W drugim fragmencie cytowanego już raportu Fundacji na Rzecz Różnorodności POLISTREFA odnajdujemy przykłady możliwości kształtowania, w procesie dydaktycznym, klimatu tolerancji. Taką szansę, do czasu wejścia w życie Podstawy programowej wprowadzonej przez Ministra Edukacji Narodowej Katarzynę Hall rozporządzeniem z 23 grudnia 2008 r., dawały podręczniki do języka polskiego zaliczone do grupy trzeciej.

W trzeciej grupie znajdują się opisane różnymi tytułami podręczniki dla gimnazjum i szkół ponadgimnazjalnych Do Itaki — ZNAK dla Szkoły ^{[ 1 ]}. I trudno zaleźć inne, które do tej grupy można zaliczyć.

Treść niektórych z nich została wprawdzie niekiedy zmieniona, w stosunku do omówionego wcześniej programu, ale nie zostały zmienione metody dydaktyczne i otwartość na potrzebę rozwijania dialogu z różnymi społecznościami w Europie i w świecie. Zmiana dotyczy klasy drugiej gimnazjum, w którym powinien pojawić się Motyw „Nauczyciele" (Problematyka: potrzeba i konieczność posiadania oraz tworzenia wzorców i autorytetów moralnych (duchowych przewodników); prezentacja wielkich nauczycieli ludzkości w różnorodnych kulturach, tradycjach i religiach: Budda, Sokrates, myśliciele żydowscy, Chrystus, Dietrich Bonhoffer, Jan Paweł II) ^{[ 2 ]}. Jednak rozdział III, w który miał być wymieniony motyw, został zastąpiony przez Mądrości i wolności, w którym niestety, ale nie pojawili się wymienieni "Nauczyciele" poza Sokratesem, Jezusem i Janem Pawłem II. Zostały też zmienione tytuły oraz zmodyfikowane treści pozostałych rozdziałów ^{[ 3 ]}. W konsekwencji podręcznik dla klasy drugiej stał się filarem dla wpajania uczniom wartości chrześcijańskich, czego dowodzą już same tytuły rozdziałów: I. Pycha i… pokora; II Wiara, nadzieja, miłość, III Mądrość i wolność. Pomimo to w podręcznikach Do Itaki zwraca się uwagę na dostrzeganie związków własnej tożsamości z tradycją cywilizacji europejskich i światowych oraz na kształtowanie postawy obywatelskiej i patriotycznej uczennic/uczniów na gruncie wartości humanistycznych. Prezentowanym wartościom chrześcijańskim nadawana jest tonacja franciszkańska i jest obecna troska o zachowanie zasady ekumenizmu. Zwraca się też uwagę na umacnianie postawy dialogu i tolerancji oraz postawy sprzeciwu wobec agresji i przemocy.

Każdy z podręczników otwiera reprodukcja obrazu Paula Gauguina (1848-1903) Skąd przychodzimy? Kim jesteśmy? Dokąd zmierzamy ukazując ludzi o różnych kolorach skóry i różne sposoby zachowań, wprowadza klimat do refleksji nad różnorodnością ludzkiej wspólnoty. Podręcznik dla klasy 1 gimnazjum otwierają rozdziały Dom oraz Szkoła. Przypomniane są prawa ucznia z Regulaminu szkoły, będącego Załącznikiem do zarządzenia Ministra Edukacji Narodowej a w nim wyeksponowany przez wytłuszczenie pkt. e) głoszący, że uczeń ma prawo do swobodnego wyrażania myśli i przekonań, w szczególności dotyczących życia szkoły, a także światopoglądowych i religijnych — jeśli nie narusza tym dobra innych osób. Słowa znanej piosenki Zaproście mnie do stołu, powiedzcie otwarcie, co serdecznie boli są wstępem do rozmowy o czym można porozmawiać przy stole z kolegami, a notatka 14 letniego Kamila Gdy myślę o szkole kończy się słowami: Szkoła powinna także, a może przede wszystkim, dać nam poczucie własnej godności, zapewnić bezpieczeństwo, wskazać własne miejsce w świecie. Bo szkoła winna nie tylko uczyć, ale także kształcić i przygotować do samodzielności. W szkole powinniśmy nauczyć się, jak żyć z innymi ludźmi w zgodzie i przyjaźni ^{[ 4 ]} (bold MD). W dalszej części zaproponowana jest rozmowa na temat praw dziecka, wstępem do której są wybrane myśli Janusza Korczaka. Rozdział II Spadkobiercy wskazuje uczennicom/uczniom drogę jaką przeszła ludzkość od czasów kultury czarowników w Afryce poprzez jaskinię Lascaux świątynie greckie łącznie z Akropolem, tradycję judaistyczną symbolem, której u nas są synagogi. Zamieszczono: reprodukcję dwóch witraży z Synagogi Tempel w Krakowie; Psalm 149; fragment z tekstu Alana Untermana Synagoga, anonimowy tekst ze wschodniej ściany synagogi w Tykocinie z 1698 r. O Boże, wzywałem Cię… będący modlitwą poranną odmawianą natychmiast po wejściu do synagogi.

Marginesy stron z tekstami o judaizmie oznaczono menorą. Rozdział zamykają teksty związane z katedrą oraz liczne ćwiczenia, a wśród nich: "Jestem obywatelem Ziemi, dziedzicem nie tylko Greków i Rzymian, ale prawie nieskończoności" — napisz, jak rozumiesz słowa Zbigniewa Herberta. Potraktuj je jako swoje życiowe przesłanie; Porozmawiajmy i Posłuchajmy: Na podstawie przeczytanych tekstów wyjaśnij, co to jest synagoga. * Jakie panowały w niej zwyczaje. * Czy w Twojej miejscowości lub w najbliższej okolicy znajdują się jakieś miejsca związane z Żydami? Co to za miejsca, jak wyglądają - opisz je ^{[ 5 ]}. Jest to pierwszy kontakt uczennic/uczniów z tradycją i kulturą judaistyczną i obecnością społeczności żydowskiej wśród nas, ale bynajmniej nie ostatni. W starszych klasach gimnazjum, a później w szkołach ponadgimnazjalnych powraca się do niego.

Uczennice/uczniowie pracując z podręcznikami Do Itaki, mają możliwość zetknięcia się nie tylko z judaizmem, ale także z innymi religiami i to często „niespostrzeżenie", poprzez tekst będący rozmową np. wyznawców islamu ^{[ 6 ]}, bądź też opowieść o wierzeniach i obrzędach różnych społeczności. W obcowaniu z tekstami, w rozmowach i ćwiczeniach przezwyciężane są stereotypy określania nie katolików, nie chrześcijan nazwaniami: „poganie", „innowiercy", „heretycy" itp. Każda społeczność jest traktowana ze zrozumieniem i szacunkiem, a pomagają w tym bądź to informacje o życiu tych społeczności, bądź też teksty religioznawcze. Warto wskazać przynajmniej na dwa przykłady. Okazją do ukazania, że Dziady opisane przez A. Mickiewicza, to nie obrzędy pogańskie pomieszane z wyobrażeniami religii chrześcijańskiej, jak on sam napisał w wstępie do dramatu, ale rzeczywiste świadectwo religijności wspólnot ludzkich, zamieszkałych w północnej Litwie, Łotwie, Białorusi, staje się tekst Ryszarda Przybylskiego Cierpienie, współczucie, miłość poświecony opisowi misterium „dziadów" z punktu widzenia religioznawcy ^{[ 7 ]}. Można się z niego między innymi dowiedzieć, że:* jak w czasach pierwotnych wypowiadane formuły przez chór i mistagoga (człowieka, który wprowadza innych w tajemnicę, misterium, przewodzi jakiemuś obrzędowi) mądrości są ujęte w formę rytmicznej gnomy poprzez co Pod stropem kaplicy brzmi więc już wspaniała muzyka obrzędowa słowa, równie porywająca jak muzyka greckiej tragedii; * poprzez powtarzaną gnomę: "Ciemno wszędzie, głucho wszędzie,// Co to będzie, co to będzie, Obrzęd Dziadów zaczyna się sprowadzeniem świata do pierwotnej ciemności i pierwotnego milczenia; * Rytm łączy więc kategorię przestrzeni z kategorią czasu poprzez powtarzające się i rymujące z sobą słowa "będzie", „wszędzie"; * Rozmowa nadprzyrodzona uczy tę gromadę, jak ma postępować w życiu, że Czas człowieka nie wypełniony cierpieniem, współczuciem i miłością jest czasem zmarnowanym. Tekst A. Mickiewicza, fragmenty z Dziadów cz. II oraz wypowiedzi R. Przybylskiego są powodem do rozmowy, refleksji, wykonania szeregu zaproponowanych ćwiczeń łącznie z próbą przygotowania inscenizacji obrzędu.

W rozdziale Bógtegoż samego podręcznika zachęca się uczennice/uczniów do dyskusji na wiele pytań dotyczących Boga, między innymi: 1. W jaki sposób współczesny człowiek wyobraża sobie Boga?; 2. Czym różni się ten obraz od wyobrażeń z minionych epok? Odwołaj się do zamieszczonych w podręczniku ikonografii. 3. Są religie, na przykład islam czy judaizm (bod MD), które kategorycznie zabraniają sporządzania jakiegokolwiek wizerunku Boga. Czy potrafisz uzasadnić taką doktrynę? ^{[ 8 ]}.

Dobrym przykładem przezwyciężania stereotypów jest przygotowanie uczennic/uczniów do rozumienia narodzin i rozwoju chrześcijaństwa w klasie pierwszej liceum/technikum. Przytoczenie obszernego fragmentu teksu jest tu niezbędne dla ukazania rzetelności w nauczaniu:

Przyjęcie chrześcijaństwa przez Greków i Rzymian, a później przez wszystkie zamieszkujące Europę narody, nie było aktem jednorazowym. Był to długotrwały proces, który obejmował przewartościowanie postaw, wyobrażeń o świecie i o człowieku, nade wszystko zaś zmianę rozumienia tego, kim jest Bóg. Wczesne chrześcijaństwo przynosiło wiarę, jednak nie zawsze zaspokajało wyobraźnię i potrzeby intelektualne nawróconych. Toteż w ciągu stuleci religia asymilowała z tradycji poszczególnych ludów i kultur to wszystko, co zawierało się w ich mentalności, a co mogło nową wiarę objaśnić i przybliżyć (dziś ten proces nazywamy inkulturacją, czyli „wchodzeniem w kulturę").

Gdy Grecy, naród filozofów, przyjęli chrześcijaństwo, odczuwali potrzebę zrozumienia nowej wiary. Toteż stworzyli " teologię" (z gr. — refleksja o Bogu, której celem jest racjonalne uzasadnienie i wyjaśnienie doktryny religijnej). Teologia chrześcijańska (i szerzej: filozofia) pierwszych wieków nosi nazwę "patrystyki", czyli nauki Ojców Kościoła (z łac. patres - ojcowie). Tworzenie podstaw chrześcijańskiej teologii nie odbywało się w spokoju. Przez pierwsze cztery stulecia chrześcijanie nie tylko napotykali na swej drodze pogan, którzy podważali prawdziwość nowej religii, ale także zmagali się z prawdziwymi wrogami, którzy toczyli z nimi krwawe wojny. Równocześnie próby stworzenia rozumowych podstaw wiary prowadziły do gwałtownych sporów między samymi chrześcijanami. Powstawało wiele poglądów, które nie zyskiwały akceptacji Kościoła, a które w tamtym czasie zwykło się określać mianem "herezji" (z gr. hairesis — wybór, wybrana nauka). Ortodoksję Kościoła określało nauczanie soborów powszechnych, czyli zebrań wszystkich biskupów.

Zobacz komentarze (8)..

Wyślij mailem..

Wersja do druku    PDF    MS Word