Racjonalista - Strona głównaDo treści


Fundusz Racjonalisty

Wesprzyj nas..
Zarejestrowaliśmy
204.775.116 wizyt
Ponad 1065 autorów napisało dla nas 7364 tekstów. Zajęłyby one 29017 stron A4

Wyszukaj na stronach:

Kryteria szczegółowe

Najnowsze strony..
Archiwum streszczeń..

 Czy konflikt w Gazie skończy się w 2024?
Raczej tak
Chyba tak
Nie wiem
Chyba nie
Raczej nie
  

Oddano 720 głosów.
Chcesz wiedzieć więcej?
Zamów dobrą książkę.
Propozycje Racjonalisty:
Sklepik "Racjonalisty"

Złota myśl Racjonalisty:
"Grecy dokonali odkrycia największego z dokonanych przez ludzkość: odkryli potęgę rozumu."
 Nauka » Biologia » Antropologia » Nauki o zachowaniu i mózgu » Psychologia sądowa

Czynniki ryzyka popełniania przestępstw seksualnych [1]
Autor tekstu:

Przestępstwa seksualne stanowią swoiste tabu, które ostatnio przełamują media, nagłaśniając sprawy dotyczące tej grupy przestępstw. Niestety, należy stwierdzić, że informacje tego typu są znacznie uproszczone i wydają się służyć bardziej swego rodzaju manipulacji emocjami widzów, a nie informowaniu ich o naturze tych wydarzeń. Wydaje się, że w związku z tym dobrze będzie bliżej przyjrzeć się uwarunkowaniom tych przestępstw i tym, którzy są ich sprawcami.

Przy próbie wyjaśnienia, jakie czyny uznać należy za przestępstwa seksualne odwołujemy się do trzech dyscyplin: medycyny, psychologii i prawa. Przestępstwa seksualne — wg Lernell (Lernell,1984) są „takie typy zachowań ludzkich (wraz z ich skutkami), powiązanych z życiem seksualnym człowieka, jakie są zakazane przez ustawodawstwo karne". Do przestępstw seksualnych zalicza się:
- wykorzystywanie seksualne dzieci,
- kazirodztwo,
- zgwałcenie,
- molestowanie seksualne,
- zabójstwa.

Z perspektywy medycznej z przestępstwem seksualnym mamy do czynienia wówczas, gdy zachowanie przestępcze motywowane było chęcią zaspokojenia popędu płciowego. Okazuje się jednak, że czasami u podłoża zachowań seksualnych mogą leżeć pozaseksualne motywy, np. zemsta, chęć ukarania (w subkulturze więźniów). Teorie prawa karnego podają następujące warunki zaklasyfikowania danego czynu jako przestępstwa seksualnego: występował zamiar o charakterze seksualnym, charakter seksualny ma zarówno czyn jak i jego rezultat oraz gdy wystąpił atak na ofiarę (Hołyst, 2003). Przestępstwem jest zatem czynność seksualna w sytuacji, gdy brak jest zgody jednego z uczestników (np. zgwałcenie). Przedmiotem ochrony prawa karnego jest dobro indywidualne — prawo do wolności seksualnej. Istnieją jednak czynności uznawane przez kodeks karny za przestępstwa mimo, iż nie zostały naruszone wartości indywidualne, ponieważ czynności seksualne przebiegają za zgodą osób w niej uczestniczących — czyli nie ma ofiar, ale wykraczają przeciw dobru ogólnemu czyli obyczajowości seksualnej; przykładem takiego przestępstwa jest prostytucja, gdyż stanowi naruszenie zasad obowiązujących w danym społeczeństwie.

Jeśli chodzi o częstość popełniania — były i są one dość powszechne, zaś wykrywanie tego rodzaju przestępstw cechuje coraz wyższa skuteczność, trudno jednak powoływać się na precyzyjne dane ilościowe, ponieważ istnieje pomiędzy nimi znaczna rozbieżność. Źródłem tego rodzaju danych są statystyki kryminalne, wyniki rozmaitych badań ankietowych oraz praktyka kliniczna, wszystkie jednak nie są wolne od specyficznych dla siebie błędów i ograniczeń interpretacyjnych oraz natury tematu, którego dotyczą. Niewątpliwie skuteczność ich wykrywania wiąże się z postępem cywilizacyjnym, rozgłosem w mediach i powszechnym potępieniem sprawców tego rodzaju przestępstw.

Dopiero z końcem XX wieku tak naprawdę obserwować można pewnego rodzaju liberalizację prawną i obyczajową w traktowaniu sprawców tego rodzaju przestępstw, co należy rozumieć jako odejście od stosowania kary śmierci (Starowicz, 2000) a co wiąże się z faktem ograniczenia roli państwa w określaniu granic normy i patologii życia seksualnego; pojęcia te ograniczono do sfery prywatności. O srogości kar wymierzanych za różnego typu przestępstwa o charakterze seksualnym świadczą zebrane przez Starowicza (Starowicz, 2000) przykłady, a mianowicie Fryzowie za zdradę wrzucali do bagna, zgodnie z prawem z XIII wieku zakazane były stosunki seksualne między chrześcijanami a Żydami oraz między służba a panią domu (nie zaskakuje brak wzmianki o analogicznych karach w przypadku kontaktów poddanych z panem), pojęcie „pederastii" (dziś: pedofilia) odnaleziono w miejskich dokumentach prawnych Augsburga z 1267 roku a czyn ten karano śmiercią — przez podcięcie gardła, duchownych oskarżonych o pederastię zamykano w klatce gdzie mieli skonać z głodu, najstarszy istniejący dowód na to, że karano za sodomię (dziś: zoofilię), a przynajmniej w oficjalnym systemie prawnym posługiwano się tym pojęciem, pochodzi z XV, dla kontrastu kazirodztwo podlegało łagodnej karze — tylko grzywny.

Rozpowszechnianie się przestępczości seksualnej zależy od zmiennych społeczno- kulturowych, które stanowią pewien ogólny kontekst funkcjonowania ludzi w danym społeczeństwie. Za sprzyjające przemocy seksualnej uznać należy obowiązujące w świadomości społecznej mity i stereotypy związane z seksualnością kobiet, np. mit o przekornej masochistycznej naturze kobiet, o często ujawnianych przez nie marzeniach i potrzebie bycia zgwałconą. Istnienie tego rodzaju mitów świadczy o pewnym przyzwoleniu na stosowanie przemocy wobec kobiet, uprawnia do zachowań wbrew woli a jednocześnie powoduje, iż świadome mitu kobiety nie zgłaszają policji czynów przeciw wolności seksualnej. Dzieje się tak mimo, iż w europejskim kręgu kulturowym, kształtującym się przecież w oparciu o filozofię chrześcijańską, przemoc i jej wszelkie przejawy stanowią przedmiot ogólnej krytyki.

Zachowania przestępcze o charakterze seksualnym powszechne są we wszystkich warstwach społecznych. Przemoc seksualna spotykana jest we wszystkich środowiskach, najczęściej występuje jednak (jest wykrywana) w najniższych warstwach społecznych, u ludzi o niskim poziomie wykształcenia i dochodów. Przedstawiciele wyższych klas społeczno- ekonomicznych skuteczniej ukrywają zjawiska patologiczne, w grupie tej rzadziej dochodzi do ujawnienia przestępstw, co oznacza utratę dotychczasowej pozycji, degradację społeczną. Inteligentni, zamożni sprawcy sprawniej manipulują swoimi ofiarami, skuteczniej je zastraszają i uzależniają w sferze psychicznej i materialnej, np. dyrektor szkoły, zasłużony obywatel miasta, znany z filantropii znęca się nad żoną, stosuje przemoc psychiczną i fizyczną, zapobiega ujawnieniu prawdy posługując się argumentem: „kto ci uwierzy, ośmieszysz się, ja jestem znany i podziwiany, ty jesteś nikim…"

Jeśli chodzi o czynniki nasilające zakres przemocy seksualnej opisano kilka prawidłowości. Do eskalacji zjawisk przemocy dochodzi podczas wojen, napięć społecznych, pogorszenia warunków życia i zagrożeń społecznych (Starowicz, 2000). Z badań z zakresu psychologii społecznej nad agresją odkryto, iż warunki zewnętrzne takie jak upał czy duże zatłoczenie (gęstość zaludnienia) mają istotny wpływ na wzrost agresywności w kontaktach międzyludzkich (większa konfliktowość) i większą skłonność do stosowania przemocy (Aronson, 1997). Analogiczne rezultaty badacze uzyskali w badaniach nad zwierzętami, klasycznym przykładem są eksperymenty na szczurach: stłoczone w klatce prezentowały znaczną agresją wobec towarzyszy. Pozwala to stwierdzić, że sytuacje trudne, stresujące, w których dochodzi do frustracji potrzeb, nadwerężające czy przekraczające możliwości przystosowawcze ludzi stanowią okoliczności wyzwalające zachowania nieakceptowane społecznie, przy czym gotowość do takich reakcji ma charakter indywidualny dla każdego człowieka — właściwość ta opisywana jest w literaturze pojęciem: „podatność na stres", „odporność na sytuacje trudne".

Współcześnie jednym z podstawowych czynników, którego oddziaływanie na zachowania jest bodaj najsilniejsze, są treści prezentowane przez media — zwłaszcza brutalne sceny przemocy, także seksualnej oraz pornografia. Pornografia (twarda) sprzyja rozpowszechnianiu przemocy seksualnej, prezentowane tam zachowania stanowią model relacji seksualnej, stają się wzorcem postępowania dla młodych ludzi. To właśnie na dzieci i młodzież pornografia ma największy wpływ. Z badań wynika, że sprawcy przemocy seksualnej mieli istotnie częstszy kontakt z pornografią, wielu z nich przyznawało, że pornografia miała dla nich charakter dopingujący do określonych postaci przemocy seksualnej i była źródłem inspiracji. Szczególny wpływ treści pornograficznych zanotowano wśród pedofilów (Starowicz, 2000). Przemocy seksualnej sprzyjają brutalne sceny upowszechniane w środkach masowego przekazu, zwłaszcza w telewizji. Najbardziej podatni na uczenie się zachowań przemocowych (modelowanie) są chłopcy w wieku 6-10 lat oraz w wieku dojrzewania.

Opisując problematykę przestępczości seksualnej, a właściwie czynników ryzyka popełniania tego typy czynów jako istotne wymienia się następujące czynniki:
1. płeć (męska),
2. czynniki biologiczne,
3. zażywanie lub/i uzależnienia od substancji psychoaktywnych,
4. czynniki psychiczne.

Dla ich przybliżenia niezbędne jest odwołanie się do różnych dziedzin nauki, konieczna jest integracja danych z zakresu fizjologii, seksuologii i psychologii.

Płeć

Wyniki licznych badań wskazują na mężczyzn jako znacznie częściej popełniających przestępstwa i w większym, w porównaniu do kobiet, stopniu zagrożonych występowaniem psychopatologii życia seksualnego. Wyjaśnienia takiego rozkładu tych cech w populacji można dokonać odnosząc się do danych z zakresu seksuologii rozwojowej, psychologii różnic płciowych i ról seksualnych.

Seksuologia wieku rozwojowego akcentuje, że przeżycia i zachowania seksualne występują częściej u chłopców i co istotne — mają związek z późniejszymi zachowaniami seksualnymi w wieku dorosłym (za: Starowicz, 2000). Wśród przedszkolaków: 50% chłopców i 16% dziewcząt używają słownictwa seksualnego, bawią się narządami płciowymi i uczestniczy w zabawach o charakterze erotycznym. W wieku 6-11 lat 40-65% chłopców uprawia wzajemną masturbację, odbywa kontakty oralne, miewa imitacje stosunków, 50% miewa erekcje w sytuacjach nieseksualnych a w wieku przedpokwitaniowym (10-12 lat) masturbuje się 73% chłopców. Co więcej, u chłopców aktywność masturbacyjna przybiera nieraz patologiczną częstość i formę, co jest niezmiernie rzadkie w przypadku dziewczynek. Nadmierna asceza seksualna chłopców w okresie dojrzewania może prowadzić do agresywności i obsesji seksualnych. W tym okresie również spotkać można wszelkie typy zachowań dewiacyjnych, przy czym ich źródłem może być choroba, psychopatologia, zachowania rytualistyczne, zaburzenia identyfikacji, zaburzenia dysocjacyjne oraz szoki i urazy seksualne, które mogły wystąpić nawet w dzieciństwie. W kształtowaniu się tożsamości roli seksualnej ważną funkcję pełnią: obraz własnego ciała, mity i stereotypy ról płciowych, modele bohatera seksualnego (Popielarska, 2000).

Etipatogeneza antysocjalnych zachowań seksualnych może być związana z urazami i szokami seksualnymi doświadczonymi w okresie dzieciństwa i zaburzeniami rozwoju psychoseksualnego. Pojęcie szok seksualny należy rozumieć jako „wstrząs psychiczny na tle seksualnym, wiążący się z bardzo silnym negatywnym przeżyciem, utrwalony w świadomości lub podświadomości" (Starowicz,1990, s.127), który spowodowany jest doświadczeniem gwałtu, uwiedzenia przez pedofila, świadczenie stosunku seksualnego rodziców lub brutalnego zachowania partnera. Z kolei termin „uraz seksualny" definiowany jest jako „zaburzenie przebiegu procesów fizycznych i psychicznych spowodowane sytuacjami i bodźcami o silnym ujemnym ładunku emocjonalnym" (Lew-Starowicz,1990, s.132), które staja się podstawową przyczyną rozwoju lęków i fobii seksualnych. Klasyfikację następstw zaburzeń rozwoju seksualnego adolescentów oraz urazów seksualnych w dzieciństwie w aspekcie form ekspresji seksualnej sformułował Francoeur (za: Lew-Starowicz, 2000, s.199), co przedstawia tabela 1. Stanowi ona model rozwoju dyssocjalnych zachowań seksualnych, który uwzględnia wpływ określonych rodzajów doświadczeń na psychikę młodego człowieka i formę podejmowanych później zachowań przestępczych. Francoeur za mechanizm pełniący zasadniczą rolą w kształtowaniu się nieprawidłowych zachowań uważa powielanie, odtwarzanie w przyszłości sytuacji urazowej odgrywając tym razem rolę sprawcy a nie ofiary, dochodzi więc do świadomego lub nieświadomego utożsamienia się agresorem i internalizacji zasad i metod, którymi posłużył się wobec nich. Jest to swoista transmisja pokoleniowa, modelowanie, rozgrywające się w kontaktach sprawcy z ofiarą. Doświadczenie urazowe wymagają uruchomienia różnych psychicznych mechanizmów przystosowawczych: wyparcia, zaprzeczania w przypadku, gdy wobec ofiary stosowano przemoc, u ofiar uwiedzenia dochodzi często do pozytywnego zaadaptowania się do sytuacji wykorzystania seksualnego poprzez zaakceptowanie tych nieadekwatnych doświadczeń, co jest równoznaczne z uznaniem ich za normalne czy naturalne formy kontaktów. W pierwszym przypadku adaptacja możliwa jest tylko przez zepchnięcie lęków związanych z urazem do nieświadomości, co nie oznacza, że nie mają one wpływu na stan psychiczny, sprawiają, że zachowaniem człowieka kierują motywy przez niego nieuświadamiane: zachowanie ofiar przemocy charakteryzuje duży ładunek negatywnych emocji — złości i nienawiści, na poziomie behawioralnym prezentują agresję, która maskuje wewnętrzny lęk. Osoby, które doświadczyły przemocy seksualnej ujawniają tendencję do poprawiania swojej samooceny, potwierdzanie własnej wartości poprzez okazywanie siły, dążenie do uzyskania przewagi, stałe degradowanie drugiej osoby, satysfakcja czerpana jest z jej słabości. U ofiar, wobec których zastosowano strategie uwiedzenia a które przyswoiły sobie taki wzorzec relacji, wykształcają się specyficzne potrzeby, które zaspokojone mogą być wyłącznie w takiej relacji. Akceptacja własnych potrzeb stanowi punkt wyjścia do poszukiwania satysfakcji, aktywnego kreowania sytuacji, w której dana osoba realizuje rolę sprawcy wobec innej osoby (tu: ofiary), odtworzony zostaje schemat relacji z przeszłości.


1 2 3 4 Dalej..

 Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też:
Profilowanie psychologiczne sprawców zabójstw
Przestępstwa seksualne w mitologii greckiej

 Zobacz komentarze (2)..   


« Psychologia sądowa   (Publikacja: 19-09-2004 Ostatnia zmiana: 10-05-2006)

 Wyślij mailem..   
Wersja do druku    PDF    MS Word

Joanna Bagnosz-Głaszewska
Psycholog z Lublina, zajmuje się badaniami z zakresu seksuologii, medycyny sądowej i psychoterapii.
Wszelkie prawa zastrzeżone. Prawa autorskie tego tekstu należą do autora i/lub serwisu Racjonalista.pl. Żadna część tego tekstu nie może być przedrukowywana, reprodukowana ani wykorzystywana w jakiejkolwiek formie, bez zgody właściciela praw autorskich. Wszelkie naruszenia praw autorskich podlegają sankcjom przewidzianym w kodeksie karnym i ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
str. 3633 
   Chcesz mieć więcej? Załóż konto czytelnika
[ Regulamin publikacji ] [ Bannery ] [ Mapa portalu ] [ Reklama ] [ Sklep ] [ Zarejestruj się ] [ Kontakt ]
Racjonalista © Copyright 2000-2018 (e-mail: redakcja | administrator)
Fundacja Wolnej Myśli, konto bankowe 101140 2017 0000 4002 1048 6365