Zażywanie lub/i uzależnienia

Zażywanie substancji psychoaktywnych: alkoholu, narkotyków, leków, bez względu na to, czy ma charakter incydentalna, czy zaawansowana postać zespołu zależności, stanowi czynnik wpływający na aktywność centralnego układu nerwowego: zmieniając ją lub zakłócając, przy czym konsekwencje działania danego środka utrzymywać się mogą tylko przez właściwy sobie okres aktywności w organizmie, a następnie wycofywać się lub na bezpośrednie objawy przyjęcia używki nakładają się skutki długotrwałego zażywania, wyniszczenia organizmu oraz inne trwałe zmiany fizyczne i psychiczne (uszkodzenia mózgu, urojenia, drażliwość, nadpobudliwość, agresja). Niezależnie od stopnie uzależnienia, jak wynika z badań (Livingston, McIntyre, 1984), zwłaszcza u mężczyzn alkohol zwiększa agresywność seksualną.

Związek uzależnień z przestępstwami seksualnymi określa się jako pierwotny i wtórny (Starowicz, 2000); związek pierwotny wyraża się w tym, że substancje psychoaktywne wywołują, „prowokują" zachowania przestępcze, zmiany świadomości stanowią okoliczności, w których wyzwalają się hamowane dotąd popędy, wtórny związek przejawia się rozwojem i pogłębianiem się uzależnień pod wpływem popełnienia danego czynu zabronionego.

Działanie tego rodzaju substancji polega na osłabieniu funkcji kontrolnej zachowania, czyli ogranicza zdolność oceny sytuacji w kategoriach dobra i zła, znosi poczucie winy, można powiedzieć, że ucisza superego, dlatego wówczas łatwiej o zachowania niedozwolone. Taki efekt oczekiwany jest także po zażyciu po dokonaniu przestępstwa, upojenie ma na celu oddalenie poczucia winy — taka forma radzenia sobie z emocjami określana bywa jako nałogowe regulowanie uczuć i jest fazą wstępną rozwoju uzależnienia. (Gierowski)

Relacja między alkoholem a przestępczością zachodzi w drodze następujących mechanizmów (Starowicz, 2000):

1. mechanizm redukcji zahamowań: alkohol wyzwala zachowania przestępcze oraz dewiacyjne;
2. zmiana aktywności neuroprzekaźników: alkohol powoduje wzrost zachowań agresywnych;
3. przewlekły alkoholizm prowadzi do powstania dysfunkcji kory mózgowej, zwłaszcza w strukturach płatów skroniowych: sprzyja patologii zachowania;
4. mechanizm psychosomatyczny: alkoholizm powoduje stan hipoglikemii i zaburzenia fazy REM snu (faza szybkich ruchów gałek ocznych), co wywołuje zwiększoną wrażliwość i agresywność.

Tabela 2 ilustruje statystykę współwystępowania poszczególnych form przestępstw seksualnych z alkoholem:

Tab.2.

Jeśli chodzi o narkomanię, również zalicza się ją do czynników zwiększonego ryzyka przestępstw seksualnych. W populacji osób uzależnionych od narkotyków występuje znacznie więcej przypadków gwałtu i kazirodztwa.

Czynniki psychiczne

Z badań wynika, że u nieletnich biorą udział te same czynniki biopsychospołeczne jak u dorosłych przestępców:
- patologia środowiska rodzinnego:
- doświadczenie przemocy seksualnej, kontakty kazirodcze, wrogość między członkami rodziny, agresja w relacjach, konflikt między rodzicami; izolacja od rówieśników;
- nadmierna asceza w okresie wczesnego dojrzewania — konsekwencje: negatywna postawa wobec własnego ciała, seksualności, rozwój agresywności, obsesji seksualnych, społeczna izolacja, fobie seksualne, fanatyzm, rozwój osobowości autorytarnej, zachowania paranoiczne (Money,1990);
- fantazje i marzenia pełne przemocy seksualnej;
- zaburzenia identyfikacji z płcią: transseksualizm, transwestytyzm, zaburzenia w dzieciństwie, zespół dezaprobaty płci, andromimeza/ ginemimeza, autoginefilia
- zaburzenia osobowości typu: paranoiczne, schizoidalne, schizotypowe, narcystyczne, antyspołeczne, histrioniczne, osobowość zależna, bierno-agresywna, unikająca, obsesyjno-kompulsywna; borderline, cechy osobowości agresywno-impulsywnej,
- choroby psychiczne: schizofrenie, afektywne, reaktywne,
- zaburzenia preferencji seksualnych — parafilie; (uzależnienie satysfakcji od używania przemocy) pedofilia, zoofilia, fetyszyzm, oglądactwo, ekshibicjonizm, ocieractwo, sadyzm, masochizm,
- uzależnienia: alkohol, narkotyki,
— u dorosłych: cechy wrogości, lęku, poczucia zagrożenia wobec kobiet,
- nieudane relacje małżeńskie, niepowodzenia w życiu seksualnym, odrzucenie w roli partnera seksualnego, ośmieszenie, lekceważenie przez kobiety.

Biorąc pod uwagę warunki sytuacyjne, osobowościowe i motywacyjne oraz biologiczne Faulk (1994) przedstawiła klasyfikację sprawców przestępstw seksualnych:

• normalny mężczyzna w nienormalnych okolicznościach / czyn nie jest motywowany seksualnie — np. rytuały satanistyczne, udział w gwałcie zbiorowym motywowany konformizmem;
• tłumiący podniecenie seksualne /motyw seksualny/, np. gwałty małżeńskie, gdy kobieta nie wyraża zgody na kontakt seksualny,
• dewianci seksualni (parafilie); czyn służy zaspokojeniu dewiacyjnych potrzeb; kwalifikują się oni do terapii seksualnej; / dewiacyjny motyw/
• następstwo zaburzeń psychicznych;
• opóźnienie rozwoju intelektualnego;
• osobowość nieprawidłowa (paranoiczna, chwiejna emocjonalnie, schizoidalna, lękliwa, anakastyczna, histrioniczna, zależna, dyssocjalna);

Czynniki związane z przestępczością seksualną nieletnich

Wyniki badań nad przestępczością seksualna nieletnich wskazują, że ponad połowa sprawców przemocy seksualnej tego typu czyny popełniało już w okresie dojrzewania. (Wcześniej omawiane były prawidłowości kształtowania się zachowań przestępczych). Amerykańskie statystyki tego zjawiska ujawniają, że nieletni są sprawcami 20% wszystkich zgwałceń i 20-50% wykorzystywania seksualnego dzieci (którymi są także: pornografia dziecięca, prostytucja nieletnich, rytualna przemoc seksualna) (Starowicz, 2000). Badacz ten stawia związane z tym pytanie: czy przestępstwem seksualnym może być zachowanie typowe dla wieku rozwojowego, kiedy osoba uczestnicząca w kontakcie nie wyraziła na nie zgody lub nie wiedziała na co się godzi, została zastraszona, poddana manipulacji (czyli można uznać ją za ofiarę). Kontakty seksualne, w których uczestniczą małoletni każdorazowo wymagają głębokiej analizy wszystkich zmiennych pośredniczących w danym wydarzeniu, postawienie diagnozy i stworzenie programu pomocy wymaga precyzyjnego odtworzenia interakcji czynników biologicznych, społeczno- kulturowych i psychologicznych.

Cechy osobowości nieletnich przestępców wg Jessor (1993) — "syndrom deviant behavior" to:

• poczucie mniejszej wartości w roli męskiej,
• niska samoocena,
• lęk wobec kobiet,
• zburzone relacje interpersonalne,
• nietypowe fantazje erotyczne,
• wysoki poziom lęku,
• negatywne relacje z matką,
• wczesna inicjacja seksualna,
• uzależnienia,
• promiskuityzm.

Z wiekiem zachowanie ich może mieć różną dynamikę, i tak 1. być kontynuowane, 2. zmienić się co do kierunku, 3.ulec pozytywnej transformacji (niekonwencjonalność, asertywność, kreatywność).

Na koniec warto przedstawić podstawowe wiadomości charakteryzujące osobowość sprawców przestępstw seksualnych.

Osobowość dorosłych sprawców sprawców przemocy seksualnej

W oparciu o metaanalizę wielu danych Dwyer i Ambersom (1981) stworzyli model osobowości statystycznego przestępcy seksualnego. Zawiera on wykaz cech psychologicznych i typowych doświadczeń dla osób niepełnoletnich oraz występujących w okresie dorosłości.

PROFIL OSOBOWOŚCI PRZESTĘPCY SEKSUALNEGO

Dzieciństwo i młodość

• doznanie urazu seksualnego,

• zespół braku ojca,

• wykorzystanie seksualne

• nadopiekuńcza matka,

• bierność,

• niska samoocena, wysoki samokrytycyzm;

Wiek dorosły

• niedojrzałość społeczna,

• religijna obsesyjność,

• postrzeganie niezgodnych z prawem zachowań seksualnych jako niezależnych od Ja,

• cechy dyssocjalne (wg Jaroszyńskiego):
  brak trwałych związków uczuciowych, niezdolność do przewidywania skutków własnego działania, niezdolność do wyciągania wniosków ze swojego dotychczasowych doświadczeń, brak istotnych zainteresowań, zmienność i nietrwałość dążeń, brak konsekwencji, wyraźna aktywność dla osiągnięcia doraźnego celu, zanikająca wobec minimalnych niepowodzeń, brak wglądu, zdolności oceny samego siebie, zrozumienia zależności między niepowodzeniami a własnymi cechami;

• stłumiony gniew,

• manipulowanie otoczeniem,

• represyjność w zachowaniach,

• projekcja.

*

Jest to tekst referatu wygłoszonego 13 maja 2004r. w trakcie II serii uniwersyteckich wykładów otwartych na temat: "Psychologia i neuropsychologia sądowa" organizowanych przez Koło Naukowe Psychologów przy Instytucie Psychologii UMCS w Lublinie.

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Profilowanie psychologiczne sprawców zabójstw Przestępstwa seksualne w mitologii greckiej

Zobacz komentarze (2)..

Wyślij mailem..

Wersja do druku    PDF    MS Word