle do człowieka. — „Świadomość jest udziałem mrówek, krokodyli i szympansów. Gdy świadomość przeradza się w ludzkie pojmowanie czy też rozumienie, rodzi się nowy fenomen." [ 39 ]


1 2 3 Dalej..

 Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też:
Głęboko religijny niewierzący
Mircea Eliade – wierzę w Boga, ale nie w Boga jednej religii


 Przypisy:
[ 23 ] zob. M. Eliade, Traktat..., s. 412.
[ 24 ] Termin „Ökologie" został zaproponowany w 1869 roku przez Ernsta Haeckla, profesora Uniwersytetu w Jenie. Wprowadzając ten termin, wywodził go od greckiego „oikos" (???) i definiował jako wiedzę o związkach organizmów żywych z ich środowiskiem. Później jeszcze wielokrotnie zmieniała się ta definicja, a ekologia zaczęła łączyć się z naukami tak przyrodniczymi jak i humanistycznymi. zob. A. Kalinowska, Ekologia — wybór przyszłości. Oikos:1. Dom a) dosł. o zwyczajnym mieszkaniu ludzi, dom mieszkanie, b) met. o Kościele; 2. O tych którzy w domu mieszkają, dom, rodzina (w tym także służba); 3. W poszerzeniu semantycznym dom = potomkowie kogoś, z gen. plemię, ród; 4. Posiadłość majątek. R. Popowski, Wielki słownik grecko-polski Nowego Testamentu, Warszawa 1997.
[ 25 ] por. E. Nowicka, Świat człowieka — świat kultury, s. 436.
[ 26 ] Zauważmy jednak że:
1. Według badań statystycznych zdecydowana mniejszość naukowców wierzy w boga i jest religijna, co najmniej w tradycyjnym sensie, że wśród naukowców jest największy odsetek racjonalistów, zob. więcej: Dzieje konfliktu religii i nauki, w części: Współcześni naukowcy, str. 1933. Statystyki tam podane nie dotyczą zlaicyzowanych krajów Europy Zachodniej, lecz jednego z najbardziej religijnych krajów — USA.
2. Coś co określić można jako „rozdwojenie jaźni" (choć nie masowe) dotyczące wiary ludzi świadomych naukowo, w istocie było i jest formułowane w koncepcjach naukowych, m.in. w pracach jednego z najwybitniejszych polskich dawnych psychologów, Władysława Witwickiego — koncepcja tzw. psychologicznej zasady sprzeczności (zob. W. Witwicki, Wiara oświeconych, Warszawa 1959); we współczesnych badaniach kwestię tę wyjaśnia m.in. neuroteologia (zob. więcej: Biologia przekonań, str. 1955) — przyp. M. Agnosiewicz.
[ 27 ] por. M. Eliade, Sacrum..., s. 77-78. Konsekwentnie będziemy posługiwać się teorią mitu autorstwa M. Eliadego, chociaż jest ona jedną z wielu.
[ 28 ] Dni Ziemi obchodzone są obecnie w wielu krajach. Rozgłos i forma jaką przyjmuje to święto są zbliżone do sposobu obchodzenia świąt religijnych lub państwowych.
[ 29 ] N. I B. HURY za Earth & Spirit: The Spiritual Dimension of the Environmental Crisis, International Conference brochure sponsored by Chinook Learning Center, Seattle, WA, Oct. 19-21, 1990, EKOLOGIA? ZA, A NAWET PRZECIW..., w: „Słowo i Życie" NUMER 10-12 / 97.
[ 30 ] "Słowo i Życie" NUMER 10-12 / 97; za: The Moscow Plan of Action of the Global Forum on Environment and Development for Human Survival, Jan. 1990 (final draft), 12. Zob. powyższy link
[ 31 ] Ibidem.
[ 32 ] "Słowo i Życie" NUMER 10-12 / 97, za: Ground Zero (C.T.Communications, Box 612, Gladstone, MB ROJOTO, Canada, Oct./Nov., 1996), 8. Zob. powyższy link.
[ 33 ] "Słowo i Życie" NUMER 10-12 / 97, z broszury promocyjnej wysyłanej przez Marilyn Ferguson i jej Brain/Mind Newsletter. Zob. powyższy link.
[ 35 ] por. M. Eliade, Traktat..., s. 241-244.
[ 36 ] Ibidem, s. 244.
[ 37 ] J. Campbell, Kwestia..., s. 45.
[ 39 ] H. Skolimowski, Medytacje o nędzach cywilizacji technicznej i o blaskach życia ludzkiego, s. 15.

« Świeckie religie   (Publikacja: 11-07-2004 Ostatnia zmiana: 24-08-2004)

 Wyślij mailem..   
Wersja do druku    PDF    MS Word

Beata Jakubowska
Doktorantka, ukończyła Wydział Filozofii Chrześcijańskiej UKSW w Warszwie. Specjalizacje: filozofia bytu, Boga i religii, etnologia, kulturoznawstwo, socjologia, religioznawstwo, ekofilozofia.

 Liczba tekstów na portalu: 2  Pokaż inne teksty autora
 Najnowszy tekst autora: Mircea Eliade – wierzę w Boga, ale nie w Boga jednej religii
Wszelkie prawa zastrzeżone. Prawa autorskie tego tekstu należą do autora i/lub serwisu Racjonalista.pl. Żadna część tego tekstu nie może być przedrukowywana, reprodukowana ani wykorzystywana w jakiejkolwiek formie, bez zgody właściciela praw autorskich. Wszelkie naruszenia praw autorskich podlegają sankcjom przewidzianym w kodeksie karnym i ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
str. 3499 
   Chcesz mieć więcej? Załóż konto czytelnika
[ Regulamin publikacji ] [ Bannery ] [ Mapa portalu ] [ Reklama ] [ Sklep ] [ Zarejestruj się ] [ Kontakt ]
Racjonalista © Copyright 2000-2018 (e-mail: redakcja | administrator)
Fundacja Wolnej Myśli, konto bankowe 101140 2017 0000 4002 1048 6365