Od Redakcji:

Publikujemy fragment II części raportu „Pomiędzy tolerancją a dyskryminacją" , zatytułowaną Demokracja, Tolerancja, Sprawiedliwość i Wolność w systemie oświaty.

Prezentowane są w niej m.in. wyniki badania podręczników do nauczania języka polskiego pod względem występowania w nich treści kształtujące kompetencje obywatelskie i anydyskryminacyjne, takie , jak: wolność i prawa człowieka; demokracja, demokratyczne państwo prawne; równość, sprawiedliwość.

Analizie poddano 39 podręczników do gimnazjum, 30 do szkół ponadgimnazjalnych oraz 8 „Książek nauczyciela"

W raporcie czytamy:

Ze względu na zawartość treści antydyskrymianacyjnych i stwarzających możliwość kształtowania postaw obywatelskich; oraz tych, które uczyłyby przezwyciężać stereotypy i fobie; sprzyjały podejmowaniu problemów własnej tożsamości związanej na przykład z płcią, rasą, pochodzeniem etnicznym, religią czy też orientacją seksualną; przygotowywałyby do porozumiewania się z rówieśnikami zintegrowanej Europie poprzez otwartość na inne kultury, religie, przemiany społeczne i obyczajowe, analizowane podręczniki można podzielić na cztery grupy:

1) najbliższa wymogom sformułowanym w Podstawie programowej i zapisanej w niej hierarchii wartości w znaczniej mierze „skorelowana" z katechezą Kościoła Katolickiego; przekazująca i utrwalająca tradycyjne wyobrażenia i postawy takie, jak: Polak — katolik, rycerz gotów oddać życie w obronie wiary i Ojczyzny, bez względu na skuteczność swojej ofiary; kobieta — wybranka serca, żona, matka, babcia; wiara jako motywacja działania; historia jako spełnianie się planu opatrznościowego itp. Podręczniki o takiej zawartości najczęściej są przeznaczone dla gimnazjum, chociaż pojawiają się także sporadycznie dla szkół ponadgimnazjalnych.

2) bliska sformułowanej w Podstawie hierarchii wartości, ale otwarta także na niektóre zagadnienia antydsykryminacyjne oraz wartości humanistyczne niekoniecznie wypływające z tradycji chrześcijańskich.

3) Traktująca wartości chrześcijańskie na równi z innymi otwartymi na potrzebę rozwijania dialogu z różnymi społecznościami w Europie i świecie; kształtowanie postaw obywatelskich;

życzliwości i tolerancji wobec innych a także postawę otwartości i dialogu wznoszącą się ponad uprzedzenia i stereotypy.

4) dominująca wśród podręczników dla szkół ponadgimnazjalnych o bogatej zawartości treściowej — znacznie przekraczającej zarówno wymogi programowe, jak i możliwości percepcyjne uczniów; teksty kultury, podobnie jak literackie, krytyczno literackie czy też fragmenty tekstów filozoficznych uporządkowane chronologicznie zgodnie z epokami literackimi; bardziej przypominająca podręczniki akademickie niż do nauczania w szkole średniej.

Poniżej publikujemy wyniki analizy podręczników i książek nauczyciela zaliczonych przez dr Mariana Dziwisz — autora tej części raportu — do grupy pierwszej, pozostającej:

W kręgu wartości katolicko-narodowych

W podręcznikach zaliczonych do grupy pierwszej dominuje układ motywów usystematyzowanych wg wartości. Najczęściej tekstem otwierającym motyw jest fragment zaczerpnięty z Biblii, chociaż niekiedy także z antyku, jak np. przy motywie Bóg — honor — Ojczyzna sięga się do pieśni Tyrtajosa Rzecz to naprawdę piękna… czy też pojedynku Hektora z Achillesem, po to by ukazać bohaterskie cnoty Hektora i przygotować młodzież do rozmowy na temat Rolanda a następnie śmierci Michała Wołodyjowskiego, kończąc na poległych w Powstaniu Warszawskim. Układ motywów i nasycenie ich treściami biblijnymi znalazł uznanie wśród proponujących korelację nauczania języka polskiego z katechezą katolicką. Tak np. Kazimierz Skoczylas, dokonując oceny wybranych programów nauczania i podręczników do gimnazjum zauważa:

Wydaje się, że realizacja programu języka polskiego może pośrednio przyczynić się do silniejszego uświadomienia chrześcijańskich korzeni kultury oraz wzmocnić motywację zaangażowania się na katechezie w poznawanie swojej wiary ^{[ 1 ]}. [...] Odwołujące się do tekstów biblijnych lekcje języka polskiego mogą również rozbudzać zainteresowania tematyką religijną. Stąd konieczna jest bliska współpraca katechety i polonisty. Taka współpraca może nie tylko lepiej służyć zaspokajaniu ciekawości intelektualnej, ale także pomagać w coraz wyraźniejszym krystalizowaniu się przekonań światopoglądowych młodzieży ^{[ 2 ]}

Dominującymi kręgami tematycznymi w tej grupie podręczników są: Strzec Boga, honoru i Ojczyzny; z rozwinięciem na tematy: w obronie: 1) honoru, wiary, ojczyzny. Wprowadzenie w problematykę stanowią następujące teksty: Homer Iliada (fragment Pojedynek Hektora z Achillesem); Opowieści Okrągłego Stołu (fragmenty: Król Artur, Okrągły Stół, Lancelot); L. Schiller Rękawiczka; H. Sienkiewicz, Pan Wołodyjowski (fragment Wysadzenie twierdzy w Kamieńcu); Legenda o śpiących rycerzach; K.I. Gałczyński, Pieśń o żołnierzach z Westerplatte; J. Kaczmarski, Zbroja (fragment)Szukać drogowskazów: Biblia, Stary Testament (Tablice przykazań); A. Świderkówna Prawie wszystko o Biblii (fragment); Przemówienie Jana Pawła II do młodzieży (fragment); J. Gaarder , Świat Zofii (fragment o Sokratesie); N. Kleinbaum, Stowarzyszenie Umarłych Poetów (fragment); L. Kołakowski Charyzmatyczny przywódca; Tekstami z Biblii inspirowane są i takie, jak: Być dla innych; Nowy Testament (Przypowieść o miłosiernym Samarytaninie); Nie ulegać złudzeniom: Stary Testament (Wygnanie z Raju)95.

Gdyby dla tej grupy podręczników zastosować klucz kategoryzacyjny użyty przez M. Pawłęgę i M. Chustecką w Wielkiej nieobecnej ^{[ 3 ]}, dla zbadania treści związanych z edukacją antydyskryminacyjną, to wyniki niewiele by się zmieniły. Nabycie, w oparciu o treści zawarte w tych podręcznikach i proponowane zadania, kompetencji antydyskryminacyjnych jest niemal niemożliwe.

Zdarza się, że niektóre z programów nauczania, lub nawet niektóre z podręczników poprzez ogólnie sformułowane hasła lub zadania, wskazują na otwartość na treści mogące kształtować postawy wolne od ksenofobii. Z tych powodów program To lubię! został zaliczony do bardziej przyjaznych dla treści antydskryminacyjnych. Podobnie mogłoby być z podręcznikami z tej serii, gdyż niektóre z zadań zamieszczonych w nich na to wskazują. Np. W kl. 1 gimnazjum: Część 4."Przez stulecia po Kainie...": (plansza: Helena Łuczak, Behind the view) (s.141); Adam Mickiewicz: Dziady. Część II (s.142); Adam Mickiewicz: Lilije. Ballada (s.146); Konstanty Ildefons Gałczyński: Teatrzyk „Zielona Gęś" przedstawia: Balladę «Lilie» i Śliczne «Lilie» (s.151); Juliusz Słowacki: Balladyna (s. 152); Josif Brodski: Piosenka o Bośni (s.160); Kazimierz Wierzyński: Biały dzień (s. 160); Z prasy: Kij w tornistrze (s.161); Jan Lechoń: Święty Antoni (s.161); Anna Kamieńska: Kain i Abel (s. 162); zostało sformułowane Zadanie dla Was (s.164):

1. Zorganizujcie dyskusję pod hasłem „Przeciwko obojętności" Przygotowania warto rozpocząć od analizy sytuacji w najbliższym środowisku. Potem zgromadźcie odpowiednie materiały z prasy (reportaże, wywiady, anonse, fotografie). Oceńcie własne możliwości działania. W następstwie zaprojektujcie serię różnorakich akcji (np. wystawa gotowych plakatów, które wstrząsają sumieniem albo własnych prac; koncert słowno-muzyczny, z którego dochód przeznaczycie na pomoc komuś bardzo potrzebującemu itp.) ^{[ 4 ]}

Wszystkie tekst zgromadzone w 4 części podręcznika są dobrane do kręgu tematycznego Kainowej zbrodni i istotnie są dobrem punktem wyjścia do dyskusji, jak przeciwstawiać się złu, zbrodni i przemocy. A jednak uczennice/uczniowie, którzy tak zrozumieją zadanie mogą znaleźć się w pułapce.

Podobnie jak nauczyciel korzystający z uczniowskiego podręcznika. Seria podręczników To lubię! poczynając bowiem od szkoły podstawowej na ponadgimnazjalnej kończąc, jest zbiorem antologii różnych tekstów poukładanych w cykle tematyczne kończące się pozornie prostymi do wykonania zadaniami. To jednak nie decyduje o tym, co ma być, lub jest na lekcjach języka polskiego. Po to by wiedzieć, jak wykorzystać teksty do pracy z uczennicami/uczniami, nauczycielki/ nauczyciele muszą skorzystać z podręczników opatrzonych tym samym tytułem To lubię! Podręcznik do języka polskiego kl. ..., (szkoła). Książka nauczyciela.

Zarówno uczący, jak też uczniowie po zapoznaniu się z tekstami mogą nabyć słusznego przekonania, że problemy, o których będą dyskutować posiadają charakter moralny — należą do zagadnień etyki. Nic bardziej mylnego, gdyż z książki nauczyciela wynika, że chodzi o wychowanie estetyczne młodego pokolenia, gdyż:

Świat otaczający dzieci oraz świat przedstawiony w dziełach nie jest jednoznaczny. Jawi się najczęściej jako splot komplikacji, zagrożeń, starcia dobra ze złem. Tę odwieczną walkę ukazuje większość arcydzieł naszej kultury. [...] Takim najtragiczniejszym zagubieniem człowieka są zbrodnie ^{[ 5 ]}.

I nic z tego, że teksty dostarczają gorzkiej prawdy o przemocy i zbrodniach człowieka. Że twórcy piszą o karze za przemoc i zbrodnie (Dziady cz. II Adama Mickiewicza), o ludzkiej obojętności i niekiedy o utracie nadziei. Głównym celem lekcji są:

(...) dwa nurty oglądów teksów — problemowy i przynoszący wiedzę o jakości dokonań twórczych — ściśle [one] wiążą się z sobą, sprzyjając przeżyciu moralnego oczyszczenia (katharsis), przy równoczesnym wzbogaceniu świadomości kulturowo-literackiej dzieci ^{[ 6 ]}.

Jednak by być obiektywnym należy wskazać, że autorki książki nauczyciela proponują pracę nad poruszeniem sumień i uruchomieniem działania w ślad za Piosenką o Bośni Josifa Brodskiego, piętnującej obojętność wobec bratobójstwa:

Zobacz komentarze (17)..

Wyślij mailem..

Wersja do druku    PDF    MS Word