|
Chcesz wiedzieć więcej? Zamów dobrą książkę. Propozycje Racjonalisty: | | |
|
|
|
|
Państwo i polityka » Stosunki międzynarodowe
Pokój i integracja: dwa stulecia międzynarodowego prawa w Europie [2] Autor tekstu: Jerzy Kolarzowski
Postanowienia traktatów
wersalskich regulowały podobnie, jak to miało miejsce 105 lat wcześniej w Wiedniu, kwestie swobody żeglugi na rzekach granicznych. Platformę określającą
zagadnienia współpracy i wzajemnego kształtowania stosunków politycznych między
państwami stanowił Pakt Ligi Narodów. Dokumenty kongresu wersalskiego
zarówno w okresie międzywojennym, jak i później miały wielu krytyków.
Krytykowano je za kazuistykę i krótkowzroczność. Nie spełniły swego
podstawowego zadania — zagwarantowania trwałego pokoju.
Po drugiej wojnie światowej
przygotowując konferencję pokojową od początku przyjęto zupełnie inną
filozofię prawa międzynarodowego. W dokumencie kontynentalnej konferencji
pokojowej miano nie zajmować się granicami ani normalizacją stosunków między
państwami. Kwestie te miały regulować umowy dwustronne zawierane między państwami.
Pokojowa polityka Willy Brandta, uznająca Niemcy za stronę przegraną i winną
wojny, a następnie normalizacja stosunków z PRL, Czechosłowacją i NRD oraz
uznanie granic politycznych umożliwiły zwołanie konferencji pokojowej. Przyjęte
wcześniej założenia tłumaczą ten niesłychanie długi, bo aż
trzydziestoletni okres dzielący moment zakończenia działań wojennych od daty
zwołania kontynentalnej konferencji pokojowej.
Dokument Aktu Końcowego z Helsinek [ 7 ]
jest dosyć obszerny i zajmuje kilkadziesiąt stron maszynopisu podzielonego na
trzy części, te zaś z kolei na pisane mało normatywnym językiem akapity,
podzielone na cyfry i litery. Poszczególne części tego dokumentu dotyczą:
·
Deklaracji zasad rządzących stosunkami między państwami.
·
Deklaracji zasad rządzących stosunkami ekonomiczno-gospodarczymi
między państwami.
·
Współpracy w dziedzinie humanitarnej i w innych dziedzinach.
Znaczenie dokumentu było bardzo
duże, a obecnie jego ranga nie jest właściwie doceniona. Dokument pozwolił
na pokojowe współistnienie państw o odmiennych systemach politycznych, a następnie
przyczynił się do pokojowej ewolucji ustrojowej w byłych państwach
socjalistycznych. Państwa Europy Zachodniej, Stany Zjednoczona i Kanada wywierały
polityczny nacisk na państwa sygnatariuszy z Helsinek, które w 1975 r. jeszcze
nie ratyfikowały Paktów Praw Człowieka ONZ z 1966 r. (PRL uczyniła to w 1976
r. ), lub państwa, które w rażący sposób ich nie przestrzegały. Platforma i system okresowych konferencji przeglądowych KBWE to, jak dotychczas,
najdoskonalszy system oceny realizacji poszczególnych postanowień europejskich
norm praw człowieka i prawa humanitarnego. Zastrzeżenia wobec Aktu Końcowego i systemu KBWE zgłaszają jedynie politolodzy niemieccy, którzy twierdzą, że
wprawdzie miał on pewne znaczenie dla idei odprężenia Wschód — Zachód, to
jednak sankcjonując podział Niemiec, utrwalał podział kontynentu
europejskiego na dwie strefy wpływów wielkich mocarstw. Niemniej to właśnie
postanowienia prawa międzynarodowego z platformą KBWE ułatwiły w latach
dziewięćdziesiątych szereg działań integracyjnych (np. znoszenie obowiązku
posiadania wiz wjazdowych dla obywateli z państw Europy Środkowo-wschodniej).
Po upadku systemu socjalistycznego
przed wszystkimi państwami na naszym kontynencie otworzył się dylemat
czy w zjednoczonej Europie powinien
nastąpić proces uszczuplania roli państw, a co za tym idzie — zrzekania się
przez organy władzy państwowej części swoich kompetencji i przekazywania ich na rzecz gremiów
międzynarodowych?
II. Unifikacja Europy w okresie rywalizacji dwóch antagonistycznych
bloków ustrojowych
Historia integracji europejskiej w drugiej połowie XX stulecia przypomina brzeg morza ze wzburzonymi falami. Fala
ludzkich działań i znaczącego optymizmu wycofuje się i nadchodzą lata
kryzysowe, a wówczas każda społeczność najchętniej zamknęłaby się w opłotkach,
odgradzając się od swoich sąsiadów.
Nie zacznę od Wspólnoty Węgla i Stali ale od pewnego święta, które czasem budzi kontrowersje, nawet po dzień
dzisiejszy. Chodzi bowiem o dzień 9 maja każdego roku — dzień europejski
(na zachodzie Europy święto zakończenia II wojny światowej obchodzone jest 8
maja). Dziewiątego maja 1950 roku Robert Schuman wystąpił z przemówieniem, w którym nakreślił swój plan. Polegał on na tym, by sektory gospodarcze związane z przemysłem ciężkim: wydobycie węgla, przerób rudy żelaza i produkcja
stali nie były obszarem rywalizacji tylko współpracy. Jego przemówienie było
nacechowane nieprawdopodobną obawą, jak długo da się utrzymać Europę bez
wojny? W swoim przemówieniu R. Schuman ukazał Europę jako kontynent, gdzie z jednej strony mamy niesamowite dokonania cywilizacyjne i z drugiej permanentne
zagrożenia wojnami i kryzysami. Minęło dopiero 5 lat po zakończeniu II wojny
światowej. Wybór działań zależy od decydentów i od postawy każdego nowego
pokolenia. Idee z wystąpienia R. Schumana zaowocowały powstaniem Traktatu
Paryskiego z 1951 r. Był to pierwszy z traktatów integracji europejskiej.
(Jedyny, który z góry zakładał czasowe ograniczenie i wygasł po 50-ciu
latach obowiązywania). Sygnatariuszami dokumentu były: Belgia, Holandia,
Luksemburg, Włochy, Niemcy Zachodnie i Francja.
Po II wojnie światowej zmagały
się ze sobą dwa procesy dążenie do jedności europejskiej i przepaść między
dwoma systemami ekonomiczno-politycznymi, co zaowocowało zapadnięciem „żelaznej
kurtyny" między Wschodem i Zachodem naszego kontynentu. Jak dalej jednoczyć
Europę — pytali intelektualiści Zachodu? Pomysłów było wiele. Każdy z krajów
zgłaszał inny. Na przykład państwa, które przywiązywały wagę jedynie do
integracji gospodarczej zaproponowały w 1955 r. wspólnotę celną i Europejski
Układ Walutowy (wszedł w życie w roku 1958) [ 8 ].
Traktat okazał się znakomitym pomysłem, gdyż tworząc europejską przestrzeń
celną sięgnął do doświadczeń, które w XIX wieku pomogły jednoczyć się
Niemcom. Współcześnie układ ten włączony w całą strukturę europejską
pomógł wypracować wspólną walutę euro, wprowadzaną w poszczególnych
krajach nie bez problemów ekonomicznych a zwłaszcza cenowych i innych.
Europa Ojczyzn czy kontynentalne
państwo związkowe to pytanie na które nie udało się znaleźć odpowiedzi od
lat pięćdziesiątych XX stulecia. Pojęcie "Europy
Ojczyzn" zgłoszone zostało przez Ch. de Gaulla 31 maja 1960 r. [ 9 ],
który odrzucił koncepcję Unii, jako federacji budowanej od wspólnej
gospodarki do ujednoliconej władzy. Otóż od 1957 r. trzy instytucje tworzące
zręby zjednoczonej Europy, czyli Europejska Wspólnota Węgla i Stali,
Euro-Atom i Europejska Wspólnota Gospodarcza działały obok siebie do połowy
lat sześćdziesiątych, tj. do czasu ustanowienia Traktatu Fuzyjnego. Kryzys z początku lat sześćdziesiątych spowodował, że był potrzebny traktat
ujednolicenia kompetencji organów Wspólnoty. Dziś po czterdziestu latach można
widzieć w nim jedynie mało znaczący szczebel łączący kompetencje kilku
organizacji w jeden organizm. Są jednak i tacy, którzy Traktat Fuzyjny uważają
za początek samoistnego, bo płynącego z inicjatywy organizacji międzynarodowych a nie od rządów, etap procesu integracyjnego.
Po kryzysie paliwowym lat
siedemdziesiątych, po wielu problemach związanych ze wspólną polityką rolną,
elity europejskie zaczynają zdawać sobie sprawę z potrzeb dalszej integracji.
Pojawia się przeświadczenie konieczności permanentnego przekształcania
instytucji wspólnotowych. Powstaje Jednolity Akt Europejski nowelizujący
traktaty rzymskie z 1957 r. Ratyfikacja tego dokumentu przypada na schyłek lat
osiemdziesiątych.
Kolejne lata, to powolne
odchodzenie od polityki podporządkowanej propagandzie zimnej wojny i żelaznej
kurtyny. Kiedy następuje normalizacja stosunków Niemiec Zachodnich z Polską, z Czechosłowacją i między obydwoma państwami niemieckimi RFN z NRD, rządy
europejskie „spostrzegły" że, po II wojnie światowej nie było
konferencji pokojowej. W Europie od 200 lat hołdowano rozwiązaniom, że po
okresie wielkich wojen powinna zostać zwołana konferencja pokojowa, która
rozwiązuje większość problemów i decyduje o zrębach polityki zagranicznej
na następne lata. Konferencja w Poczdamie nie była konferencją pokojową,
przeprowadziła jedynie podpisanie bezwzględnej kapitulacji Niemiec.
Konferencja pokojowa może zostać zwołana po spełnieniu kilku warunków. Muszą
być nawiązane stosunki dyplomatyczne między wszystkimi obradującymi państwami,
muszą one wzajemnie się uznawać i szanować na arenie międzynarodowej. Postępująca
normalizacja na linii RFN — Europa Środkowa utorowało drogę do Konferencji
Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie. W Konferencji z Helsinek w 1975 r. wzięło
udział 31 państw z Europy oraz Stany Zjednoczone i Kanada. Trzydzieści lat po
zakończeniu II wojny światowej spełniła ona rolę konferencji pokojowej.
KBWE odegrała ogromną rolę dla państw Europy Środkowo-Wschodniej. Między
innymi wymusiła ratyfikację Paktów Praw Człowieka ONZ-u przez państwa, które
wcześniej tego nie uczyniły. Pakty weszły w życie w 1966 r., a Polska i inne
kraje demokracji ludowej ratyfikowały je dopiero po KBWE. System KBWE działał
do roku 1989, kiedy następnie przekształcił się w Organizację Bezpieczeństwa
Współpracy Europejskiej. Struktura ta utraciła moc sprawczą w trakcie wojny w byłej Jugosławii.
Europa po 1989 roku zyskuje nowy
historyczny wymiar. Kraje Europy Środkowo-Wschodniej zmieniają ustrój. F.
Fukuyama ogłasza koniec historii. [ 10 ]
Wydaje się, że liberalizm stanowi jedyną ideologię, która od czasów
Rewolucji Francuskiej nie została zakwestionowana. W Rumunii powstanie i egzekucja N. Ceausescu kończy przemiany w tej części kontynentu.
Europa staje przed nowymi
wyzwaniami. Te wyzwania zaowocowały jakościową zmianą, która przybrała
postać Traktatu z Maastricht. Odrzucono prymat związku ekonomicznego i przekształcono EWG w Unię Europejską. Wielki nacisk położono na prawa
obywatelskie, na procedury związane z ruchem bezwizowym, poruszaniem się
obywateli na różnego rodzaju poziomach kontaktów prawnych i proceduralnych.
Dlaczego OBWE nie poradziła sobie z wojną w byłej Jugosławii? Czy winę ponosi tylko nacjonalizm małych narodów
wziętych w bardzo specyficzne jarzmo federacyjnej Jugosławii rządzonej przez
Tito? W jednoczonej się Europie okazało się, że pomysły unifikacji wypływające z różnych konferencji mogą podtrzymywać stan konfliktu. Konflikt zaistniały z jednej strony między porozumieniem o wolności żeglugi na Dunaju (tego
rodzaju konwencja obowiązywała jeszcze od Kongresu Wiedeńskiego i była później
przedłużana w późniejszych okresach historycznych) i rezolucją ONZ-u z drugiej, nakładającą embargo na broń do krajów byłej Jugosławii spowodował,
że zaczęto nie przestrzegać tej ostatniej. Prawo o węższym zakresie obowiązywania
wyparło rezolucję ONZ-u. Rzecz mało znana a warta odnotowani — Polska nie mając
dostępu do Dunaju nie łamała embarga ONZ-u na dostawy broni do terenów byłej
Jugosławii.
1 2 3 Dalej..
Przypisy: [ 7 ] Pełny tekst Akt Końcowego KBWE z Helsinek opublikowany został w miesięczniku
„Sprawy Międzynarodowe" 1975, nr 10. [ 8 ] Ewa Latoszek Integracja europejska.
Mechanizmy i wyzwania, Warszawa, Książka i Wiedza 2007. [ 9 ] Andrzej
Bilik, Charles de Gaulle czyli
mit współczesny. Warszawa,
wyd. Bellona 1990. [ 10 ] Francis Fukuyama, Koniec historii.
Przeł. Tomasz Bieroń i Marek Wichrowski. Poznań, wyd. Zysk i sp. 1996. « Stosunki międzynarodowe (Publikacja: 29-10-2012 )
Jerzy KolarzowskiDoktor habilitowany, adiunkt w Instytucie Historyczno-Prawnym Uniwersytetu Warszawskiego (Wydział Prawa i Administracji). Współzałożyciel i rzecznik prasowy PPS (1987 - luty 1988), zwolniony z pracy w IPiP PAN (styczeń 1987), współredagował Biuletyn Informacyjny Ruchu Wolność i Pokój (1986–1987), sygnatariusz platformy Wolność i Pokój (1985), przekazywał i organizował przesyłanie m.in. do Poznania, Krakowa, Gdańska, Lublina i Puław wielu wydawnictw podziemnych. Posiada certyfikat „pokrzywdzonego” wystawiony przez IPN w 2003 r. Master of Art of NLP. Pisze rozprawę habilitacyjną "U podstaw europejskiej filozofii praw człowieka. Narodziny jednostki w sferze publicznej i prywatnej w pismach Braci Polskich". Zainteresowania: historia instytucji życia publicznego i prywatnego, myśl etyczna i religijna Europy (zwłaszcza okresu reformacji). Bada nieoficjalne nurty i idee inspirujące kulturę europejską. Hobby: muzyka poważna, fotografia krajobrazowa. Autor książki Filozofowie i mistycy Liczba tekstów na portalu: 51 Pokaż inne teksty autora Najnowszy tekst autora: Polski i brytyjski samorząd terytorialny - zasadnicze różnice | Wszelkie prawa zastrzeżone. Prawa autorskie tego tekstu należą do autora i/lub serwisu Racjonalista.pl.
Żadna część tego tekstu nie może być przedrukowywana, reprodukowana ani wykorzystywana w jakiejkolwiek formie,
bez zgody właściciela praw autorskich. Wszelkie naruszenia praw autorskich podlegają sankcjom przewidzianym w
kodeksie karnym i ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych.str. 8466 |
|