|
Chcesz wiedzieć więcej? Zamów dobrą książkę. Propozycje Racjonalisty: | | |
|
|
|
|
Nauka » Biologia » Antropologia » Nauki o zachowaniu i mózgu » Psychologia sądowa
Czynniki ryzyka popełniania przestępstw seksualnych [2] Autor tekstu: Joanna Bagnosz-Głaszewska
Tab.1
Rodzaj doświadczenia leżącego u podłoża zaburzeń seksualnych |
Przemoc i terror |
uwiedzenie |
Sposób przystosowania się
psychicznego do urazu |
|
Akceptacja nieadekwatnych
doświadczeń urazowych |
Rodzaj ekspresji emocjonalnej |
Mechanizmy obronne:
wyparcie |
Satysfakcja z akceptowanych potrzeb |
Typ kontaktowania się z ofiarami |
Degradacja ofiary, np.
poniżanie |
Miłe zachowanie |
Jeśli chodzi o mężczyzn, u których
rozwój psychoseksualny przebiegał prawidłowo, nie wystąpiły opisane wcześniej
sytuacje urazowe, Starowicz (Starowicz, 2000) wymienia następujące właściwości
predysponujące ich w wyższym niż kobiety stopniu do zachowań przestępczych
na tle seksualnym:
-wyższy poziom libido, testosteronu, potrzeba seksualnej różnorodności; nadmierny
wigor seksualny u młodych mężczyzn (Lernell, 1984), — większe znaczenie młodszego wieku partnerek, atrakcyjności fizycznej i zmysłowości, — budowanie własnej tożsamości seksualnej poprzez negację (nie afirmację), udowodnienie, że 1. „nie jestem kobietą", 2. 'nie jestem dzieckiem", 3. „nie jestem homoseksualistą" i 4. „nie jestem
impotentem"; — fantazje i marzenia seksualne u mężczyzn często mają charakter poligamiczny i „pornograficzny"; większa jest skłonność do współżycia z więcej niż
jedną partnerką, większa jest wrażliwość na bodźce wizualne, zachowania orgiastyczne, podatność na lęki i poczucie zagrożenia w sferze seksualnej.
Czynniki biologiczne
Analizując problematykę uwarunkowań biologicznych sprzyjających popełnianiu
przestępstw seksualnych należy podkreślić, że występowanie takich
uwarunkowań nie stanowi warunku koniecznego dla zachowań tego rodzaju. Popełnienie
przestępstwa o charakterze seksualnym, ale też każdego innego rodzaju, związane
jest nie z oddziaływaniem jednego czynnika, np. doświadczenie urazu w dzieciństwie,
kontekst danego czynu kształtuje układ interakcji wielu czynników:
genetycznych, hormonalnych, rozwojowych, społecznych i in. (Starowicz, 2000).
Czynniki genetyczne jako ważne dla rozpowszechniania się przestępstw
sugerował C. Lombroso (1918) (Niehoff, 2000). Jest on ojcem nurtu badań nad
uwarunkowaniami dziedzicznymi zachowań przestępczych, dla których podstawą
stała się jego teoria o wrodzonych determinantach popełniania czynów
zabronionych, czyli istnieniu „przestępców z urodzenia". Przedstawił on
nawet wykaz cech fizycznych, które częściej występowały u przestępców niż
wśród reszty populacji, były to m.in. długie ręce, mięsiste usta. Dziś
poglądy Lombroso zalicza się raczej do ciekawostek z historii rozwoju nauk o człowieku, trudno zaprzeczyć ich wpływowi na politykę w pierwszej połowie
XX wieku. Jemu też ludzkość zawdzięcza trwające wciąż przekonanie, będące
wyrazem potrzeby bezpieczeństwa, że przestępcę można zobaczyć. Przy okazji
nagłośnianych w mediach akcji policji zakończonych schwytaniem przestępcy w wywiadach z osobami znającymi go, słyszy się często stwierdzenia w rodzaju:
„taki dobry, miły chłopiec..., wyglądał bardzo porządnie, zachowywał się
wzorowo względem matki, sąsiadów, rodziny… miał porządną pracę, wspaniałą
żonę, piękny ogród… zawsze się pierwszy kłaniał, robił zakupy
staruszce z sąsiedztwa… nigdy bym nie przypuszczał/ -a, że może zrobić coś
takiego, to nie możliwe aby to on… tyle lat pod wspólnym dachem…" — wypowiedzi takie stanowią dowód na to, iż sądy o innych, przekonania,
budowane są w dużej mierze na podstawie wizerunku zewnętrznego — osoby
atrakcyjne fizycznie uzyskują lepszą ocenę dla własnych czynów,
inteligencji, zdolności, łatwiej uzyskują pomoc, wyższe oceny w szkole i pracy, badania donoszą, że przystojni przestępcy uzyskują łagodniejsze
wyroki w sądach średnio o 2-3 lata, w porównaniu do gorzej prezentujących się
oskarżonych (Aronson, 1999). Potoczne obserwacje zdają się potwierdzać tezę, o gorszym traktowaniu, ograniczonej dostępności do wsparcia społecznego, ogólnie
słabszych warunkach funkcjonowania osób z defektami, ułomnymi,
mniej atrakcyjnymi fizycznie.
W latach 60. i 70. XX wieku popularność
zyskała teoria kariotypu XYY odpowiadającego
za wysoki poziom agresywności. Nie znalazła jednak potwierdzenia w badaniach,
uzyskane wyniki pokazywały większą agresję u mężczyzn o kariotypie XYY w porównaniu do mężczyzn bez dodatkowego chromosomu Y w naturalnych sytuacjach,
ale nie stwierdzono takiego efektu, gdy zestawiono rezultaty jakie uzyskali mężczyźni z obu grup badani w sytuacjach konfliktu, stresu, wzmożonego napięcia. Oznaczało
to, że obecność dodatkowego chromosomu Y nie jest czynnikiem znaczącym dla
zachowań przestępczych związanych z agresją. Obalenie tej teorii pozbawiło
badaczy jakichkolwiek podstaw do wypowiadania się o związku genów z popełnianiem
czynów zabronionych, wykluczono możliwość genetycznej transmisji tendencji
do zachowywania się w określony sposób (Gaberle, 1993, za: Gierowski,
Starowicz i Melibruda, 2001). Aktualnie brakuje danych, z których wynikałoby,
że przestępstwa seksualne są uwarunkowane genetycznie, tzn. że istnieje gen
lub grupa genów, których ekspresja bezwzględnie determinuje rozwój zachowań
antysocjalnych. Genetyczne czynniki czynów przestępczych interpretować należy
raczej jako listę zdarzeń, które wpłynęły na czynności biopsychiczne człowieka:
zmieniły czasowo lub na stale, powierzchownie lub głęboko stan organizmu na
poziomie fizjologicznym lub psychologicznym (choroby, uszkodzenia fizyczne,
traumatyczne doświadczenia, kryzysy, konflikty).
Wśród czynników biologicznych wpływających na przestępczość
seksualną wskazuje się jako kluczowy stan mózgu, wszelkie odstępstwa od
normalnego funkcjonowania tego organu wiązać się mogą z ujawnianiem patologicznych zachowań w ogóle. Zmiany w tkance mózgowej o charakterze organicznym czy funkcjonalnym powodują zakłócenia w regulacji i kontroli zachowania. Szczególnie istotne są uszkodzenia i dysfunkcje
zlokalizowane w obrębie płatów czołowych, wewnętrznych struktur limbicznych i dolnej części płatów skroniowych oraz konsekwencje drobnych okołoporodowych
uszkodzeń mózgu. Zaburzenia wynikające z uszkodzeń określa się w literaturze polskiej jako charakteropatie, natomiast w klasyfikacji ICD-10 ten
zespół objawów określony jest jako „organiczne zaburzenia
osobowości", „osobowość antysocjalna" lub „osobowość pogranicza
typu borderline" (icd-10, ). Jak wynika z badań Gierowskiego (Gierowski, 1989)
istnieje związek pomiędzy występowaniem uszkodzenia mózgu a popełnianiem
przestępstw typu agresywnego: przy czym najczęściej dysfunkcje organiczne
wykrywano u sprawców zabójstw na tle emocjonalnym, zdecydowanie rzadziej zaś
stwierdzano je u przestępców seksualnych oraz psychotycznych, motywowanych
urojeniami. Predyspozycje do zachowań antyspołecznych stwierdzono także u osób
psychopatycznych. Termin „psychopatia" oznacza specyficzny sposób
funkcjonowania w sferach emocjonalnej, popędowej i motywacyjnej, układ względnie
stałych cech zachowania. Eysenck (1996) wyróżnia psychopatie pierwotna i wtórną.
U podstaw rozwoju psychopatii pierwotnej wskazuje Eysekck dyspozycje genetyczne
(w sensie zmiennych współdeterminujących funkcjonowanie mózgu). Właściwości
psychopatów tego typu stanowią: niedostosowania społeczne, są nieufni,
zimni, pozbawieni uczuć, niewrażliwi, szukający mocnych wrażeń, nie zważają
na niebezpieczeństwa, są nierozsądni, i agresywni. Badania potwierdziły
istnienie ścisłego związku pomiędzy poziomem psychotyczności a skłonnością
do popełniania przestępstw. Zbieżne wyniki uzyskał Gierowski (1979): dane z badania nieprzystosowanych społecznie recydywistów, w tym sprawców czynów
agresywnych, ujawniły u nich istotnie wyższy poziom psychotyczności, w porównaniu
do reszty populacji. Psychopaci wtórni charakteryzują się trudnościami w uczeniu się przez warunkowanie oraz wyższą niż przeciętna pobudliwością
emocjonalną, co stanowi czynnik sprzyjający podejmowaniu zachowań przestępczych.
Wtórna postać psychopatii kształtuje się na bazie określonych właściwości
osobowości: ekstrawersji i neurotyzmu przy udziale czynników środowiskowych,
które mogą wyzwolić zachowania aspołeczne. Odnosząc się do typologii
psychopatów prezentowanej przez
Pionkowskiego (1978) jako związanych z problematyka przestępstw seksualnych
wymienić należy typy: żądny
uznania, fanatyczny, wybuchowy (eksplozywny) i chłodny uczuciowo, typy te są
zdolne do przemocy i okrucieństwa. Ważną cechą, występującą u osób
psychopatycznych jest występowanie zaburzeń popędu płciowego różnej
postaci.
Zmiany w zachowaniu mogą wiązać się z zaburzeniami na poziomie
biochemicznym mózgu oraz hormonalnym, np. niedobór serotoniny, nadmierne stężenie
noradrenaliny, wysoki poziom testosteronu. System noradrenergiczny tworzą połączenia
nerwowe rozpoczynające się w miejscu
sinawym pnia mózgu a biegnące do kory
mózgu, móżdżku, jąder przykomorowych i do podwzgórza oraz połączenia zstępujące — od miejsca sinawego do pnia mózgu; receptory tego systemu wiążą się z noradrenaliną i częściowo z adrenaliną. Zasadnicze znaczenie systemu
noradrenergicznego polega na regulacji przebiegu procesów aktywacji (wzbudzenie
kory) i zasypiania (aktywacja wzgórza), preparaty
powodujące wzrost adrenaliny pozakomórkowej podnoszą nastrój, poprawiają
samopoczucie, ułatwiają zapamiętywanie i odwrotnie — substancje obniżające
poziom tego przekaźnika wywołują stany depresyjne (Ganong, 1994). Wiązanie
się receptorów układu krwionośnego z noradrenaliną i serotoniną warunkuje jakość ukrwienia mózgu, co ma swoje konsekwencje dla
efektywności rozwiązywania zadań intelektualnych, dokładności percepcji i szybkości procesów decyzyjnych. Nadmierne otwarcie naczyń, powoduje wzrost
przepływu krwi, co objawia się w postaci bólu głowy (Miller i in., 1992).
System serotoninowy zaczyna się w dolnej części mostu i w górnej części
pnia mózgu, w jądrach grzbietowych i przyśrodkowych szwu mostu a łączy się
ze wzgórzem, częścią limbiczną przodomózgowia i podwzgórza, działanie
serotoniny determinuje sposób, w jaki przetwarzane są informacje (Carson,
2003). Spadek poziomu serotoniny powoduje stan depresji i lęku, objawy bezsenności,
przemęczenie, tendencje samobójcze. Jeśli chodzi o testosteron oraz inne
androgeny z badań ewolucyjnych, międzykulturowych, rozwojowych i biologicznych
wynika, że stanowią one czynnik rozwoju zachowań nieprzystosowawczych i agresywnych u mężczyzn. Typowe dla chłopców zachowania prezentują również
dziewczynki, na które oddziaływały w okresie prenatalnym wyższe stężenia męskich
hormonów płciowych.
1 2 3 4 Dalej..
« Psychologia sądowa (Publikacja: 19-09-2004 Ostatnia zmiana: 10-05-2006)
Wszelkie prawa zastrzeżone. Prawa autorskie tego tekstu należą do autora i/lub serwisu Racjonalista.pl.
Żadna część tego tekstu nie może być przedrukowywana, reprodukowana ani wykorzystywana w jakiejkolwiek formie,
bez zgody właściciela praw autorskich. Wszelkie naruszenia praw autorskich podlegają sankcjom przewidzianym w
kodeksie karnym i ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych.str. 3633 |
|