|
Chcesz wiedzieć więcej? Zamów dobrą książkę. Propozycje Racjonalisty: | | |
|
|
|
|
Kultura » Historia
Plaga Justyniańska a upadek świata antycznego [5] Autor tekstu: Adam Pawłowski
VII. ZASIĘG I ŻNIWO EPIDEMII
Kolejną
sprawą, jaką powinniśmy się zająć, jest z kolei kwestia ilości zmarłych na
Plagę Justyniańską.. Wiemy, że
zdziesiątkowała ona także armie Belizariusza w Italii, ale również świeżo
odbudowywane przez Justyniana miasta Kartaginy i Libii. Prokopiusz i Zachariasz
pisali o dziennym umieraniu czasem do dziesięciu tysięcy ludzi w samej stolicy.
Jednakże trzeba od razu zaznaczyć, iż Konstantynopol został najmocniej
zdziesiątkowany przez chorobę, z czym znów zgadzają się wszyscy autorzy, to zaś
nie oznacza iż każde z miast cierpiało podobnie.
Michael McCormick w swojej
książce Origins of the European Economy.
Communications and Commerce AD
300-900, podaje iż Konstantynopol osiągnął ponownie swoją liczbę populacji
sprzed 541 dopiero w IX wieku naszej ery. Najczęściej przyjmowaną we
współczesnych rekonstrukcjach umieralności w kilku pierwszych miesiącach 541
roku w Konstantynopolu liczbą, jest odpowiednik pięciu tysięcy ludzi dziennie.
To też oznacza, iż w Konstantynopolu, wraz z pierwszym uderzeniem choroby ofiary
śmiertelne mogły wynieść nawet dwieście, dwieście pięćdziesiąt tysięcy ludzi.
Jeżeli przyjąć jedną trzecią tej umieralności (to jest mniej niż dwa tysiące
ludzi dziennie) w tym samym okresie dla większości miast Bałkan, Egiptu,
Palestyny, Północnej Afryki i Syrii, to osiągniemy liczbę, z którą zgadzają się
już nie tylko David Key, ale także Wiliam Rosen, Wendy Orent, Mitchel Stephen,
Lester K. Little (Plague and the End of
Antiquity: The Pandemic of 541-750),, a nawet sam Mc Cormick, który poprzez
śledzenie również nowszych odkryć archeologicznych na terenie dzisiejszej Gazy, w 2002 i 2003 roku zebrał materiały potwierdzające podobne wnioski. Przy
pierwszym zaledwie wybuchu choroby, czyli w latach 541-543, w świecie
śródziemnomorskim i na wymienionych szczególnie uprzednio terytoriach zmarło
około 20-22 mln ludzi. Nic więc dziwnego, że dla współczesnych te zdarzenia
mogły wydawać się im zbliżającym końcem świata.
[ 22 ] Grzegorz I Wielki w jednym ze swoich kazań otwarcie wezwał do uznania szalejącej
epidemii za karę zesłaną przez Boga i straszył końcem ludzkości jeżeli nie
zacznie się pokuta miasta Rzymu.
VIII. KONSEKWENCJE EPIDEMIIMcCormick
posuwa się do nazwania Plagi Justyniana Pandemią Justyniana i przypisuje jej
ogromne znaczenie w procesie zmieniania całego systemu ekonomicznego antycznej
Europy. Uzupełniając tezę Henri Pirenne o zmniejszającej się roli handlu
miejskiego i handlu wschodniej ściany morza śródziemnego z zachodnią, jesteśmy w stanie teraz powiedzieć, czemu i jak dochodzi do powyższych zmian. Jesteśmy w stanie też inaczej spojrzeć na problem znikającej większości zromanizowanej
ludności Bałkan, czy Egiptu, Afryki, czy Syrii. Kiedy na historyczną 'siatkę'
zdarzeń i informacji o słabnącej ekonomii, i upadających miastach od 541 roku,
nałożymy kolejny czynnik, jakim jest stopniowe ich wyludnianie wraz z każdorazowo powracającą pandemią, oraz zauważymy, iż ludny żyjące w głębi
Półwyspu Arabskiego nie zostają dotknięte główną pandemią, a jedynie
pomniejszymi epidemiami kosztującymi życie tysięcy, a nie milionów ludzi,
zrozumiemy dlaczego dochodzi do cyklicznego wzrostu populacji Półwyspu
Arabskiego i emigracji zarówno ludności jak i idei, kultury i języka na
wyludnione obszary Bliskiego Wschodu (a w perspektywie wieku na wszystkie
południowo-wschodnie wybrzeża Morza Śródziemnego). Zrozumiemy, dlaczego koszty
wojen zaczynają się powiększać mimo obniżenia ilości żołnierzy Cesarstwa.
Malejąca populacja Marsylii wyjaśni nam, czemu zastępowane są 'ludy kupców' z Syrii, przybywającymi barbarzyńcami. Czemu zarówno Persja jak i Cesarstwo nie
mają siły ekonomicznej i zasobów ludzkich do walki z powstającym Kalifatem.
Dowiemy się, dlaczego Cesarstwo Bułgarii miało okazję do wzmocnienia i wykorzystania nowych terenów, a misja Justyniana okazała się zbyt ryzykowna w nowej, po pandemicznej i — wciąż pomiędzy kolejnymi falami epidemii — Europie
wybrzeży Morza Śródziemnego.
Wreszcie pozwoli nam to zrozumieć, czemu zmienia
się najważniejsza podstawa ekonomiczna gospodarki starożytności, jaką dotąd
stanowiło niewolnictwo. Dlaczego powoli zaczyna ono podupadać. Podobnie tak jak
druga epidemia dżumy — już w późnym średniowieczu — doprowadza do zmniejszenia
się rąk do pracy, a przez to poprawy sytuacji mieszkańców Europy poprzez
podwyższenie standardu życia i areału ziemi przypadającej na każdą jednostkę;
tak samo w czasie pierwszej epidemii dżumy, brak niewolników, szybko rosnąca
depopulacja zwłaszcza miast, ale i latyfundiów doprowadza nie tylko do
najszybciej postępującego upadku kulturowego, coraz szybciej rosnących podziałów
religijnych wewnątrz chrześcijaństwa, umożliwiając narodzenie się islamu, ale i w efekcie długofalowym — kończy i zamyka pewną epokę — Epokę Antyczną, wraz z istniejącą w niej siłą bazową gospodarki.
Również o tych samych wypadkach może
świadczyć dokumentacja biurokracji Cesarskiej, nowe prawa wprowadzane przez
Justyniana i jego następców pozwalające na szybsze załatwianie spraw spadkowych,
uproszczenie podziału dóbr osób niespisujących testamentów, czy nawet jak tego
chce Prokopiusz — ułatwienie Justynianowi przyjęcia tytułu
autokrator. Jeżeli tak spojrzymy na
cały ten okres historii, wtedy jasna staje się stagnacja imperium, które jeszcze
na samym początku panowania Justyniana wydawało się mieć może kłopotliwą, ale
wykonalną możliwość odbudowania wielkości Cesarstwa. Stagnacja ekonomiczna wraz z postępującym upadkiem populacyjnym spowoduje zawężenie się występowania
wielkich miast jedynie — w gruncie rzeczy — do Anatolii i jeżeli nie doprowadzi
aż do 602 roku do żadnych większych ubytków terytorialnych (A nawet do ich
powiększenia w czasach największych klęsk epidemiologicznych za panowania
Justyniana, aż do panowania Maurycego) to jednak pozwoli w końcu wytłumaczyć tak
gwałtowny upadek w ciągu 39 kolejnych lat imperium wciąż dominującego nad znanym
światem, które zdąży nawet w 629 roku pobić doszczętnie (mimo zupełnego
wyczerpania sił i zasobów ludzkich i monetarnych) swojego największego wroga -
Persję Sasanidów.
Teraz zrozumiemy tego „kolosa na drewnianych nogach" jakim
stawało się bardzo szybko (w ciągu dosłownie stulecia 541-641) Cesarstwo
Rzymskie, aby przekształcić się w okrojone i kadłubowe Cesarstwo Bizantyjskie.
Jeżeli przyjmiemy za dzisiejszymi autorytetami biologii, iż
Plaga Justyniańska mogła zabić około
22 mln ludzi w latach 541-543 i kolejne kilkadziesiąt milionów do roku 641, aby
pod koniec roku 750 rozpłynąć się równie szybko jak się pojawiła — w mroku
historii — zabierając ze sobą łącznie do grobu prawie 100 milionów ludzi — wtedy
zdamy sobie sprawę z ogromu tego problemu. Stanie się to jeszcze bardziej
rażące, gdy uprzytomnimy sobie, iż cała populacja ziemi — około roku 500 naszej
ery — liczyła 300 milionów.
IX.
PODSUMOWANIE
Jasne jest, iż nie można uznać,
iż sama depopulacja, wywołana epidemiami była winowajcą upadku systemu
ekonomicznego i kulturowego starożytnego świata śródziemnomorskiego około połowy
VII wieku naszej ery; lecz jeżeli uczynimy ją jednym z bardziej liczących się
czynników poza nadwyrężeniem podatkowym, postępującym powiększaniem latyfundiów,
wojnami z państwem Sasanidów i postępującym światem Islamu, wtedy lista przyczyn
będzie kompatybilna z wynikającymi z nich skutkami — właściwym upadkiem
łacińskiego Cesarstwa Rzymskiego i początkiem greckiego Cesarstwa
Bizantyjskiego.
Bibliografia:
Źródła:
- Procopius, History of the Wars, Secret History, and
Buildings., translated by Averil Cameron, Washington Square Press, New York
1967.
- The Book of Hadith: Sayings of the Prophet Muhammad from the Mishkat al Masabih.,
translated by Charles Le Gai Eaton, The Book Foundation Press, 2008.
- Translated Texts for Historians. Volume 33., The Ecclesiastical History of
Evagrius Scholasticus.,
translated by Michael Whitby, Liverpool University Press 2000.
- Zachariah of Mitylene, The Syriac
Chronicle Known As That of Zachariah of Mitylene., Translated by F. J.
Hamilton, London 1899.
Opracowania:
- Cook David, Martyrdom in Islam., Cambridge University Press, 2007.2. Dols
Michael W., Plague in Early Islamic History. [in:] „Journal of the American
Oriental Society", Volume 94, No. 3, 1974.
- Epidemics and Ideas: Essays on the Historical Perception of Pestilence [in:] „Population
Studies.", edited by Terence Ranger, Paul Black, Volume 48, No. 3, Taylor &
Francis, Ltd. on behalf of the Population Investigation Committee, 1994.4.
- Genotyping, Orientalis-like Yersinia pestis, and plague pandemics., [in:] „Emerging
Infectious Diseases", M. Drancourt, V. Roux, L.V. Dang, L. Tran-Hung, 2004.
- Gibbon Edward, The Decline and Fall of the Roman Empire, Modern Library, New
York 2003.6. Gregory E. Timothy, History of Byzantium, Oxford 2005.
- Harbeck M, Seifert L, Hänsch S, Wagner DM, Birdsell D, et al.
(2013) Yersinia
pestis DNA from Skeletal Remains from the 6th Century AD Reveals Insights into
Justinianic Plague PLoS Pathog 9 (5): e1003349. doi:10.1371/journal.ppat.1003349
- Heather Peter, The Fall of the Roman Empire: A New History of Rome and the
Barbarians, Oxford University Press, Oxford, Missisipi 2007.9. Herrin Judith,
Byzantium: The Surprising Life of a Medieval Empire., 2007.
- Hitti K. Philip, Dzieje Arabów, PWN, 1989.11. Keys David Patrick, Catastrophe:
an investigation into the origins of the modern world., New York 2000.
- Linden Eugene, The Winds of Change: Climate, Weather, and the Destruction of
Civilizations., Simon & Shuster, New York 2007.
- Little K. Lester, Plague and the End of Antiquity: The Pandemic of 541-750.,
Cambridge University Press, Cambridge 2006.
- McCormick Michael, Origins of the European Economy. Communications and Commerce
AD 300-900, London 2007.15. McNeill William, Plagues and Peoples., Bantam
Doubleday Dell Publishing Group, New York 1976.
- Mitchell Stephen, The history of later Roman Empire. AD 284-641., Blackwell
History Press, Cambridge in Massachusetts 1993.
- Moorhead, J,. Justinian., London 1994.18. Orent Wend, Plague, The Mysterious
Past and Terrifying Future of the World's Most Dangerous Disease., Simon &
Schuster, New York 2004.
- Pirenne Henri, Medieval Cities. Their Origins and The Revival of Trade.,
Princeton University Press, Oxford 1980.
- Rosen William, Justinian's Flea: Plague, Empire, and the Birth of Europe.,
Viking Adult Press, 2007.
- RuRRussell J. C., Late Ancient and Medieval Population. [in:] „Transactions of the
American Philosophical Society"., Philadelphia 1958.22. Scientists Identify
Genes Critical to Transmission of Bubonic Plague [in:] „National Institute of
Allergy and Infectious Diseases", 2013.
- Strange Le Guy, Collected Works of Guy Le Strange: The Medieval Islamic
World, Band 1., edited by Hugh Kennedy, .B.Tauris & Co Ltd, 2012.
- Wacher S. John, The Towns of Roman Britain., University of California Press,
Berkley 1974.25. Zientara Benedykt, Historia powszechna średniowiecza,
Wydawnictwo Trio, Warszawa 1973.
1 2 3 4 5
Przypisy: [ 22 ] 'At about this
time a plague occurred, as result of which all human life was very
nearly extinguished.'; Procopius,
History of the Wars, Secret
History, and Buildings., translated by Averil Cameron, Washington
Square Press, New York 1967, p. 115. « Historia (Publikacja: 02-09-2016 )
Wszelkie prawa zastrzeżone. Prawa autorskie tego tekstu należą do autora i/lub serwisu Racjonalista.pl.
Żadna część tego tekstu nie może być przedrukowywana, reprodukowana ani wykorzystywana w jakiejkolwiek formie,
bez zgody właściciela praw autorskich. Wszelkie naruszenia praw autorskich podlegają sankcjom przewidzianym w
kodeksie karnym i ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych.str. 10034 |
|