Złota myśl Racjonalisty: Żaden człowiek nie ma możliwości wyboru kraju, w którym przychodzi na świat, ani osobowości swoich rodziców. Dlatego nie istnieją racjonalne powody do prawnej dyskryminacji ludzi ze względu na ich płeć, rasę czy pochodzenie społeczne.
Andrzej Nowicki jest filozofem oraz historykiem filozofii, twórcą
inkontrologii[ 1 ],
czyli racjonalistycznej i ateistycznej filozofii
spotkania (w przeciwieństwie do filozofii spotkania np. Józefa Tischnera
[ 2 ]), oraz własnej
filozofii kultury. U podłoża jego filozofii leży „ontologia jeszcze nie
bytu", czyli refleksja nad tym, co może i powinno być. Stąd też do
centralnych kategorii jego filozofii należy Dzieło i jego funkcja
„uczłowieczania świata". Najważniejszą wartością jest Kultura,
której rozwijanie jest głównym powołaniem i nadaniem sensu egzystencjalnego
jednostki ludzkiej. Według tej filozofii kultury głównym obowiązkiem
moralnym człowieka jest Twórczość.
System filozoficzny i światopoglądowy Andrzeja Nowickiego jest bardzo
bogaty (jestem przekonany, iż jego prawdziwe bogactwo jest dopiero do odkrycia i upowszechnienia!) i nie sposób tutaj w kilkunastu zdaniach dokonać jego
wyczerpującego podsumowania. Niektórzy w ogóle powątpiewają w możliwość
takiego całościowego portretu Myśliciela, bowiem „Każdy będzie cząstkowy,
zawieszony między prawdą i legendą, fikcją, subiektywnym
odzwierciedleniem" (B. Truchlińska, Andrzeja Nowickiego Portrety w świetle
spotkań, „Człowiek i Światopogląd", 1989, nr 5). Zamiast tego
należy odesłać do Jego najważniejszych dzieł filozoficznych: „Człowiek w świecie dzieł" (1974), „Spotkania w rzeczach" (1991) oraz
prac o Filozofie. [ 3 ]
Jest zagorzałym racjonalistą, który racjonalizm definiuje jako
„ateizm pozytywny", nie zatrzymujący się jedynie na polemice z religią.
Jest szczególnie związany z Włochami. W latach 1945-47 był atache'
Ambasady Polskiej w Rzymie. Został wyróżniony Medalem Akademii Nauk Moralnych i Politycznych w Neapolu. Jest nie tylko wybitnym znawcą włoskiej filozofii
Odrodzenia, Vaniniego i Bruna, ale i niestrudzonym propagatorem polskiej myśli
filozoficznej i kultury we Włoszech. Za swe zasługi dla kultury włoskiej
Dekretem Prezydenta Republiki Włoskiej dnia 28.3.1967 r. został przyjęty jako — członek zwyczajny zagraniczny — do Akademii Nauk Moralnych i Politycznych w Neapolu. Za swe zasługi badawcze otrzymał honorowe obywatelstwo dwóch miast włoskich:
Taurisano (1967) i Noli (1976).
Andrzej Nowicki w czasie Konferencji na 100 lecie ruchu wolnomyślicielskiego w Polsce, 9 grudnia 2007
W Polsce współczesnej został skazany (choć zapewne nieudolnie, gdyż
powstaje o Nim coraz więcej książek, artykułów i cytowań [ 4 ]) na zapomnienie i marginalizację, jako „filozof
komunistyczny". Przeciwnicy Profesora zapominają jednak, iż zawsze był
on rzecznikiem tendencji demokratycznych i radykalnie wręcz pluralistycznych,
że przeciwstawiał się tzw. inżynierii dusz lansowanej przez czynniki
partyjne, a swoim demokratycznym przekonaniom wielokrotnie dawał wyraz, m.in. w 1981 r., gdy wypowiadał się o niezależnym ruchu związkowym. [ 5 ] Ci jego
przeciwnicy, którzy bezmyślnie widzą w Nim jedynie „Osobistego Wroga
Pana Boga" nie dostrzegają radykalnego pluralizmu Jego systemu. Wszak według
koncepcji świeckiej kultury głoszonej przez A. Nowickiego, współkreują ją
nie tylko systemy ateistyczne, ale i religijne, a także spotkania niewierzących i wierzących. Z drugiej strony Filozof głosi ateistyczną perspektywę nieśmiertelności
(człowieka w dziełach) oraz świeckie religie, jak np. kult Muzyki czy kult Kultury. Przede wszystkim
całkowitym nieporozumieniem jest
postrzeganie Andrzeja Nowickiego głównie jako krytyka religii, kiedy
zdecydowanie najważniejszym w jego światopoglądzie są filozofia kultury i filozofia spotkania, czyli pozytywne aspekty ateizmu.
Andrzej Nowicki jest jedną z najbardziej niezwykłych osób jakie miałem
dotąd okazję poznać. Chodzi nie tylko o to, że jest „uczonym wymykającym
się konwencjonalnej ocenie (...), osobowością tyleż intrygującą, co
niedocenioną i lekceważoną przez oficjalnych luminarzy nauki (...),
filozofem przekraczającym nieustannie granice konwencjonalnego
filozofowania" (Cz. Gryko, „Edukacja Filozoficzna", 1991, vol.
12). Chodzi głównie o to, że tryska i zaraża pasją twórczą, poznawczą i badawczą. W zaciszu swego zapchanego książkami i inskrypcjami chińskimi
mieszkania na ul. Dantego w Warszawie, w wieku 88 lat i pomimo niemal całkowitej
utraty słuchu, wciąż prowadzi aktywną pracę naukową. Obecnie pracuje głównie
nad filozofią Bronisława Trentowskiego. Największą jego pasją jest obecnie
język chiński oraz chińska kultura. Chce też, abym nauczył Go posługiwania
się internetem…
Przechodząc do jego aktywności w ruchu wolnomyślicielskim: W 1957 roku był
współzałożycielem Stowarzyszenia Ateistów i Wolnomyślicieli. W latach
1957-1962 był przewodniczącym Zarządu Głównego. Od 1957 do 1969 był członkiem
prezydium Zarządu Głównego Towarzystwa Szkoły Świeckiej. Następnie zasiadał
we władzach Towarzystwa Krzewienia Kultury Świeckiej. Obecnie krytykuje zaangażowanie
polityczne Towarzystwa Kultury Świeckiej, uważa bowiem, iż organizacja
wolnomyślicielska powinna być pluralistyczna polityczne.
Po 1994 zaangażował się w ruch wolnomularski, w którym połączył swą
„filozofię twórczości" z filozofią budowniczych symbolicznej Świątyni
Ludzkości. Działalność wolnomularską rozumie jako nakaz pozostawiania po
sobie dobroczynnych skutków własnej aktywności, „żeby w świecie było
coraz 'więcej światła', coraz więcej wolności, coraz więcej zgodnego,
braterskiego współdziałania, coraz więcej rzeczy trwałych, pięknych i użytecznych"
(zob. A. Nowicki: Filozofia
masonerii)
Od I Ogólnopolskiego Zjazdu Racjonalistów i Wolnomyślicieli (Radzików,
6-8.10.2006) związany jest z Polskim Stowarzyszeniem Racjonalistów (nb.
zjazd radzikowski otwiera 41. księgę Kroniki życia Andrzeja Nowickiego), do
którego przystąpił 19 marca b.r. jako pierwszy członek honorowy.
Komitet Honorowy ma być ciałem patronackim i konsultacyjnym Polskiego
Stowarzyszenia Racjonalistów.
[ 1 ]J. Łukaszyński: Problem racjonalizmu w inkontrologicznej koncepcji kultury Andrzeja
Nowickiego. Praca doktorska napisana pod opieką dr hab. Jerzego Jarco, Wrocław 1996.
[ 2 ]K. Wieczorek: Dwie filozofie spotkania. Konfrontacja myśli Józefa Tischnera i Andrzeja
Nowickiego, wyd. Uniwersytet Śląski, Katowice 1990.
[ 3 ]Niektóre z nich: Cz. Głombik: "Spotkania" Andrzeja Nowickiego z filozofią chrześcijańską, „Euhemer" 1979, nr 4;
M. Nowaczyk: Centralne kategorie myśli filozoficznej Andrzeja Nowickiego, „Euhemer" 1979, nr
4; J. Ugniewska: Andrzeja Nowickiego kreacjonistyczna wizja człowieka, „Człowiek i Światopogląd" 1979, nr
11; K. Wieczorek: Andrzej Nowicki — polski filozof spotkania, „Edukacja Filozoficzna", t.3,
1987; T. Rzepa: Próba psychologicznego portretu Andrzeja Nowickiego, „Przegląd Humanistyczny", 1989, nr
7; Cz. Gryko: Od krytyki religii do teorii kultury świeckiej, „Euhemer", 1990, nr 3-4
[ 4 ]Ostatnio
dobry artykuł o filozofii A.N. znalazł się w 7 tomie Powszechnej Encyklopedii
Filozofii, wydanym w 2006 r. przez Polskie Towarzystwo św. Tomasza z Akwinu:
ss. 727-729
[ 5 ]J. Łukaszyński,
Homo in rebus. Wybrane problemy inkontrologii, Wrocław 2004.
Wszelkie prawa zastrzeżone. Prawa autorskie tego tekstu należą do autora i/lub serwisu Racjonalista.pl.
Żadna część tego tekstu nie może być przedrukowywana, reprodukowana ani wykorzystywana w jakiejkolwiek formie,
bez zgody właściciela praw autorskich. Wszelkie naruszenia praw autorskich podlegają sankcjom przewidzianym w
kodeksie karnym i ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych.