Chrześcijaństwo kształtowało się zatem na przecięciu różnych wpływów. Najważniejsza była oczywiście tradycja biblijna, zaraz za nią jednak szła grecka tradycja filozoficzna, a także rzymska tradycja prawna. W tej sytuacji bardzo trudno było oddzielić to, co zgodne z wiarą, od tego, co mogło być tylko wpływem kultury. Stąd rodziła się nieufność nie tylko wobec herezji, ale i wobec obyczajów czy sposobów wyrażania przeżyć religijnych, które mogłyby sie wiązać z pogaństwem. Chrześcijanie przejmowali wiele ze starej kultury, ale zarazem wiele jej pozostałości gwałtownie zwalczali. Efektem było na przykład niszczenie posągów, zamknięcie Akademii Platońskiej, zakaz odbywania igrzysk olimpijskich, potępienie teatru ^{[ 9 ]}.

We wprowadzeniu do analizy Pieśni o Rolandzie uczennice/uczniowie przeczytają:

„Pieśń o Rolandzie" ukazuje wojnę Franków z Saracenami, chrześcijan z muzułmanami, przy czym narracja prowadzona jest z perspektywy chrześcijańskiej. Muzułmanie opisywani są w sposób jednoznacznie negatywny — jeśli imponują, to co najwyżej swoją walecznością lub uzbrojeniem (wyrażana jest wówczas „profesjonalna" fascynacja narratora-rycerza). Informacje o Saracenach pełne są fałszu, przesądów, uprzedzeń, stereotypów (utrwalonych, lecz nieprawdziwych poglądów na jakiś temat) i anachronizmów (błędnych przedstawień osób i zdarzeń w czasie i miejscu, gdzie nie mogłyby się znaleźć). Wynika to z podporządkowania utworu funkcji perswazyjnej. Celem opowieści nie jest obiektywizm, lecz pokierowanie emocjami odbiorcy, który powinien niechęcią darzyć mahometan. Nie zapominajmy, że „Pieśń o Rolandzie" swój ostateczny kształt uzyskała w czasie wojen krzyżowych.

W ćwiczeniach i zadaniach proponuje się: DO PRZEMYŚLENIA:

We współczesnej kulturze też możesz znaleźć przykłady funkcjonowania podobnych stereotypów i anachronizmów. Podaj przykłady. Gdzie najczęściej pojawiają się stereotypy? W jakich sytuacjach są szczególnie żywotne? Kiedy powstają? Jak można się przed nimi bronić?

Dla przemyśleń może być przydatna informacja: Islam jest religią, która narodziła się w Arabii w VII wieku po Chrystusie. Jej twórcą był prorok Mahomet (567 lub 572-632). Wbrew zawartym w „Pieśni o Rolandzie" sądom, nie jest to religia pogańska (czyli politeistyczna). Muzułmanie, czyli wyznawcy islamu, nie tylko nie czczą Apollina ani żadnego innego greckiego bożka (jak sugeruje utwór), ale wyznają jedynego Allacha, a słowo to oznacza Boga. Islam to religia monoteistyczna. Podobnie jak judaizm i chrześcijaństwo, jest religią Księgi. Księgą Mahometa, zawierającą jego naukę i prawo, jest Koran.

Słowo „islam" oznacza posłuszeństwo. Według Mahometa, człowiek jest co prawda wolny, jednak tak słaby, że bez pomocy miłosiernego Allacha nie jest w stanie osiągnąć szczęścia wiecznego. Drogą do zbawienia jest bezgraniczne posłuszeństwo, poddanie się woli wszechmocnego Boga. Religia wskazuje pewną i bezpieczną drogę do nieba. Dlatego wypracowuje prawo, które reguluje wszystkie dziedziny życia, aby wyznawca nie błądził. Rezultatem tego jest ścisłe związanie religii z państwem, które służy Allachowi i jego dążącym do raju wyznawcom. Zadaniem państwa jest zapewnienie całemu społeczeństwu sprawiedliwości, równości i pokoju.

Po wystąpieniu Mahometa żyjący na uboczu wielkiego świata pośród piasków pustyni naród arabski dokonał ogromnego skoku cywilizacyjnego. Stworzył wielką kulturę, inspirującą się najciekawszymi dokonaniami zarówno świata grecko-rzymskiego, jak Wschodu (np. Indii). Z Bizancjum Arabowie przejęli styl budowania swoich świątyń (meczetów) z charakterystycznymi kopułami oraz umiejętność dekorowania ich mozaikami (ale pod wpływem Żydów zaniechali przedstawiania postaci ludzkich). Przyswoili sobie filozofię starożytnej Grecji, przetłumaczyli najważniejsze dzieła, więc — paradoksalnie — w średniowieczu Europejczycy poznawali Arystotelesa za pośrednictwem Arabów.

W ciągu kilku stuleci Arabowie opanowali cały Bliski Wschód (od Azji Mniejszej po Egipt, w tym Palestynę), północną Afrykę, a nawet weszli do Europy i zajęli Półwysep Iberyjski. W VIII wieku przedarli się przez Pireneje i zaistniała możliwość zajęcia przez nich całej Europy. Jakkolwiek Frankowie wówczas zatrzymali ich pochód, to przecież pamięć zagrożenia ze strony muzułmanów i pozostawanie w ich rękach Jerozolimy długo powodowały nieprzezwyciężony kompleks Europejczyków i czytając „Pieśń o Rolandzie" trzeba o tym pamiętać ^{[ 10 ]}.

W podręczniku do pierwszej klasy liceum/technikum zamieszczono informacje o reformacji oraz teksty inspirowane tym nurtem chrześcijaństwa; przedstawiono główne idee zarówno luteranizmu jak też kalwinizmu ^{[ 11 ]}.

W omawianym już rozdziale podręcznika dla klasy I gimnazjum Spadkobiercy teksty, rozmowy z uczniami i ćwiczenia koncentrują się wokół motywów: *Księga. Problematyka, którego obejmuje: znaczenie książki — „słowa pisanego" dla cywilizacyjnego i duchowego rozwoju europejskiej formacji kulturowej; Biblia jako jednego z fundamentów kultury; znaczenie i sposoby lektury książek; książka w świecie cywilizacji obrazkowej. * Rycerztraktującego o narodzinach etosu rycerskiego, poczynając od Achillesa i Hektora z Iliady, poprzez Rolanda po Michała Wołodyjowskiego. Motyw Kobieta traktuje o narodzinach biblijnego i mitologicznego archetypu kobiety; kobiety starożytnej Grecji; wizerunek średniowiecznej damy w kontekście miłościrycerskiej; stereotypów kobiecości; kobiecie a kwestii mody; miejscu i roli kobiety w kształtowaniu się tradycji rodzinnej, ale także jest powodem do rozmów i ćwiczeń na temat: kobiet współczesnych i ich ról w życiu; Czy łatwo być kobietą? Czy łatwo być mężczyzną? Czy zgadzasz się z typowymi opiniami na temat własnej płci? Jest to przykładem, że można w podręcznikach przełamać stereotypy ujawnione w raporcie Wielka nieobecna ^{[ 12 ]}

Temat biblijnej Wieży Babel po analizie cytatu z Księgi Rodzaju prowadzi do rozmowy na temat tekstu Roberta Escarpita Antybabel. Jeżeli ta pierwsza Wieża jest symbolem ludzkiej pychy to gmach ONZ staje się symbolem pojednania i poszukiwania powszechnej zgody. Jednym z zadań jest: Przygotuj przemówienie, będące zapisem wystąpienia w czasie posiedzenie ONZ. Możesz poruszyć problem poszanowania języków narodowych lub konieczności szukania wspólnego języka między ludźmi na Ziemi ^{[ 13 ]}.

Rozdział Wojna zawierający niewiele tekstów: Stary człowiek przy moście Ernesta Hemingwaya; Myśli o wojnie Bolesława Micińskiego zamknięta zdaniem: Bo człowiek wbrew pozorom nie walczy ani o zboże, ani o naftę — właściwym powodem wojen są źle wytyczone granice moralne; reprodukcja Guerniki Pabla Picassa; dwa wiersze Krzysztofa Kamila Baczyńskiego oraz wiersz Zbigniewa Herberta Pan Cogito czyta gazetę stanowią punkt wyjścia do paru lekcji poświęconej okrucieństwom wojny, różnym postawom ludzkim w czasie wojny, ale przede wszystkim koncentrują się na przemyśleniach, jak wojnie zapobiegać. Zachęcają do przemyśleń, np. * Dlaczego już na początku utworu (K. K Baczyńskiego *** Gdy broń...) jego bohater zaznacza, iż nie chce upamiętnienia i sławy?: ...niechaj mi nie kładą gwiazd na skronie// i pomnik niech nie staje przy mnie.* Stary człowiek przy moście jednym z największych oskarżeń skierowanych przeciw wojnie, jakie stworzyła literatura światowa. Jakimi słowami mógłbyś potwierdzić tę opinię?* Jak rozumiesz zdanie: „Oczyszczenie moralne wydaje się być warunkiem przyszłego pokoju?" * Omów wybrane dzieło literacki lub filmowe, w którym w szczególnie trafny sposób przedstawiona została problematyka ludzkiego współczucia i solidarności ^{[ 14 ]}.

W Wielkiej nieobecnej zwrócono uwagę, że zaskakująca jest analiza obserwacji powiązanych ze słowem „etniczność" ^{[ 15 ]}. Pojawiło się ono zaledwie dwukrotnie. Istotnie ponowne zbadanie występowania problematyki etniczności i regionalności w większej grupie podręczników gimnazjalnych niewiele zmieniło statystykę i nie wzbogaciło treści. Owszem w podręcznikach dla szkół ponadgimnazjalnych , w treściach dotyczących twórczości Młodej Polski jest wiele tekstów związanych z górami i Podhalem, ale niewiele one wnoszą do kontekstu rozwiązywania problemów prawnych związanych z dbałością o mniejszości etniczne ^{[ 16 ]}, co było przedmiotem troski autorek/autorów wspomnianego Raportu. Stąd niemal czymś wyjątkowym i znaczącym jest umieszczenie tych zagadnień w podręcznikach Do Itaki a szczególnie W rodzinnej Europie ^{[ 17 ]} do trzeciej klasy gimnazjum, w którym wiele tekstów i rozmów z uczniami poświęcono Podhalu, Śląskowi i Kaszëbom ^{[ 18 ]}. Problematyka regionalna obecna jest też w podręczniku do klasy 1 liceum/ technikum, w którym m. in. zamieszczono pytania do przemyślenia:

W którym regionie Polski mieszkasz? Czy tam gdzie się urodziłaś /urodziłeś? Czy stamtąd pochodzą Twoi rodzice i dziadkowie? Jeśli nie, to z którego regionu? Gdzie Ty sama /sam się wychowałaś/ wychowałeś? Czy dostrzegasz w swoim języku cechy któregoś z dialektów? Posłuchaj uważnie języka swoich kolegów, a także osób starszych w Twojej miejscowości. Czym różni się on od języka ogólnopolskiego? Wskaż jak najwięcej jego odrębnych cech. Zapewne jeździsz sporo po Polsce — na wakacje, do rodziny lub znajomych.

Wykaż, że potrafisz zauważyć cechy charakterystyczne języka różnych części Polski?

Zobacz komentarze (8)..

Wyślij mailem..

Wersja do druku    PDF    MS Word