Racjonalista - Strona głównaDo treści


Fundusz Racjonalisty

Wesprzyj nas..
Zarejestrowaliśmy
204.803.337 wizyt
Ponad 1065 autorów napisało dla nas 7364 tekstów. Zajęłyby one 29017 stron A4

Wyszukaj na stronach:

Kryteria szczegółowe

Najnowsze strony..
Archiwum streszczeń..

 Czy konflikt w Gazie skończy się w 2024?
Raczej tak
Chyba tak
Nie wiem
Chyba nie
Raczej nie
  

Oddano 723 głosów.
Chcesz wiedzieć więcej?
Zamów dobrą książkę.
Propozycje Racjonalisty:
Sklepik "Racjonalisty"

Złota myśl Racjonalisty:
"Czas robi swoje. A ty człowieku?"
 Czytelnia i książki » Recenzje i krytyki

Dramat z ognia: symbolika barw w Irydionie [1]
Autor tekstu:

Irydion ukazuje wizję epoki rozkładu, kiedy stary porządek świata chyli się ku upadkowi, a nowy jeszcze nie powstał. Akcja dramatu przedstawia stopniową degenerację Rzymu — „wszystko, co w nim żyło psuje się, rozprzęga, szaleje — bogi i ludzie szaleją" [ 1 ]. Krasiński uzupełnia ten obraz następującym komentarzem:

Niniejsza powieść pomyślaną jest w trzecim wieku po Chrystusie. — Stan państwa rzymskiego był stanem konania — rozwiązywania się — dezorganizacji. — Wszystko, co niegdyś było życiem jego, co sprawiało ruch jego postępowy i byt, teraz wracało w nicość, w wieczność, słowem umierało — przetwarzało się [ 2 ]..

Zmierzch starożytnego mocarstwa staje się czasem powszechnego obłędu i dekonstrukcji. Orgiastyczny szał, przypominający taniec śmierci [ 3 ], ogarnia całą materię, wyzwala nawet niszczycielskie siły natury [ 4 ]. Namiętności kierujące poczynaniami bohaterów — pragnienie zemsty, nieszczęśliwa miłość, żądza władzy — ciążą nad postaciami dramatu nieuchronnie prowadząc do tragedii. Niewzruszone pozostaje jedynie Fatum, symbolizujące obojętną na los jednostki machinę dziejów [ 5 ].

Silnie zaakcentowana opozycyjność odgrywa rolę dominanty kompozycyjnej [ 6 ]. Przeciwstawienie sobie motywów krańcowo odmiennych organizuje i współtworzy treść literacką. Autor operuje zasobem stałych elementów [ 7 ], budując szeregi dysonansów, które przenikają strukturę dzieła i wzajemnie warunkują swoje istnienie w obrębie dramatu. Nagromadzenie sprzeczności zwiększa dynamikę utworu w sferze wydarzeń, jak również w płaszczyźnie ideowej. Pozwala uniknąć wrażenia statyczności, które może być wywołane przez patetyczny styl Irydiona [ 8 ].

Antynomie rządzą poetyckim światem Krasińskiego, począwszy od nadrzędnego dla idei utworu starcia dwóch metafizycznych potęg: Boga i Szatana. Przekłada się ono na sposób ukształtowania przestrzeni, zwłaszcza na uwydatnienie wymiaru wertykalnego, wraz z wpisaną weń opozycją: góra — dół, niebo — piekło, czyn chwalebny - grzech. Pomiędzy kontrastami wplecionymi w strukturę dzieła tworzy się skomplikowana sieć zależności oparta na zasadzie dialektycznych przeciwstawień — formułowania antytez i ich odwracania [ 9 ].

Istotną częścią tej wielopoziomowej machiny symboli jest kolorystyka, użyta w charakterze środka wzmagającego frenezję i wskazującego na intencjonalną zagadkowośćutworu. Barwy niejednoznacznie sugerują głębsze poziomy znaczeń, stwarzając możliwość różnych interpretacji.

Krasiński w Irydionie posługuje się relatywnie wąską paletą kolorów, którą tworzą: czarny, niebieski (potraktowany marginalnie, w sposób dosłowny), złoty, srebrny, biały, zielony i czerwony, przy czym specjalne znaczenie w warstwie symboli oraz w budowaniu nastroju grozy autor nadał trzem ostatnim barwom.

Wspomniana triada kolorów (biel, zieleń i czerwień) stanowi alegoryczne przedstawienie cnót teologicznych: wiary, nadziei i miłości, pochodzących z daru łaski Bożej. Miłość, największa z cnót [ 10 ], odgrywa kluczową rolę w planie metafizycznym dramatu, jako spiritus movens świata.

Cel Irydiona jest niemoralny: za najwyższą wartość uznaje on spustoszenie Rzymu jednak bohater nie zostaje potępiony, „bo (...) kochał Grecję" [ 11 ]. Toteż czyny tytułowej postaci wypływają ze szlachetnych pobudek: głębokiego patriotyzmu oraz pragnienia odwetu za niewolę i hańbę ojczyzny. Miłość Boża zapewnia ciągłość istnienia mimo apokalipsy imperium, strąca Szatana do piekieł i umożliwia „synowi zemsty" [ 12 ] odkupienie win.

Autor Irydiona w wymiarze symbolicznym nawiązuje do barwnej alegorii z Boskiej komedii. Dante podczas wędrówki przez Czyściec napotyka na swojej drodze

Trzy Młódki; jednej barwa purpurowa,
W której nie było od ognia odmiany;
Drugiej tancerki cielesna osnowa
Jakby szmaragdu urobiona wzorem;
Trzeciej tak biała jak śnieżna ponowa [ 13 ].

Cnoty teologiczne wskazują na istnienie wyższej racji niż ludzka i — paradoksalnie — warunkują poczynania bohaterów dramatu. Wprawdzie Irydion używa nieetycznych środków, zatem występuje przeciwko Bożemu porządkowi rzeczy, jednak Szatan, który posługuje się Grekiem, nie jest prawowitym władcą świata i — jak każde inne stworzenie — podlega regułom ustalanym przez Boga. Dlatego w ostatecznym rozrachunku spisek upada, Masynissa traci też duszę Irydiona. Diabeł Krasińskiego to, niczym szatan w Fauście, „Cząstka siły mała, / Co pragnąc zawsze złego, zawsze dobro działa" [ 14 ].

Koncepcja Krasińskiego zakłada obecność ciągłych napięć pomiędzy dwoma porządkami świata — Boskim i ludzkim. Pojedynczy człowiek może kształtować rzeczywistość tylko w określonym momencie dziejowym, nie ma zaś wpływu na procesy historyczne, które nierzadko ciągną się przez wieki. Ludzki umysł nie potrafi odgadnąć zasad kierujących działaniem machiny dziejów. Wieczność jest domeną Boga, natomiast poczynania jednostki wpisane są w ograniczoną perspektywę. Światem rządzi zamysł Boży, przeciwstawienie się mu zawsze prowadzi do tragedii.

Szczególnymi komponentami apokaliptycznego obrazowania w Irydionie są ciepłe barwy związane z symboliką krwi i ognia, przede wszystkim odcienie czerwieni (szkarłat, purpura, rubinowy, krwawy). Kolor czerwony zawiera w sobie istotę dobra i zła. Z jednej strony oznacza miłość i płodność, z drugiej zaś — wojnę, nienawiść, rozlew krwi [ 15 ]. Niezwykle bogaty zasób znaczeń czerwieni oddaje skomplikowaną strukturę świata przedstawionego: rzeczywistość pełną wewnętrznych konfliktów, wiecznych antynomii stanowiących zasadę bytu i ramę kompozycyjną utworu.

Czerwień symbolizuje nieposkromioną namiętność, grzech, zbrodnię (ślady niezmywalnej krwi), bunt, rewolucję, cierpienie, a także moce diabelskie. Dla chrześcijan purpura jest też znakiem ofiary i zmartwychwstania Jezusa [ 16 ].

Irydion przywłaszcza sobie atrybuty boskości, w tym także symboliczną wymowę koloru czerwonego. Wciela się w rolę pseudo-Chrystusa stając się samozwańczym zbawicielem, który ma wyzwolić świat spod tyranii Rzymu. Bohater jednak działa wbrew porządkowi Boskiemu, w przeciwieństwie do prawdziwego Chrystusa, reprezentuje rację ludzką — ograniczoną i skazaną na porażkę.

W folklorze europejskim czerwień kojarzono ze zjawami i magią, przypisywano jej też znaczenie okultystyczne [ 17 ]. Literatura romantyczna obfituje w nawiązania do tradycji ludowych — legend, podań, a także bogatej symboliki. Kolor czerwony towarzyszył zjawiskom nadprzyrodzonym nie tylko w tekstach, które wyszły spod pióra Krasińskiego, ale też w dziełach innych autorów, w tym Słowackiego. W Odpowiedzi na Psalmy przyszłości czytamy:

Jeden upiór nadlatywał,
Strzały sobie z ran wyrywał
I mgły — krwią czerwienił jasną.
Hełm rozpalił w błyskawicę,
Kurz podnosił purpurowy [ 18 ].

Purpura to również emblemat majestatu cezara, bogactwa, szlachetnego pochodzenia i sprawiedliwości [ 19 ]. Krasiński za pomocą tej barwy w ironiczny sposób ukazuje niemoc imperium rzymskiego. Monolit pęka, osłabiony autorytet cezara nie jest już w stanie egzekwować praw ani przywrócić porządku w państwie, co więcej, wcale do tego nie dąży. Władza przestała być służbą na rzecz obywateli, przeistoczyła się w narzędzie ucisku i terroru. Służy wyłącznie zaspokajaniu zachcianek Heliogabala, który z pychą opowiada Irydionowi o wyrafinowanych aktach okrucieństwa:

Sam, sam wybierałem topazy, beryle i ostre kanty chryzolitów, i krwawe onyksy. - Dzień jeden i noc całą brukowali ten podwórzec, a ja nie zasnąłem, nie odszedłem, aż skończyli - wtedy ich wszystkich stracić kazałem!

(...) Podłe niewolniki! (...) Było ich stu tylko i chłopiąt dwoje! [ 20 ]

„Purpura cezarów", dawny symbol uwznioślenia, uosabiający boskie dostojeństwo władców, w czasach rozkładu Rzymu stał się znakiem hańby, wyszydzenia i klęski:

(...) purpury jak płótna na łące, obwite niciami pajęczyn — łuny igrają po trupach. — Rozpuszczone warkocze dziewic, długie szaty konsulów, Cezarów, porwane wozy znikają w oddali [ 21 ].


1 2 3 Dalej..
 Zobacz komentarze (3)..   


 Przypisy:
[ 1 ] Z. Krasiński, Irydion, wstęp i oprac. S. Treugutt, Warszawa 1958, s.55
[ 2 ] Ibidem, Przypiski autora, [w:] op. cit., s. 310
[ 3 ] Zob. S. Treugutt, Wstęp, [w:] Z. Krasiński, op. cit., s. 37.
[ 4 ] Zob. M. Szargot, Kosmos Krasińskiego, Piotrków Trybunalski 2009, s. 99.
[ 5 ] Zob. S. Treugutt, Wstęp, [w:] Z. Krasiński, op. cit., s. 36.
[ 6 ] Zob. J. Kreczmar, Dramat nierozwiązanych antynomii, [w:] Zygmunt Krasiński. Studia, Warszawa 1998, s. 78.
[ 7 ] Juliusz Kleiner dostrzega we Wstępie rodzaj uwertury, składającej się ze słów: koniec, świat, kona, szaleje, ziemia, niebo. Uważam, że tezę badacza należy rozwinąć, gdyż wymienione przez niego motywy pojawiają się także w toku akcji dramatycznej oraz w lirycznym zakończeniu- są więc nie tyle wprowadzeniem, co szczególnym refrenem. Por: J. Kleiner, Krasiński, [w:] Zygmunt Krasiński. Studia, Warszawa 1998, s. 59, 152.
[ 8 ] O wyjątkowej funkcji artystycznej sprzeczności w Irydionie pisali m. in. J. Kleiner, J. Kreczmari S. Treugutt. Zob.. J. Kleiner, Sprzeczność w „Irydionie" środkiem artystycznym, „Życie Literackie" 1947, z. 1/2; J. Kreczmar, op. cit., s. 78 — 79; S. Treugutt, Wzniosłość w „Irydionie", [w:] Zygmunt Krasiński. W stulecie śmierci, red. M. Janion, Warszawa 1960. s. 66 — 72.
[ 9 ] Zob. S. Treugutt, Wzniosłość w „Irydionie", [w:] op. cit., s. 69.
[ 10 ] Zob. Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu. Biblia Tysiąclecia, Wyd. 3 popr., Poznań 1990, 1 Kor. 13, 13.
[ 11 ] Z. Krasiński, op. cit., s. 306.
[ 12 ] Zob. Ibidem, s. 59, 61.
[ 13 ] D. Alighieri, Boska komedia, przekł. E. Porębowicz, Warszawa 1921, s. 455.
[ 14 ] Warto na marginesie odnotować, że Goethe pracował nad Faustem w latach 1773 — 1832, zaś Irydion został ukończony w roku 1835 (choć pomysł dramatu jest chronologicznie wcześniejszy). Krasiński czytał dzieło Goethego, zanim oddał swój dramat do druku, mógł więc celowo nawiązywać do koncepcji dobra i zła zawartej w Fauście. J. W. Goethe, Faust, Wilno 1844, s. 57.
[ 15 ] Zob. W. Kopaliński, Słownik symboli, Warszawa 2006, s. 52.
[ 16 ] Zob. Ibidem, s. 51 — 52.
[ 17 ] Zob. W. Kopaliński, op. cit., s. 51 — 52.
[ 18 ] J. Słowacki, Odpowiedź na Psalmy przyszłości, [w:] Dzieła wybrane, t. 1, Warszawa 1983, s. 485.
[ 19 ] Zob. W. Kopaliński, op. cit., s. 52.
[ 20 ] Z. Krasiński, op. cit., s. 129.
[ 21 ] Ibidem,s. 189.

« Recenzje i krytyki   (Publikacja: 29-07-2012 )

 Wyślij mailem..   
Wersja do druku    PDF    MS Word

Natalia Pałczyńska
Studentka Uniwersytetu Warszawskiego (studia II stopnia - filologia polska, studia I i II stopnia - biotechnologia).

 Liczba tekstów na portalu: 2  Pokaż inne teksty autora
 Poprzedni tekst autora: Dziennik Witolda Gombrowicza w kontekście paktu autobiograficznego
Wszelkie prawa zastrzeżone. Prawa autorskie tego tekstu należą do autora i/lub serwisu Racjonalista.pl. Żadna część tego tekstu nie może być przedrukowywana, reprodukowana ani wykorzystywana w jakiejkolwiek formie, bez zgody właściciela praw autorskich. Wszelkie naruszenia praw autorskich podlegają sankcjom przewidzianym w kodeksie karnym i ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
str. 8223 
   Chcesz mieć więcej? Załóż konto czytelnika
[ Regulamin publikacji ] [ Bannery ] [ Mapa portalu ] [ Reklama ] [ Sklep ] [ Zarejestruj się ] [ Kontakt ]
Racjonalista © Copyright 2000-2018 (e-mail: redakcja | administrator)
Fundacja Wolnej Myśli, konto bankowe 101140 2017 0000 4002 1048 6365