Udar mózgu często wiąże się z utratą lub zaburzeniami szczególnie ważnych funkcji, takich jak mowa, widzenie czy uwaga. Ich przynajmniej częściowe przywrócenie jest możliwe, lecz trudne. Jedną z przeszkód okazuje się stan zapalny, który obniża plastyczność mózgu. Badania na szczurach, przeprowadzone w Instytucie Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego w Warszawie, sugerują, że skuteczność rehabilitacji po udarze będzie można poprawić za pomocą popularnych leków przeciwzapalnych.

1. Udar niszczy strukturę tkanki nerwowej. Na preparacie mózgu szczura komórki są wybarwione na fioletowo. Strzałka wskazuje miejsce udaru, w którym komórki obumarły. (Źródło: Instytut Nenckiego)

Zespół prof. dr hab. Małgorzaty Kossut z Instytutu Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego w Warszawie udowodnił niekorzystny wpływ stanu zapalnego na plastyczność mózgu po udarze. Wykazano jednocześnie, że popularny lek przeciwzapalny, ibuprofen, przywraca zdolności kory mózgowej do zmian neuroplastycznych. "Badania przeprowadziliśmy na szczurach, lecz mamy silne podstawy by przypuszczać, że w przyszłości nasze wyniki pomogą zwiększyć skuteczność rehabilitacji osób chorych, po udarze mózgu", mówi prof. Kossut.

Naukowcy z Instytutu Nenckiego podkreślają, że na obecnym etapie badań brakuje dowodów na skuteczność proponowanej terapii u ludzi oraz że nie badali, czy terapia lekami przeciwzapalnymi obniża prawdopodobieństwa udaru, a jedynie czy może pomóc zwalczać jego skutki.

Do udaru mózgu najczęściej dochodzi wskutek zablokowania przepływu krwi przez naczynia krwionośne. Brak dopływu tlenu do neuronów szybko prowadzi do ich śmierci. Co więcej, wokół ogniska udaru zachodzi wiele patologicznych przemian. Ich skutkiem jest m.in. spadek metabolizmu tkanki nerwowej, zaburzenia przesyłania sygnałów elektrycznych i obrzęk.

Uszkodzenie mózgu oznacza upośledzenie lub utratę czynności, którą sterował dotknięty udarem obszar. Chory ma zaburzenia mowy, ruchu, wzroku czy uwagi. U większości pacjentów po pewnym czasie utracone funkcje częściowo lub całkowicie powracają. Niekiedy następuje to spontanicznie, częściej jest wspomagane przez neurorehabilitację.

"W obu przypadkach u podstaw procesu naprawy mózgu leży neuroplastyczność, czyli zdolność mózgu do zmiany własności komórek nerwowych i połączeń między nimi", mówi dr Monika Liguz-Lęcznar z Instytutu Nenckiego.

Po udarze zmiany neuroplastyczne nie zachodzą tak szybko jak w zdrowym mózgu. Badacze z Instytutu Nenckiego podejrzewali, że upośledzenie plastyczności może być spowodowane reakcją tkanki nerwowej na uszkodzenie i rozwijający się w tym miejscu stan zapalny.

Aby udowodnić, że złagodzenie procesu zapalnego może wspomagać neurorehabilitację, zespół prof. Kossut przeprowadził doświadczenia na szczurach. Wywoływano u nich udar zlokalizowany w korze mózgowej, w pobliżu obszaru rejestrującego sygnały dochodzące z wibrys.

Wibrysy to sztywne i długie włosy czuciowe, popularnie nazywane wąsami. U gryzoni są one ważnym narządem dotyku, potrzebnym do orientowania się w środowisku, zwłaszcza w nocy. Każda wibrysa pobudza niewielki, ściśle określony segment kory mózgowej.

Obcinając niektóre wibrysy można na pewien czas wyeliminować część sygnałów docierających do mózgu. Wiadomo, że w tej sytuacji obszary kory aktywowane przez dotykanie pozostałych na pyszczku wibrys szybko się powiększają. Oznacza to, że pozostałe wibrysy "przejmują" obszary kory mózgowej wcześniej pobudzane przez obcięte wąsy.

"Opisana zmiana neuroplastyczna nie zachodzi, gdy ognisko udaru znajduje się w pobliżu obszaru kory należącego do wibrys. Pokazaliśmy, że kuracja ibuprofenem, podawanym zaraz po udarze, zmniejsza stan zapalny i przywraca zdolność do neuroplastyczności. W efekcie kora mózgowa przeorganizowuje się tak jak u zdrowych zwierząt", mówi prof. Kossut.

Badania ze szczurami wskazują na zasadność stosowania ibuprofenu (i prawdopodobnie innych leków przeciwzapalnych) w leczeniu skutków udaru u ludzi. Terapia ibuprofenem powinna wtedy wspomagać plastyczność mózgu poprzez ograniczenie poudarowego stanu zapalnego, a zatem przyspieszać powrót sprawności utraconej na skutek udaru. Jeśli wyniki doświadczeń na szczurach zostaną potwierdzone w odpowiednich próbach klinicznych u ludzi, mogą wpłynąć na praktykę terapii poudarowej.

Prace zespołu prof. Kossut nad wpływem leków przeciwzapalnych na neuroplastyczność mózgu sfinansowano z grantów Polsko-Niemieckiego Programu Kooperacyjnego w Neuronaukach oraz Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego.

Źródło: Instytut Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego Polskiej Akademii Nauk